Microsoft Word kitabA5 Amin son doc

 
223
Mütəxəssislərin çoxillik işlərin nəticəsində onlarla 
standartlar yaradıldı  və hökümətin  əsas ekolojiidarəetmə sistemi 
oldu (11.12). 
Ilk milli standart, müəssisələrdə ekoloji idarəetməni sistemini 
təyi edən britanstandartı BS 7750 : 1992 “Ekoloji idarəetmə 
sistemi” olmuşdur. Standart müəssisənin bütün fəaliyyət sahələrini 
əhatə edir-atmosferə tullantıların atılmasını, çirkab suların axıdıl-
masının qeydiyyatını aparır, ekoloji analiz aparılır, müəssisənin 
işinə  rəhbər təyin edilir və o standartların tələblərinə riayət edil-
məsinə məsuliyyət daşıyır. Müəssisənin idarə edilməsinə Standart 
xüsusi qayda qoyur. İSO standartlara 9000 seriyasına uyğun olaraq- 
müəssisədə  məqsədyönlü iş təşkil olunur.  
Ətraf mühitin çirklənməsinin azaldılmasına dair İSO-da 
ekoloji standartları bir neçə texniki komitetlər (cədvəl 4.5.) 
hazırlayır. Onların işlərini və hazırladığl ekoloji idarəetmə  və 
ekoloji sertifikasiya sistemlərinə koordinasiya etmə  məqsədilə 
1993-cü ildə texniki komitet İSO/TK 207 “Ekoloji idarəetmə” 
yaradıldı, onun strukturu 4.2. şəkildə göstərilir (13.14).  
 
Ekoloji problemlərin həlli ilə bağlı İSO-nun texniki 
komitetləri 
Cədvəl 38 
İSO Texniki komitetin 
sayı 
Texniki komitetin adı 
22 Yol 
nəqliyyatı 
35 Laklar 
və rənglər 
43 Akustika 
61 Plastmaslar 
85 Atom 
enerjisi 
108 
Mexaniki vibrasiyalar və zərbələr 
116 Otaqları isitmə cihazları  
146 Havanın keyfiyyəti 
147 Suyun 
keyfiyyəti 
156 Metalların və qaynaqların karroziyası 
190 Torpağın keyfiyyəti 
200 Bərk tullantılar 
207 Ekoloji 
idarəetmə 

---

 
224
İSO/TK 207 əsas məqsədi  İSO-nun 14000 seriyalı 
standartlar kompleksinin işləməsindən ibarətdir. Uyğun anoloji 
keyfiyyət idarəetmə sisteminə  əsasən müəssisələrdə ekoloji 
idarəetmə sistemini təyin edən 14000 seriyalı  İSO 
standartlarımüstəqil təşkilat-auditor tərəfindən sertifikatlaşan 
hər bir müəssisədə ya da firmada ekoloji idarəetmə sistemini 
yaradılmasını nəzərdə tutur.  
Sertifikasiyalaşan ekoloji idarəetmə sistemin olması ölkə 
müəssisələrin öz məhsulunu Aİ (Avropa İttifaqı) və ABŞ 
bazarlarına çıxarmasına imkan yaradacaqdır. Qadağa ya 
iqtisadi sanksiyalardan azad olur.  
1992-ci ildə  Aİ Komissiyası  ətraf mühitə  təhlükəli olan 
(yuyucu maddələr, laklar və  rənglər, kağız və s.) istehlak 
mallrına ekoloji etiket qaydalarını  təsdiq etdi, lakin bəzi 
istehsal kompaniyaları  tərəfindən ölçülərin götürülməsi 
nəticəsində onlar müəyyən ekoloji təmiz olmasını əldə etdilər. 
1997-1999-cu illərdə  İSO 1400/standartları  dərc 
olunmuşdur və ekoloji idarəetmənin  əsas müddəalarını 
müəyyən edir. İSO 140110 ekoloji auditin əsas prinsiplərini 
müəyyən edir, İSO 14011 ekoloji idarəetmə sistemlərinin audit 
üsullarını reqlamentləşdirir,  İSO 14012 isə ixtisaslaşdırılmış 
auditorlara olan tələbləri müəyyənləşdirir (13) 
Ekoloji etiketləşməyə    İSO 14021 standartıhəsr 
edilmişdir, deklarasiya-sifarişlərin hazırlanması sahəsində əsas 
terminləri və təriflərini müəyyənləşdirir.  
İSO 64 əsaslanması vacib sənədlərinə aiddir və bütün 
standartların hazırlanmsını qiymətləndirməlidir, məhsuluna 
olan ekoloji tələblərinə cavab verməlidir.  
İSO 14040 ixtisasçıları–məmulatları hazırlayanları bütün 
mərhələlərdə ekoloji tələblərə  nəzarəti istiqamətləndirmək , 
İSO standartlarının 14000 seriyasının tələblərinə əsasən ekoloji 
sertifikasiyanı daxil etmək, bu da torpağa antropogen təsirin 
azalmasına imkan yaradacaqdır.  
 

