Microsoft Word Kitab-2 cbs doc

188
IV. Azlıqların dill rinin t viqi
14. Dövl tl r t r find n azlıqların dill rind  yayımın
d st kl nm si prinsipi müxt lif beyn lxalq s n dl rd
ks
olunmu dur. MSHBP-nin 27-ci madd sin
sas n, i tirakçı
dövl tl r azlıqların hüquqlarından s m r li istifad ni t min etm y
v  azlıq qruplarının öz m d niyy t v  dill rind n istifad  etm k v
onları inki af etdirm k hüquqlarını qorumaq üçün z ruri olan 
pozitiv t dbirl ri görm y  borcludurlar. BMT-nin Azlıqlar 
haqqında B yannam sinin 4-cü madd sinin 1-ci b ndind  deyilir 
ki, milli azlıqlara m nsub olan  xsl rin öz insan hüquqlarını
s m r li h yata keçirm l rini t min etm k üçün “t l b olunan 
hallarda dövl tl r müvafiq t dbirl r görm lidirl r”.
Ç rçiv  Konvensiyasının 6-cı madd sinin 1-ci b ndind
deyilir ki, t r fl r dig r vasit l rl  yana ı, kütl vi informasiya 
vasit l rinin köm yi il  “dil m nsubiyy tind n asılı olmayaraq”, 
insanlar arasında “qar ılıqlı hörm ti, anla manı v
m kda lı ı
h v sl ndirm lidirl r”. Avropa Dil Xartiyasının 7-ci madd sinin
1(c) b ndind  deyilir ki, t r fl r “bölg l rin v  ya azlıqların
dill rini qorumaq m qs dini t viq etm k üçün q tiyy tli h r k t
ehtiyac oldu u” bar d  razılı a g lirl r.
Avropa Dil Xartiyasında – 11-ci madd nin 1-ci b ndinin “a”, 
“b” v  “c” yarımb ndl ri daha konkret olaraq, bölg l rin v  ya 
azlıqların dill rind  radio v  ya televiziya kanallarını yaratmaq, 
t viq etm k v  ya onlara  rait imkanlarını tanımaq, yaxud 
proqramlar hazırlamaq dövl td n t l b edilir. Bundan ba qa, eyni 
madd nin 1-ci b ndinin “d” yarımb ndi “bölg l rin v  ya 
azlıqların dill rind  audio v  audiovizual  s rl rin istehsalını,
yayılmasını h v sl ndirm yi, (yaxud) buna  rait yaratma ı”
i tirakçı dövl tl rd n t l b edir. 
Analoji olaraq, azlıqların dilind  yayımın s m r liliyini 
t min etm k t l batı beyn lxalq s n dl rd  aydın
kild  qeyd 
olunur. M s l n, Ç rçiv  Konvensiyasının 9-cu madd sinin 4-cü 
b ndind   n z rd  tutulur ki, “t r fl r milli azlıqlara m nsub olan 
xsl rin mediaya mü ss rliyin
rait yaratmaq üçün öz hüquq 
sisteml ri ç rçiv sind  adekvat t dbirl r görm lidirl r”. 9-cu 

