Microsoft Word kitab elm doc
Yüklə 332,27 Kb. Pdf görüntüsü
|
Elmira Fikrətqızı 101 Gaz - tüm ögelerin musluğu Dölyatağı Evrensel doğa Anam benim İçinden yansıdığım Aynam benim. (Türkay, 1971: 8) İlk baxışda belə bir sual yarana bilər ki, diffuz materiyanın, qravitasiya sıxılmasının, qalaktikaların formalaşmasının ədəbiyyata, Asiyaya nə aidiyyatı vardır? Lakin Türkay poeziyasının təhlili za- manı onun “kosmik şair” olduğu unudulmamalıdır və “müasir kos- moqonik baxışlara görə, Yer təqribən 4,5 milyard il bundan əvvəl Günəş ətrafı fəzada təbiətdəki səpinti halında bütün məlum kimyəvi elementlərdən ibarət qaz-toz cisimlərinin qravitasiya kondensasiya- sından yaranmışdır” (ASE, 1981: 120) Onun poeziyasında dünya- nın inkişafının belə bir modeli vardır: Afrika Qalaktika Yer kürəsi Asiya Avropa Amerika Yəni yuxarıda irəli sürülən müddəalara əsasən, ulduzlar yaran- mış, ilk insanlar orada meydana çıxmış, oradan isə Yer kürəsinin Asiya adlandırdığımız nöqtəsinə daşınmışdır. Poemanın bu hissə- sində şair gah kosmoqoniya ilə bağlı təsəvvürdən, gah da Şərqlə bağlı mif və tarixi mənbələrdən istifadə edərək, Asiyanı məhz ən qədim insan məskəni kimi bizə təqdim etməkdə, burada doğulan ilk göy çocuğunu alqışlamaqdadır. “Asiya”da Hind və türk miflərindən geniş şəkildə istifadə edil- mişdir. İkinci hissədə Hindistanın təsviri verilir və Hind allahları- nın, zahidlərinin, müqəddəs yerlərinin adları çəkilir, ötəri şəkildə Zərdüşt və atəşpərəstlik də yad olunur. Osman Türkayın poetik irsi 102 İnsanlıq tarixinin müxtəlif dövrlərini inikas etdirən bölümdə daha sonra “Söndü tohum arık alevinin açık denizlerinden/yendi tüm evrende ne varsa” kimi misralarla dünyanın sonunun təsvirinə keçilir, Tanrı dağlarında yeni zamanın başladığı qeyd olunur. “Asiya”nın üçüncü hissəsi türk dili və Göytürklər barəsindədir. Atilla, Çingiz xan və digər türk hökmdarların başçılığı altında Sakit okeandan Atlantikə qədər ərazilərə hakimlik edən bir millətin nü- mayəndəsi olması ilə açıq-aşkar fəxr edən Türkay, həmçinin Göy övladı olması ilə də qürur duyur: Kim karşı koyabilir sözcüklerine gökyüzünün Gökoğlunun Göktanrıdan öğrendiği. (Türkay, 1971: 22) Əsərdə Bilgə xaqan da yad olunur və onun monoloqunda həm makro, həm mikrokosmos, həm də şanlı türk tarixi əks olunur: Ben Tanrıdağ doruğunda Gökbilge Kağan Gökte doğup, yerde bu ödke oturdum. Böyle gördüm göğü, yeri və sizi Yer ana yarılır, allanır tan, biz doğarız Gök ata, gök oğul Ben Tanrıdağ doruğunda Gökbilge Hakan Ülkemi kurar, töremi sürdürürüm. (Türkay, 1971: 25) Lakin Türkay ilk şeirlərindən biri olan “Toroslarla baxış”da oldu- ğu kimi, burada da türk millətinin uca hökmdarının dili ilə Türk Dün- yasının müasir vəziyyətindən narazılığını bildirir. Bu etiraz millətin şair və ziyalılarının milli kimlik arayışlarında fəxr və mübarizə ilə bağlı hisslərinin