Microsoft Word kitabA5 Amin son doc

 
220
oynayır. Çünki müasir avadanlığın tətbiqi kadrların hazırlı-
ğında müəyyən struktur dəyişkənliyi tələb edir. Analitiklərin 
sıraları hesablayıcı texnikadan istifadə edənlər və analitik 
kimyanı bilən mütəxəsislərlə artırılmalıdır. 
Analitik – ixtisasçı  sərbəst standart metodikaya uyğun 
analiz apara bilməlidir, bütün çətinliklər haqqında, xüsusilə də 
təlimatda aydın olmayan (məs. aydın olmayan beynəlxalq 
standartların pis tərcümə ya da çap sahəsindən asılı ola bilər) 
yerləri haqqında məlumat verməlidir. Laboratoriyanın 
rəhbərliyi analitikləri məlumatlandırmalıdır ki, yaxşı olar ki, 
səhvlər haqqında dərhal məlumat verilsin, nəinki nəticələri 
saxtalaşdırmaq, çünki analiz aparılarkən səhvlərin  əmələ 
gəlməsi metodikanın mükəmməl olmasından irəli gəlsin. 
Akkreditə olmuş laboratoriyalar, müstəqilliyi və kompe-
tentlyisınağından keçmiş siyahıya daxil edilən, məs., Rusiyanın 
akkreditə olunmuş laboratoriyaların siyahısı müntəzəm olaraq, 
standart və keyfiyyət jurnalında çap edilir. ASTM akkreditə 
olunmuş beynəlxalq snaq laboratoriyalaın siyahısı ABŞ 200, 
Kanadada 100 və digər ölkələrin sorağında (8), avropa 
laboratoriya siyahının soraq kitabrasında göstərilib (9). 
Kimyəvi analizlərin keyfiyyətinin qarantı  və harmoniya-
sının Beynəlxalq simpozium mütəxəsisləri tərəfindən işlənmiş 
normalara  əsasən Cenivada müntəzəm keçirilən Beynəlxalq 
İttifaqı (ИЮРАК) və ABŞ-ın (AOAC) nəzəri və tətbiqikimya 
analitiklərin rəsmi dissosiasiyasının hər bir laboratoriyası 
sifarişçiyə nümayiş etdirilməlidir.  
 
Qarşılıqlı razılaşmış analiz üsulunun istifadəsi zamanı 
düz və dəqiq alınma ehtimalını laboratoriya mütəxəssisləri baş 
analiz apararkən analitik sistemlə bağlı varkən mənafelər 
nəzarət altında olmalıdır.  
Müəyyən üsul üçün düzgün seçilmiş cihazın analizin 
etibarlı nəticələrin alınmasında böyük əhəmiyyəti var (10). Bir 
qayda kimi tədqiqat məqsəddən asılı tipinin seçilməsi, işçilərin 
ixtisası  və analizin qiyməti haqqında konkret tövsiyyələrin 