---

 
225
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Şəkil 17.  İSO/TK 207 “Ekoloji idarəetmənin strukturu” 
 
 
7.4. Nümunələrin seçilməsi və işlənilməsi 
üsullarına ümumi tədbirlər 
 
 
Bu bölmədə beynəlxalq standartlar tərəfindən qoyduğu 
torpaq nümunələrin seçilməsi üsuluna əsas tələblər göstərilir. 
Lakin torpaq keyfiyyətinə, yağmurların miqdarına, lilin, çikab 
suların qiymətləndirilməsi üçün nümunə seçilməsi üsulları, 
həm çöküntülərin və çirkab suların və s. üsullarına qoyulan 
tələbləri bilmək lazımdır. (1-4) 
İSO/TK 207          
  Texniki komitet     
U
“Ekoloji 
idarəetmə” 
U
Katiblik-Kanada 
AK 1                
    
U
Ekoloji idarəetmə sistemi
U
 
Böyük Britaniya 
AK 4                       
Ekoloji xarakteristikasının 
U
qiymətləndirilməsi     
U
      
ABŞ 
AK 2   
U
                      
Ekoloji audit
U
                
Niderland 
AK 5                       
Həyat tsiklinin 
U
qiymətləndirilməsi    
U
        
Fransa 
AK 3             
        
U
 Ekoloji marki  
U
         
Avstraliya 
AK 6                      
U
Terminlər və təriflər 
U
        
Norveç 

---

 
226
7.4.1.  Nümunə seçilməsi üsullarına tələblər 
Torpağın analizlərinin nəticələri düzgün seçilmiş 
nümunələrdən və əvvəlcə onların işlənməsindən asılıdır.  
İSO 10381-1 əsas prinsiplərini qurur və onlar seçmə 
proqramının tərtibi zamanı riayət edilməlidir bu məqsədlə: 
a)  Müəyyən torpaq sisteminin keyfiyyətinə  nəzarətin və 
çirklənmənin qarşısını almaq üçün operativ tədbirlərin qəbul 
edilməsi 
b)  Uzun müddətli xarakter daşıyan dəyişkənliklərin müəyyən 
edilməsi üçün torpaq keyfiyyətinə nəzarətin aparılması 
c)  Çirkləndirici mənbələrin identifikasiysı (eyniləşdirilməsi)  
 Nümunənin seçmə proqramın tətbiq edilməsindən 
əvvəl, seçilmənin məqsədini müəyyən etmək çox vacibdir, 
odur ki, əsas diqqət verilən bu amillərin yerini müəyən etmək, 
tezliklərin, uzunmüddətliyini, nümunə seçmə  və izlənməsi 
üsulunu işlənməsini, eləcədə analizin aparılması üçün 
avadanlığın seçilməsi. Arzu olunan səviyyədə  dəqiqli və 
eləcədə nəticələrin qeydiyyatını maksmal və minimal nəticələrə 
diqqət yetirmək zəruridir. Bundan başqa təyin edilən 
parametrlərin siyahısını müəyyən etmək lazımdır. Aparılan 
analizlərin üsulları müəyyən edilməlidir, çünki təhlükəsizlik 
texnikası nümunənin seçilib və analizə hazırlanması texnologi-
yası ilə bağlıdır. 
 
Torpaq nümunəsinin seçilmiş bir qayda kimi, eyni 
çirkləndirici səviyyəsi olan tədqiqat sahəsində aparılır.  Əgər 
zəruridirsə nümunənin çöl təsviri  əlavə 4-ə  əsasən aparılır. 
Torpağın ümumi çirklənməsində nümunə seçilən nümunə 
seçilən yerini koordinat torunda onların saylarını  və 
koordinatlarını göstərirlər.  
 Eyni 
dərəcədə çirklənmiş torpaqlarda seçmə yerləri eyni 
məsafələrlə koordinat torunda qeyd edilir. Əgər torpaqlar 
qeyri-bərabər çirklənmişlərsə, onda torun xətlərində bu məsafə 
çirklənmə  mənbəsindən və  əsən küləklərin istiqamətləri qeyd 
edilir.  

---