Microsoft Word kitabA5 Amin son doc

 
230
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Şəkil 18.  Fiziki-kimyəvi analiz qabağı nümunələrin emal 
sxemi 
Torpaqda radionuklidlərin 
konsentrasiyası 
Kənd təsərrüfatında istifadə edilən 
müxtəlif tarla və növ üçün MDS-i 
keçmə riskinin qiymətləndirilməsi 
Hər bir tarlada bitkidə 
P
137
P
Cs-in 
yayılma sıxlığı 
Kənd təsərrüfatı sahələrində 
çirklənmənin yayılma sıxlığı
Yemdə 
P
137
P
Cs 
miqdarı 
Heyvandarlıq 
məhsulunda 
137
P
Cs miqdarı
Əks tədbirsiz təsərrüfatda radioloji vəziyyətin 
qiymətləndirilməsi 
MDS-ni keçmə 
riskinin 
qiymətləndirilməsi
Əhalinin 
şüalanması 
Tətbiqin ssenarisi 
Təsərrüfatda əks tədbirlərdən sonra radioloji 
vəziyyətin və effektliyin qiymətləndirilməsi 
MDS-ni 
keçmə riski 
Dozaya 
qənaət 
Əks tədbirin 
tədbiqi üçün 
resurslar 
Əks tədbirin 
tədbiqinin 
dəyəri 
Bitkiçilik 
məhsulunda 
P
137
P
Cs – 
in miqdarı 
Vahid qiymətə 
dozanınqənaəti 

---

 
231
7.4.3. Cihazlar və avadanlıqlar 
 
Tətbiq olan cihazlar və avadanlıqlar nümunə işlənərkən 
onlardan tədqiq komponentləri çıxarılmamalıdır və nümunəyə 
kənar maddələri əlavə etməməlidir.  
 Termorequlyatorlu 
quruducu 
şkaf 
 Dondurucu 
 
 
Xırdalamaq üçün qurğu(daşdoğrayan maşın, 
həvəngdəstə, dəyirman) 
 2 
mm 
deşikli ələk 
 
Ələk dəsti 
 
Mexaniki çalxalayan  
 Analitik 
tərəzi 
 
İşləmə üsulları  
Çirklənmiş nümunələrin hazırlayaraq xüsusi təhlükəsizlik təd-
birləri aparılmalıdır. Dəri ilə nümunənin kontaktına yol veril-
məməlidir və qurdularkən buxarları  kənar etmək lazımdır. 
Əvvəlcə nümunənin ilk emalını izolə edilmiş otaqda aparmaq 
lazımdır. 
Quruldulma. Quruldulma prosesini tezləşdirmək üçün iri 
hissələri odun çəkici ilə ya da əllə qurulur. Havada 
saxlanıllmasından, quruducu şkafa qoyulmadan əvvəl onu 
qabda 15 mm qalınlıqda yayırlar. Havada qurutma ya da 
quruducu şkafda 24 saat ərzində 5 % az dəyişənə qədər aparılır.  
Qurutma vaxtı torpaq nümunəsinin tərkibindən, qatın 
qalınlığından, nəmliyindən, torpaqda olan havadan və hava 
ventilyasiyasından asılıdır. Quruducu şkafda qumlu torpaqların 
quruma müddəti 24 saata qədər, gilli 48 saat, tər orqanik 
materialı olan (bitki kökləri) torpaq nümunəsini adətən 72 
saatdan 96 saata qədər qurudurlar.  
Daşların  ayrılması və doğranması. Əgər torpaqda kəltən-
lər varsa onları doğrayırlar. Ondan əvvəl daşları, şüşələri, zibili 
əllə ya da ələklə  kənarlaşdırırlar. Yapışmış torpaq nümunəyə 
geri qaytarılır, kənar olan materialın kütləsini ümumi  kütlədən.  