---

 
221
göstərilməsi  İSO-nun standartlarında soraq kitablarında təsvir 
edilmişdir. Çox vaxt İSO-n standartları lazım olan avadanlığın 
seçilməsini lazım olan analitik laboratoriyalara öhdəsinə verir.  
Son on ildə analitik laboratoriyaların texniki təchizat 
vəsaitinin tamamilə təzələnməsi ilə nəticələnir. Ilk növbədə bu 
hesablayıcı texnikanın tətbiqinə aiddir və kimyəvi üsulların 
əvəzinə tətbiq edilir.  
Lakin kimyəvi analizlərin rolu hələdə analitik nəzarətindən 
böyükdür. Bununla əlaqədar müxtəlif şəhərlərdə və müəssisələrdə 
vəziyyətlərini tək payına görə hər hansı üsulun istifadəsinin payını 
analitik nəzarətlə müqayisə etmək lazım deyil.  
Şirkləndiricinn növündən asılı olaraq instrumental üsulun 
tətbiqi ola bilsin genişdir. Lakin qəbul olmuş  ənənəvi üsulla 
analizin aparılması üçün bahalı aparatlar tələb olunmur.  
Kimyəvi analizlərin nəticələri tərkibindən az asılı olduğu 
üçün onlardan instrumental üsulla keyfiyyətə  nəzarətdə geniş 
tətbiq olunur, bu gün məhlul xromotoqraflara, qaz xromato-
qraf-spektrometrlər sisteminə,  qaz xromatoqraflara, atom-
adsorbsiya spektrometrlərə və s. üstünlük verilir. 
Rusiya bazarında indi ən müasir cihazlar təklif edilir. Min 
seriyalı  İSO-nun standartlarına  əsasən sertfikatların olması 
cihazları o müəssisələrdən və firmalardan alınması tövsiyyə 
edilir. Məs. Varian firması 1962 – ci ildə dünyada ilk dəfə 
atom – absorbsiya spektrometrini istehsal etdi, cihazların 
istehsalı və xidməti sahəsində İSO 9001 sertfikartını alıb. 
Analitik laboratoriyada alınan nəticələrin etibarlığı 
nəzarət üsulların metroloji təminatı ilə bağlıdır. Torpaq keyfiy-
yətinə analkitik nəzarətin  əsas  əhəmiyyəti nəzarət edilkən 
komponentlərin nomenkulaturasının çox olmasıdır və buna da 
standart nümunə nomenkulaturasının da çox olması  tələb 
olunur. Dövlət standart nümunələrin buraxılışı olunur. Rusiya-
nın müxtəlif serialı müəssisələri Rusiyanın Qosstandart lisen-
ziyalarına  əsasən həyata keçirilir. Təchiz edənlərlə  İSO, 9000 
standartlara kimyəvi bahalı ya da qeyri-stabil reaktivlərin 

---

 
222
alınmasına dair müqavilə bağlanaraq istiqamətləndirilməlidir 
ki, əgər verilən məhsul keyfiyyətsiz olsa ya da qoyulan  vaxtda 
gətirilməyirsə, sifarişçinin müqaviləni pozmaq hüququ var. 
Yoxlanış zamanı  məhsulda və cihazlarda gizli deffektin 
olmasına və analizin nəticəsinin pis olmasına səbəb olan ciddi 
məsuliyyət daşımalıdır. 
Laboratoriyada analizlərin aparılması texnologiyasının 
hamısı və nəticələrin yol veriləın kənaraçıxmaları sənədləşməlidir. 
Analitik nəzarət keyfiyyətin idarəedilməsi daima cihazların və 
avadanlığın vəziyyətinin yoxlanmasını  nəzərdə tutur. Nəzarətin 
əsas məqsədi – səhv və qeyri stabil nəticələrin alınmasının 
sıəbəblərini müəyyən etmək və kənarlaşdırmaqdır (5). 
 
7.3.3.Ekoloji idarəetmə 
 Bizim 
ölkədə standartların ekoloji idarəetmə sahəsində 
hökumətin təbiii ehtiyatlarının qorunması, bərpası və səmərəli 
istifadəsi üçün qrşılıqlı  əlaqələr kompleksi 1976 – cı ildə 
yaradılmışdır. 
 Qost 
17.0.0.0.1-76 
əsas standart sistemi birgə kompleks 
çərçivəsində  aşağıdakı sahələrdə standartların yaradılmasını 
nəzərdə tutur: suların qorunması  və  səmərəli istifadəsi;  
atmosferin qorunması, torpaqların qorunması  və msəmərəli 
istifadə edilməsi; torpaqların istifadəsinin yaxşılaşdırılması, 
floranın qorunması, faunanın qorunması; Yeraltı  sərvətlərin 
qorunması və istifadəsi. 
 
Hər bir standart qruplarında terminlərin və  təriflərin 
standartların işlənilməsi çirkləndirici tullantıların normalarını 
və ölçülməsinin üsullarının, təbiətin qorunması  və  təbii 
ehtiyatların səmərəli istifadəsi, təbii obyektlərin vəziyyətinin, 
parametrlərinin müəyyən etmə üsulları və təsərrüfatın intensiv-
liyinin təsiri, təbii  ətraf mühitin vəziyyətinin nəzarət 
vasitələrinə tələblər və ölçülər, qurğuların, aparatların və ətraf 
mühitin çirklənməsinə qarşı mühafizə tikintiləri vacibdir. 

---