Microsoft Word kitabA5 Amin son doc

 
206
Moruq 0.1 
Düyü 0.05 
Çovdar 0.5 
Sorqo (şəkər qamışı) 0.05 
Taxıl 0.5 
 
7.2.2. Çirkab suların suvarmada istifadə edilməsinə tələblər 
Bu gün çirkab suların suvarmada istifadə edilməsi, demək 
olar ki, hər yerdə baş verir. Bitkilərin becərilməsi üçün vacib 
olan  qida mddələri (azot, fosfor) çirkab sularında var. Lakin 
çirkab sularla suvarılma bakteriyalarla yoluxma təhlükəsini 
yaradır, insan sağlamlığına zərər verə bilər. 1980-ci ildən 
başlayaraq ÜST (BOЗ) çirkab sularından geniş istifadə 
edilməsinin riskini qiymətləndirmək üçün tədqiqat işlərinin 
aparılmasına vəsait ayırır.  Əsas risk məhsullarla qidalanan 
nematodlar tərəfindən təhlükəli infeksiyaların (vəba, yatalaq) 
yayılması ilə bağlıdır. 
ÜST tərəfindən aparılmış tədqiqatlar nəticəsində (tövsiyə 
5) çirkab suların keyfiyyətinə qoyulan tələblər müəyyən 
edilmişdir (cədvəl 3.4.). 
Rusiyada çirkab suların keyfiyyətinə  tələbləri san Pi, N, 
2,1, 7,573-96 “Suvarma və gübrələnmə üçün istifadə edilən 
çirkab suların və onların çöküntülərinə tələblər” müəyyən edir. 
Bu göstərilən sənəddə Rusiyanın Səhiyyə Nazirliyi tərəfindən 
çirkab sulardan suvarma üçün istifadəsi üzrə mikrobioloji və 
parazitoloji göstəricilər verilir.  
Çirkab suların çöküntülərinin gübrə kimi istifadə 
edilməsinə onların zərərsizləşdirilməsindən sonra icazə verilir. 
Gübrə kimi istifadə edilən çöküntülərin tərkibindəki ağır metal-
larla torpağın, kənd təsərrüfatı  məhsullarının və  ətraf mühitin 
çirklənməsinə yol verməmək məqsədilə qurğuşunun, kadmiu-
mun, xromun, misin, nikelin, civənin və sinkin miqdarının 
analizi aparılmalıdır. Sam PİN 2.1.7.573-96 tələblərilə çirkab 
suların çöküntüləri və onun komponentlərinin tətbiqinə qadağa 

---

 
207
qoyulur.  Əgər belə gübrələrdə torpaq çirkləndiricilərinin 
səviyyəsi 0.7-0.8 YVK-dan artıq olarsa.  
 Torpaqda 
ağır metalların toplanmaması üçün orta və 
ağır tərkibli torpaqlarda 10 t/ha-dan artıq quru maddə sənaye-
məişət  çirkab sularından təmiz halda və kompost kimi hər 5 
ildən bir istifadə edilməlidir.  
 
Yüngül qumlu torpaqlarda gübrələrin norması 7 t/ha 
olarsa hər 3 ildən bir istifadə edilir. Turş torpaqlarda 
əhəngləmə aparılmadan çirkab suların çöküntülərinin tətbiqi 
qadağandır.  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

 
208
Suvarma üçün istifadə edilən çirkab suların mikrobioloji keyfiyyətinə tövsiyə edilən tələblər 
Cədvəl 33 
Kateqoriyalar 
Təkrar istifadə üçün 
şərtlər 
Təsirə 
məruz qalan 
qruplar 
Bağırsaq 
nematodları 
Fekal 
koliformalar 
Mikobioloji keyfiyyətin 
tələb olunan səviyyəsinə 
çatdırılması üçün 
çirkab suların  
işlənilməsi 
A 
Idman sahələrinin, ictimai 
parklarının, kənd 
təsərrüfatı bitkilərinin bəzi 
sahələri, harada çirkab 
suları  işlənilməmiş istifadə 
edilir 
Fəhlələr, 
istifadə 
edənlər, 
ictimaiyyət 
≤1 
≤1000
P
0
P 
Stabilləşmə yerlərdə 
lazım olan mikobioloji 
keyfiyyətinin, ya da 
ekvivalent işlənməsi 
B 
Dənli bitkiılərin, sənaye 
əkinlərinin, furaj əkinlərin, 
örüşlərin və 
ağacların 
suvarılması 
Fəhlələr 
≤1 
Tövsiyyə 
edilən 
standartlar 
yoxdur 
Helmintlərin və fekal 
koliformaların 
stabilləşdirmə yerlərində 
8-10 gün saxlanılır , ya da 
ekvivalent yasaqlaşdırılır 
C 
B kateqoriya ilə sahələrin 
lokal suvarılması, 
fəhlələrin və 
əhaliin 
kontaktı olmamaq şərtilə 
yoxdur 
Tətbiq 
olunmayan 
Tətbiq 
olunmayan 
İstifadədən qabaq 
işlənilməsi lazım olan 
suvarma texnologiyası, 
qabaqca çökdürmə ilə 

---

 
209
7.3. Keyfiyyətin idarəoluması və ekoloji idarəetmə 
 
Terminlər və təriflər 
 
İSO standartları terminlərinin işlənilməsinə xüsusi 
diqqət yetirilir, çünki terminlərin ekvivalentliyi müxtəlif 
ölkələrin sıx əməkdaşlığını təmin edir.  
 Torpaq 
keyfiyyətinin qiymətləndirilməsi üçün istifadə 
edilən terminlər və  təriflər və eləcə  də analiz nümunəsinin 
götürülməsi zamanı  İSO-11074 beynəlxalq standartları  təyin 
olunur və bir neçə hissələrdən ibarətdir (şəkil 4.1). 
 10 
il 
ərzində aparılan işlər nəticəsində müxtəlif 
ölkələrin  mütəxəssisləri torpaq keyfiyyətinə nəzarət sahəsində 
onlarla terminlər və təriflər hazılamışlar ki, bunlar İSO-11074 
daxil edilmişlər. Ən vacib terminlər cədvəl 4.1-4.5 göstərilib. 
 Bu 
göstərilən standart terminləri və  tərifləri  İSO üç 
rəsmi dildə-inglis, fransız və rus dillərində verilir. (tək birinci 
hissədə göstərilən standartlar),  Almaniya, Avstriya və eləcə də 
alman dilində  və  İsveç ölkələrinin xahişi ilə  də. Lakin termin 
və  tərif kimi İSO-nun rəsmi dillərində olanlar İSO termini və 
tərifi kimi baxılır.  
 
“Torpaq” termini nin bir neçə  tərifi var. İSO (1074) 
torpaq yer qabığının üst qatıdır, mineral, üzvi maddələrdən, 
sudan, havadan və canlı orqanizmlərdən ibarətdir.  
 Torpaqların mühafizə kontekstində torpağın üst qatına, 
torpaqaltına və daha dərin qatlara və eləcə də onları müşahidə 
edən faydalı ehtiyatları və qrunt sularına diqqət yetirilməlidir. 
 Eləcə də torpaqda ya da onun üstündə olan antropogen 
mənşəli maddələrin olmasına, sənaye tullantıları və dağ mədən 
tullantılarına fikir verilməlidir. Onlar yaxında olan torpaq üçün 
təhlükəli maddələr mənbəsi ola bilər. Vaxt keçəndə bu 
antropogen mənşəli dağ süxurların altında və üst qatlarında 
gedən anoloji proseslər gedə bilər.  
 
 
 

---