---

189
madd nin 1-ci b ndi medianın mü ss rliyind  milli azlıqlara
m nsub olan  xsl r  qar ı ayrı-seçkiliyi qada an edir. Avropa Dil 
Xartiyasının 12-ci madd sinin 1(a) b ndi i tirakçı dövl tl rin
üz rin  “bölg l rin v  ya azlıqların dill rind  istehsal edilmi
s rl rl  tanı lıq imkanına müxt lif vasit l rl
rait yaratmaq” 
öhd liyini qoyur. 
15. Azlıqların dilind  yayımın s m r liliyini t min ed rk n
milli azlıqlara m nsub olan  xsl rin sayını, t m rküzl mi  v  ya 
s p l nmi  halda olmalarını, el c   d   t l bat v  maraqlarını
dövl tl rin n z r  almalarına dair t l bl r yayım vasit l rin
buraxılma m s l sind  s m r li b rab rliyin h yata keçirilm sind
dövl tl r  köm k etm k m qs dini da ıyır. Avropa Dil 
Xartiyasının 11-ci madd sinin 1-ci b ndind  deyilir ki, kütl vi 
informasiya vasit l ri haqda siyas t, dig r amill rl  yana ı, “h r
bir dilin v ziyy tin  uy un olaraq” planla dırılmalıdır. Milli 
Azlıqların Dil Hüquqlarına dair Oslo Tövsiy l rinin 9-cu 
Tövsiy sind  daha konkret olaraq deyilir ki, yayımın vaxtı v
keyfiyy ti “milli azlı ın sayına v   t m rküzl m sin  müt nasib
olmalı v  onun v ziyy tin  v  t l batlarına uy un olmalıdır”.
Ç rçiv  Konvensiyası milli azlıqlara m nsub olan  xsl rin 
kütl vi informasiya vasit l rin  buraxılmasına
rait yaradaraq, 
i tirakçı dövl tl rd n t l b edir ki, m d ni plüralizm  imkan 
versinl r v  dözümlülüyü h v sl ndirsinl r (9-cu madd nin 4-cü 
b ndi), el c  d  insanlar arasında qar ılıqlı hörm ti, anla manı v
m kda lı ı t viq etsinl r (6-cı madd nin 1-ci b ndi).
Avropa Dil Xartiyasının 7-ci madd sinin 1(e) b ndi dövl tin 
razisind  bölg nin v  ya azlı ın dilind  danı an qruplar v  eyni, 
yaxud ox ar formada olan dild n istifad  ed n dig r qruplar 
arasında
laq l rin (o cüml d n, yayım kütl vi informasiya 
vasit l rinin köm yi il ) qorunub saxlanmasının, el c  d  dövl tin
razisind  müxt lif dill rd n istifad  ed n dig r qruplarla m d ni
laq l rin qurulmasının mühümlüyünü ön plana ç kir. Eyni s n d
bölg nin v  ya azlı ın dilinin i l ndiyi  razid  ya ayan, lakin bu 
dild  danı mayan 
xsl rin arzu etdikl ri t qdird   h min dili 
öyr nm l rin
rait yaradılmasını t min etm yin vacibliyini d

---

190
vur ulayır (7-ci madd nin 1(g) b ndi). Müvafiq olaraq, azlı ın
dilind ki yayım milli s viyy d  münasib d r c d   h v sl n-
dirilm lidir. Bu, xüsusil   s p l nmi  halda olan azlıqlara  amil 
edilir.
R hb r müdd aların bu b ndinin A, B v  C yarımb ndl ri
yayım kütl vi informasiya vasit l rind  azlıqların dill rinin 
dövl tl r t r find n t viq edilm si üçün tövsiy  olunan üsulların
geni  siyahısını t qdim edir. Onlar dövl tl rin 
n yax ı
t crüb l rini, el c  d  R hb r müdd alarda yer alan prinsipl ri ks 
etdirir. Azlıqların dill rind  ictimai yayım xidm tinin
mövcudlu una imkan yaratmaqdan ibar t xüsusi v zif  ön plana 
çıxarılır. “M rk zi Avropa T
bbüsü”nün 1994-cü il tarixli 
Azlıqların Müdafi si üçün S n dinin 19-cu madd sind  dig r
fikirl rl  yana ı, h mçinin bildirilir ki, “televiziya v  radio ictimai 
mülkiyy td  olduqda, dövl tl r lazımi v  mümkün hallarda t min 
ed c kl r ki, milli azlıqlara m nsub olan  xsl r bu cür kütl vi 
informasiya vasit l rin   s rb st buraxılmaq, o cüml d n, öz 
dill rind  proqramlar hazırlamaq hüququna malik olsunlar”. 
Avropa
ttifaqı ç rçiv sind   q bul edilmi  Amsterdam 
Müqavil sin  Üzv olan Dövl tl rd
ctimai Yayım Sistemi 
haqqında 1997-ci il iyun tarixli Protokolda mü yy n edilir ki, “üzv 
dövl tl rd  ictimai yayım sistemi h r bir c miyy tin demokratik, 
sosial v  m d ni t l batlarına v  kütl vi informasiya vasit l rind
plüralizmi mühafiz  etm k t l batına birba a aiddir”. 
Azlıqların dill rind  yayımın öz l media t r find n h v sl n-
dirilm si müxt lif üsulların, o cüml d n, lisenziyala dırma 
vasit sil  mümkündür. Avropa  urasının Nazirl r Komit si üzv 
dövl tl r  tövsiy  edir ki, “öz l yayımçılara lisenziyaların
verilm sin  gör  cavabdeh olan milli qurumlar öz v zif l rini icra 
ed rk n mediada plüralizmin h v sl ndirilm sin  xüsusi diqq t
yetirm lidirl r” (Üzv Dövl tl r  Mediada Plüralizmin H v sl n-
dirm k T dbirl ri haqqında R (99) 1 saylı Tövsiy y
lav , 1-ci 
b nd, Mülkiyy tin t nzimi: yayım v  m tbuat).
AT T-in Cenevr   S n dinin 7-ci f slind  dig r amill rl
yana ı, milli azlıqların dil m nsubiyy tini öz proqramlarında

---