Microsoft Word kitab elm doc
Yüklə 332,27 Kb. Pdf görüntüsü
|
Elmira Fikrətqızı 115 Türkay yaradıcılığında mifoloji-kosmonomik qaynaqları ilə seçi- lən ən böyük əsərlərdən biri dünya və kainat haqqında yazılmış “Lotusun içinə uçmaq” adlı modern dastandır. Dastanın adının da mifologiya ilə bilavasitə əlaqəsi vardır. Bəhaəddin Ögəl “Türk mi- fologiyası” əsərində lotus barəsində yazır: “Bilhassa evlenmemiş ve bekar kızların Lotüs gölündə bir kuğu şekline girmiş olarak yüzdük- leri, Hint mitolojisinin ilk çağlarından beri görülmeğe başlamıştır” (Ögel, 1989: 492). Bu əsərdə pəri kimi insan cildinə girən iki qız – Göytürk Şəfəqi və Kainatlar Şəfəqi obrazları vardır. Həm də on- lardan Kainat Şəfəqi, əsərin sonunda bildirildiyinə görə, müəllif 7-8 yaşlarında olarkən bir axşam yoldaşları ilə oynadığı zaman ağ tülə bürünmüş halda gözünə görünmüş və şair onu anasının ruhuna bən- zətmişdir. Lakin lotos iki növə malik çiçək kimi də məşhurdur və antik dövr yunan ədəbiyyatının mifologiya ilə sıx əlaqəsi olan epos- larından “Odisseya” əsərində də bu simvolik anlam kəsb edən bitki- nin adı çəkilir; doqquzuncu nəğmədə lotofaqlar - lotos çiçəyi ilə do- lanan əfsanəvi xalq onun yoldaşlarına bundan yedizdirib adada sax- lamaq istəyirlər. Türkayın yazdığı dastanda da lotos və ya nilufər çiçəyi yaddaşın itirilməsi üçün istifadə olunur və Homer də xa- tırlanır. Mustafa Balcı isə bu çiçəyi daha çox Buddizmlə bağlayır: “... çamurlu sularda açtığı halde tertemiz kalabilmesi sebebiyle Budacılar tarafından temizlik simgesi olarak kabul edilen lotüs çiçeği de onun şiirlerinde gördüğümüz bir kelimedir. Lotüs nilüfere benzeyen çeşitli su bitkilerinin ortak adıdır. Hint ve eski Yunan mi- tolijisinde bu çiçeğin çok önemli simgesel bir yeri vardır... Lotüs Budacılıkta doğum, bereket, saflık, temizlik, cinsellik ve yeniden doğuşu işaret ettiği gibi uluhiyetin simgesi olarak da kabul edilir. Çeşitli devirlerde Budacıların ileri gelen rahiplerinden dhyani (muhayyel) budalarla bodisatvaların lotüs çiçekleri üzerinde oturur- ken resmedildikleri görülür”. (Balcı, 2004: 80-81) Həqiqətən də, həm bu modern dastanda, həm də “Qiyamət günü müşahidəçiləri” əsərində lotos daha çox yenidən doğumu rəmzləşdirir. Osman Türkayın poetik irsi 116 Dastan, “Kitabi-Dədə Qorqud”un Drezden nüsxəsinin struktu- runda olduğu kimi, giriş və 12 bölümdən ibarətdir. Giriş hissədə 12 noyabr 1988-ci ildə yuxusunda gördüyü qeyri-adi, “fəzavi” yazılar- dan bəhs olunur və röyada geniş bir sarayın mavi divarlarında oxu- duğu mətnlər oyandıqda “Dünyada ilk Göytürk Şəfəqi” adlı şerə çevrilir. “Gültiqin” və “Bilgə Kağan” abidələrinin ümumi məzmu- nuna uyğun olan şeir Gökbilge Batur Alpın dilindən yazılmışdır. Adları çəkilən Orxon abidələrindən “Gültiqin”də işlənmiş “Tenqri tək tenri” ifadəsi şeirdə “Onlar bizim önceki yurtlarımız/ Soluk so- luğa parıltı/ Göğe benzer göğün içinden gelen…” şəklində verilir və Göy kultu Yer planetində yaradılışın əsası kimi göstərilir. Daha doğrusu, Yerdəki həyatın mənbə və mənşəyinin Göylərdən gətirilməsinə dair fikirlər səslənir. Bunun isə, təbii ki, mifik kökləri vardır: “… yer üzünün bir çox xalqları özlərinin əsillərini – kökləri- ni mifoloji təsəvvürlərdə göylərlə bağlamış, eləcə də türklər əcdad- larının göydən endiyinə inanmışlar.” (Bəydili, 2003: 136) “Duyun zamanlar gelip geçecek/ Atalarınız gökyüzünden konuşacak” bəya- natı və “Niye Göktürk demektir/ Tanrının sözlüğünde ilk evren yol- cuları?” sualı ilə qarşısındakını düşünməyə və özünə qayıdışa (Bil- gə Kağanla daha bir assosiasiya) vadar edən müəllif sonda bunun izahını verir: Tanrı buyruğuyla indi Tanrı Dağlarına atan Ara onu, ara ki göresin yaşadığın En uzun öyküyü. (Türkay, 1990: 200) “Üstdə mavi göy, altda qonur yer yaradıldıqda ikisinin arasında insan oğlu”nun (Rəcəbov, Məmmədov, 1993: 78) meydana çıxma- sını və onun şanlı döyüşlərini Gökbilge Batur Alp aşağıdakı şəkildə təsvir edir: Elmira Fikrətqızı 117 Biliniz evrende insan tektir Bu Göktanrının buyruğu… Ben bu anıtın taşında Gökbilge Batur Alp Yukarı gök, aşağı yer, ileri doğu, geri batı Ben susunca söyler benim türkümü. (Türkay, 1990: 198) Lakin ulu, qəhrəman Ata mifoloji təsəvvürlərdən bir az kənara çıxaraq, Göy oğullarına polad qanadlı atlarla qalaktikalararası səya- hətlərindən və Gökbilgelerin – Göy müdriklərinin öyrətdiyi unudul- muş keçmişdən də bəhs edir: Altın bir parıltıdır yönelen Karanlık göğün yüreğine Arayıp buldu Zamanın uzayda kalan parmak izlerini Gösterdi göğe benzer göğün içinden Tanrı- İnsan yüzlerin! (Türkay, 1990: 199) Bu misralar türk kosmoqonik miflərindən olan “Oğuz Kağan” dastanında Oğuzun Göylər qızı ilə evlənməsi və makrokosmosa aid üç övladın – Gün xan, Ay xan, Ulduz xanın dünyaya gəlməsi mo- tivləri ilə səsləşir. Oğuzun mikrokosmosa aid edilən Göy xan, Dağ xan və Dəniz xan adlı övladlarının doğulduğu “gözü göydən daha göy” Yerin qızı isə aşağıdakı misralarda təsvir olunur: Yalpak bir kadın yansır yüreğimden Gözü mavi, buğulu, gökçe Bolca ışıltılı. (Türkay, 1990: 199) Yüklə 332,27 Kb. Dostları ilə paylaş:
|