Microsoft Word kitabA5 Amin son doc

 
217
7.3.1. Keyfiyyətin idarəolunması 
Məlumdur ki, eyni nümunələrin eyni şəraitdə aparılan 
analizlərinin nəticələri eyni olmur. Bu təsadüfən edilən səhvlər-
dən yer alır, hər təyin metodikasına aid olunur. Analiz edilən 
nümunənin strukturundan asılı  və  çərçivədən çıxmağından 
başqa alınan nəticələrə operator da təsir göstərir, tətbiq edilən 
avadanlıq, cihazların, laboratoriyaların kolibrovkası, ətraf şərait 
(istilik, nəmlik) və s. Analizlərin dəqiqliyi müxtəlif operatorlar 
və ya müxtəlf avadanlıqla adətən daha çox olur. Nəinki bir 
operator və bir avadanlıqla işləyən.  
İSO 5725 əsasən “Analız üsullarının dəqiqliyi Labora-
toriyalararası  sınaqların təkrarlanmanın və edilən standart 
analiz üsulları  təyini” analizlərin ümumi terminidir. Dəqiqliyi 
təyin edən. Təkrarlama variantları. Dəqiqliyin iki kriterisi 1. 
Təkrarlanma və 2. əmələ  gəlmə: vacib və  bəsitliyi bir çox 
vəziyyətlərdə variasiyaların təsviri analiz metodikası üçün 
qəbul edilmişdir. Termin təkrarlanma metodikasının vaiasi-
yaları şəraitini xarakterizə edir. Bir oparator tərəfindən və eyni 
laboratoriyada analiz, eyni avadanlıqla aparılsa təkraretmə 
şəraitə aiddir. Bu vaxt analiz müxtəlif ölkələrin müxtəlif 
laboratoriyalarında ayrı-ayrı operatorlar tərəfindən və müxtəlif 
firmaların istehsalı olan avadanlıqla aparılırsa “воспроизводи-
мостъ” termini adlanır. Beləliklə, təkrarlama  воспроизводи-
мостъ iki tərəfi- minimal və maksimal analiz metodunu əks 
etdirir. İSO 5725 qiymətləndirmə eksperimentlərin planlaşdırıl-
masını və aparılmasını əsas prinsiplərini təyin edir, o cümlədən 
analitik üsulları  və alınan nəticələrin işləməsini verir. 
Təcrübədə hesablamaların nəticələrinin misalları  gətirilir.  İSO 
5725  əsasən analitik metodikanın  əhəmiyyətini bir neçə 
laboratoriyalar iştirakı ilə  dəqiq qiymətləndiriləndən sonra 
təkrarlanma və standartlaşmalıdır (o cümlədən milli səviyyədə 
də). Bu zaman təkrarlama və воспроизводимостъ ilk nəticələri 
alınmalıdır. əslində bu o deməkdir ki, analitik metodikanın İSO 