---

 
232
Əgər çirklənmiş torpağı  tədqiq etmək lazımdırsa, onda 
nümunəni, zibili və şlakları kənar etmədən xırdalayırlar.  
Daşları  kənar etdikdən sonra, torpaq nümunəsini 2 mm 
deşikləri olan ələkdən keçirilir. Nümunənin kütləsini > 2 mm 
və < 2 mm hissəciklərlə kütləsini qeyd edirlər. Sonra nümunəni 
daş doğrayan maşınla (şəkil 5.2.) xırdalayırlar. 
Əgər nümunə  ələnmişdirsə, onda fraksiyanı > 2 mm 
xırdalayırlar və sonra fraksiyaları qarışdırırlar.  
Ələmə.  Xırdalanmış quru nümunəni  ələkdən  əllə ya da 
mexaniki çalxalamaqla keçirilir.Ələkdə qalan torpaq 
 
hissələrini yenə xırdalayıb nümunəyə qatılır.  
Nümunənin ayrılması. 
Əgər nümunənin həcmi 
böyükdürsə analiz üçün ya da onun hissəsi saxlanmalıdır, onda 
laborator nümunə hazırlanır. Bunun üçün xırdalanmış  və 
ələkdən keçirilmiş hissələri  <2  mm  ölçüdə olan 200-300 qr 
porsiyalara ayırırlar. Laboratoriyada nümunəsini  əllə ya da 
mexaniki yolla ayrılır.(5.4) 
Əllə nümunəni böləndə qabaqca onu mexaniki mikserdə 
qarışdırılır, sonra nazik qatda qaba yayılır. Nümunəni dörd yerə 
bölünür, diaqonal olan iki hissəsi yenə qarışdırılır və yenə 
təkrarlanır. Beləliklə lazım olan nümunə kütləsini almaq olar. 
Mexaniki ayıran tipi şəkil 5.4.-də göstərilən nümunəni iki 
bərabər hissəyə ayırır. Ayıranın ölçüləri torpaq hihissəciklərlə 
uyğun olmalıdır. (cədvəl 5.2.)  
Digər tipli mexaniki ayıranlar mövcuddur, onlar 
instruksiyasına uyğun nümunənin alınmasında istifadə ola 
bilər. (5.5.) 
Üyüdülmə.  Əgər torpaq nümunəsi 2 qramdan azdırsa 
onda nümunə 250 mkm ölşüdə olan deşikli ələkdən keçirir və 
üyüdürlər. Bu mexaniki dəyirmanla (5.6) kimyəvi analiz 
aparılmasından əvvəl  hissəcikləri  > 2 mm və < 2 mm-ə qədər 
olan fraksiyalara üyüdülür.  
Emalın hesabatı. Nümunə emalı hesabatı  aşağıdakı 
informasiya verməlidir:  

---

 
233
a) 
İSO 11464 beynəlxalq standarta istinad etməlidir; 
b)  Nümunələrin emal edilməsi metodikanın  istifadə edilən 
avadanlıq təsviri; 
c) 
Nümunənin hərtərəfli təsviri, o cümlədən kütləsini , 
çirkləndiricilərin olması, rəngi, iyi və s.  
d)  Standart üsullara daxil olmayan emalın bütün detalları 
və eləcədə hər hansı amilin yekun nəticəsinə təsir edən.  
 
Mexaniki bölünmənin təxmini ölçüləri 
Cədvəl 40 
 
Daxili ölçülər, 
mm 
Qutuların daxili 
ölçüləri, mm 
Nümunənin 
maksimal 
ölçüləri, mm 
Məmulatın 
miqdarı 
A B C D E F 
40 
8 
50 150 70 230 150 400 
20 
10 
30 130 40 150 100 300 
10 
12 
15 80 30 120 90 200 
5 
12 
7  20 15 50 50 90 
2 
12 
5  20 15 50 50 90 
 
7.4.4. Lilli qalıqlar və çöküntülər 
Çirkab suların və su təsərrüfatlı obyektlərin, suspen-
ziyaları, çöküntüləri duzlu və içməli suları analiz üçün  emalı 
haqqında əsaslanma.  
Beynəlxalq standart İSO 5667-15 nümunələrin saxlama, 
konservləşmə  və emal lilli qalıqlar və çöküntülərin nümunə 
seçilmədən  əvvəl onun saxlama üsulunun seçilməsindən 
başlamalıdır. Üsulların hamısı nümunəyə  təsir göstərir. 
Konservləşdirmə saxlama üsulun seçilməsi  əsasən nümunənin 
müəyyən dərəcədə götürülməsi məqsədindən asılıdır. Saxlama 
və konservləşmə üsullarının nümunəyə göstərə bilən təsirinin 
müəyyən edilməsi çox vacib məsələdir.  

---