ifadəsinə çevrilir. Müəyyən mərhələdə bütün türk xalqlarının ədəbiyyatlarında bunun nümunələrinə rast gəlmək müm- kündür. Aşağıdakı poetik parça ilə Almas İldırımın “Qara dastan” Elmira Fikrətqızı 103 əsərindən verdiyimiz misralar arasında heyrətamiz ideya, məzmun və baxış eyniyyəti görünməkdədir: En sonunda yunumuz yunatımız yıkılmış, Suyumuz suvatımız kurumuş. Yollara düşmüştük yayan-yapıldak, Bellere düşmüştük seyrek-sepirdek. O süt mavisi esmer beniz nerde? Ne çabuk geçti yolçuluğumuz. Dön de arkana bak, kardaş. Baykal nerde, Aral nerde, Akdeniz nerde? (Türkay, 1971: 26) Almas İldırım: Dörd bir yana dağılmış türk soyları, Sönmüş ocaq, köçüb getmiş boyları, Dərdli-dərdli axar bozqır çayları, Nerde qopuz, nerde qırıq kaman hey? Nerde böyük Vətən, nerde Turan hey?! (Azərbaycanın..., 1990: 24) Osman Türkaya görə, əgər o dövrdə suçlu insanları cəzalandır- maq üçün Allah göydən od yağdırırdısa, bu gün ilahi hökmə ehtiyac yoxdur, insanın mənfi əməlləri özünə kifayətdir. Poemada qədim türk dilindən də bəhs edən Türkay onun ilahi başlanğıcına (“Kim karşı koyabilir sörcüklerine gökyüzünün / Gökoğlunun Göktanrıdan öğrendiği”) işarələr edir. “Qədim türk dastanlarının dili Avrasiyanın mərkəzində Şərqdən Qərbə doğru ge- niş ərazidə nəinki türklər, hətta qeyri-türklər tərəfindən də anlaşılan qədim türk dili olmuşdur ki, dastanlar həmin dilin yüksək inkişaf etmiş, zəngin obrazlılığa, dərin fəlsəfi mündəricəyə malik mükəm- məl bir dil olduğunu söyləməyə imkan verir.” (Cəfərov, 1999: 35) Osman Türkayın poetik irsi 104 O.Türkay bu mülahizəni bir misra ilə ifadə edir: “Yüzün senin tüm evrenin dili” (Türkay, 1971: 21) Zamanın daha dərin qatlarına enən şair Uruk şəhərinə gedərək Tanrılarla insanların cütləşdiyi, müqəddəs Buğanın göy ortasında öldürüldüyü, Gilqamışın şan-şöhrət qazandığı dövrlərdən də bəhs edir, ən qədim mədəniyyət sahiblərindən olan şumerlərdən də söh- bət açır və bu zaman, təbii ki, “dil” məsələsi də onu düşündürür. Mütəfəkkir şair türk və şumer dilləri arasındakı əlaqədən simvolla- rın dili ilə üstüörtülü söz açır: Dil bir ufuktur, belirti bir anlama Sözcükler bozar, kurar: Yenilenir evren Dikey ışınlarda kök, yapraklarda yatay sesleri Birdağı üşümede bir uzaklığa ilk Şumer elim. (Türkay, 1971: 28) Şaquli şüa – şumer dili kökdürsə, türk dilləri üfüqi şüa onun yar- paqlarıdır. “Asiya”nın dördüncü hissəsində də kosmik mənşə haqqında yaz- maqda davam edən, “Veda”ları bizə gələn qığılcımlarda ilk kainat yolçuları adlandıran Türkay çağdaş yer insanının bütün səviyyələrdə dəyişməsinin labüdlüyünü irəli sürür. Əgər insan özünü islah etməz- sə, məhv olacaqdır: Yenilenmezse, kendi kendini yeni ölçülerde bir kez daha yaratmazsa eğer, ölecek Kuzeyle güneyi ayıran uçurumda Artık ne Vedalar, ne Radalar Bir savaş boğaz-boğaza. (Türkay, 1971: 36) Yüklə 332,27 Kb. Dostları ilə paylaş:
|