---

 
218
5725 qiymətləndirilmədən  əvvəl sistematik səhvlər kənarlaş-
dırılmalıdır. (2) 
Eksperimentin  İSO 5725 analitik metodikasının 
qiymətləndirilməsi laboratoriyalar arası aparılanda iştirak edən 
laboratoriyanın sayı eksperimentin proqramında təyin edilən 
məqsəddən asılıdır.   
Standarta görə, laboratoriyaların sayı 8-dən az 
olmamalıdır, yaxşı olar 15 və daha çox olsun. Bir qayda kimi 
laboratoriyalar arası eksperimentə  cəlb olan laboratoriyalar 
həmin metodikadan istifadə edən laboratoriyalar arasından 
təxmini seçilir. Lakin metodikanın dəqiqliyilə aparılmasına 
iqlim  şəraiti və digər amilləri nəzərə almaq üçün müxtəlif 
kontinyentlərin ölkələrindən laboratoriyalar seçilməlidir.  
Laboratoriyalararası eksperimentin aparılması üçün 
mərkəzi laboratoriyalardan analiz edilən nümunələr gətirilir və 
onlar eksperimentin eyni sahələrdən eyni şəraiti təmin etmək 
üçün olmalıdır. Eksperimentin iştirakçı laboratoriyada analiz 
aparılmadan əvvəl hazırlıq tədbirləri görülməlidir. Ilk növbədə 
komissiya yaradılır və ona laboratoriyanın  ştatda olan əmək-
daşı  rəhbərlik edir və administrativ rəhbər adlanır, eksperi-
mentin  şəraitinə tam cavabdeh olur. Komissiyanın üzvlərinin 
tərkibində  nəticələrin statistik işləmələrinin mütəxəssisi və 
inspektorlar daxil edir və 
mərkəzi laboratoriyaya-
eksperimentin nəticələrini öyrənir və nəticələrini ötürmək üçün 
məsuliyyət daşıyırlar. Analizə başlamazdan  əvvəl mütəxəssis-
analitiklər standart metodikanın tələblərini  əvəz edən heç bir 
göstəriş almamalıdır. Analiz prosesində mütəxəssis hər bir 
anomaliyalar və rast gəlinən çətinliklər haqqında məlumat 
verməlidir. Administrativ rəhbər tərəfindən hazırlanan eksperi-
mentin hesabatı mərkəzi laboratoriyaya ötürülməlidir və orada 
İSO 5725 tələblərinə əsasən yekun statistik işləmələr aparılır və 
təkrarın və  воспроизводимостъ metodikasının dəqiq  əhəmiy-
yəti təyin edilir.  

---

 
219
Eyni vaxtda mərkəzi laboratoriya iştirakçı laborato-
riyaların mütəxəssislərin işçilərinin keyfiyyətini qiymətləndirir 
və  işin yaxşılaşdırılması üçün müəyyən laboratoriyanın 
nəticələri qəbul edilmədi. Nəyə görə analitik tövsiyyələr verilir. 
İSO 5725 tələblərinin yerinə yetirilməsinin metodikasının 
səbəbləri izah edilir, dəqiqliyini və  nəticələrin etibarlılığının 
qiymətləndirilməsini təmin edir.  
Laboratoriyalararası standartların müxtəlif ölkələrdə 
analiz metodikaların tətbiqi təcrübəsi göstərir ki, analitik meto-
dikaların  ən korrekt olan obyektiv qiymətləndirilməsi labo-
ratoriyalararası eksperimentin İSO 5725 əsasən oldu, nəinki 
ГОСТ 8,010 subyektiv səhvlər normasının qiymətləndirilməsi. 
Keyfiyyətin idarəolunması sistemin analitik xidmətlərin 
iş  təcrübəsinə  tətbiqi böyük əhəmiyyət daşıyır. Bir çox 
ölkələrdə bu artıq normaya çevrilir. Bu ölkələrin hakimiyyəti 
İSO 9000 standartlarını  müəssisələrdə  tətbiq edilməsini 
stimullaşdırır.  İSO 9001  sertifkatının olması müstəqil yoxla-
maların sayını kəskin azaldır.  
 
7.3.2. Analitik işlərin keyfiyyətinə nəzarət 
İSO standartlarına əsasən analitik metodların tətbiqi hələ 
laboratoriyaların işi beynəlxalq səvyyədə olmasının qarantiyası 
demək deyil. Laboratoriyanın müstəqillik və kompetet olması 
üçün akkreditasiya vacibdir (4); sistemin keyfiyyətini təcrübə-
yə  tətbiqi təmin etmək (5.6); Bu iş  həcimcə çox iridir, çünki 
indi Rusiya analitik laboratoiyalarında 200 minə yaxın mütə-
xəsis işləyir, lakin laboratoriya cihazlaı və  avadanlıqları isə 1 
mlrd dollardır (7). 
9000 seriyalı  İSO standartları sisteminin keyfiyyətinin 
təmini keyfiyyət sahəsində siyasətin işlənməsini nəzərdə tutur 
və optimal metodikaların tətbiqinə istiqamətləndirir və 
analitiklərin nəticələri stabilləşməsinə nail olmaqdır.  
Analitik xidmətlərində  iştirak edən işçilərin kvofifikasi-
yası topaq keyfiyyətinə  nəzarət böyük əhəmiyyət kəsb edir. 
Analitiklərin kvofifikasiya səviyyəsi çox əhəmiyyətli rol 

---