Microsoft Word kitabA5 Amin son doc
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- I Montmorillonit
- II Kaolinit
- III Muskovit
- Çox zəif udulma
173 aktivliyinə məxsus iki kation mövcuddursa onlardan birisi torpaq tərəfindən daha çox miqdarda udulur və daha möhkəm əlaqəli olur. Bu keyfiyyət məhlulda olan kationların xassəsindən və torpağın uducu kompleksinin (TUK) tərkibindən asılıdır. Eyni şəraitdə daha yüksək elektron yükü və daha böyük atom kütləsi olan elementlərin kationları yaxşı udulur. Bu baxımdan çox vaxt kationların selektivliyi aşağıda göstərilən sıra üzrə artmaqla ifadə olunur: Li P + P + P 4 PB + P + P + P + P 2+ P 2+ P 2+ P 3+ P 3+ P Kationların udulma səviyyəsinə təsir göstərən amillərdən biri də narın fraksiyanın, yəni lil fraksiyasının mineraloji tərki- bi ilə bağlıdır. Müxtəlif gil mineralları ilə kationların udulma sırası aşağıda göstərilən sxem üzrə müəyyən olunmuşdur: I Montmorillonit Li P + P + P + P + P 2+ P 2+ P =Sr P 2+ P 2+ P II Kaolinit Li P + P + P + P + P 2+ P 2+ P =Sr P 2+ P =Ba P 2+ P III Muskovit Li P + P + P < Mg P 2+ P < Ca P 2+ P < Sr P 2+ P + P + P < K P + P < Ba P 2+ P Torpaq mühitinin fiziki-kimyəvi, bioloji və digər şəraitlərinin dəyişməsi və müxtəlifliyi torpağı çirkləndirən maddələrin formasının və keyfiyyət xüsusiyyətlərinin dəyiş- məsinə səbəb olur. (transformasiya) Torpaq səthinə daxil olan texnogen mənşəli maddələr torpağın altda yatan qatlarına nüfuz etməklə genetik profil boyu onların differensiyası baş verir. Torpağa daxil olan çirklənmiş sular torpaq profili boyu hərəkət edərək texnogen mənşəli çirkləndiricilərdən təmizlənirlər. Bu halda isə torpağın üzünün çirklənməsi baş verir. Lakin çirkləndirici maddələrin torpaqda kimyəvi dəyişiklərə məruz qalması mühitin toksik- liyini aradan götürür. Bu zaman kimyəvi elementlərin bioloji udulma prosesinin koeffisienti də xüsusi əhəmiyyət kəsb 174 edir.bioloji udulma əmsalı A.J.Perelmana görə aşağıdakı düsturla təyin olunur: burada, A B x B - bioloji udulma əmsalı; l B x B - x elementinin bitki külündə miqdarı; n B x B - x elementinin dağ süxurunda və yaxud torpaqda olan miqdarıdır ki, ondan bitki istifadə edə bilsin. B.B.Polınov və A.J.Perelman kimyəvi elementləri onların bioliji udulma əmsalının qiymətlərinə görə 5 qrupa bölürlər: 1. Enerjili toplanan 10-100 2. güclü toplanan 1-10 3. Zəif toplana, ancaq möhkəm saxlanılan 0.1-1.0 4. Zəif toplanan 0.01-0.1 5. Çox zəif toplanan 0.001-0.01 Torpaqda və yer qabığında kimyəvi elementlərin toplanması ilə onların bitkilər tərəfindən udulması arasında qeyri-mütənasiblik var. Belə ki, bitkilərin həyati proseslərində çox vacib rol oynayan elementlər intensiv udulur, digərləri isə zəif akkumulyasiya olunur. Bu xüsusiyyət bitkilərin növündən və ekoloji tələbatından çox asılıdır. Məsələn, şibyələr, mamırlar və ali bitkilərin bəzi növləri metalları böyük həssaslıqla udurlar. Ona görə də onları bitki-konsentrator adlandırırlar. Aşağıdakı cədvəldə müxtəlif elementlərin bioloji udulma əmsalının dərəcəsi göstərilmişdir. (Cədvəl) 175 Elementlərin bioloji udulma koeffisienti və fizioloji əhəmiyyəti (J.Forteskoya görə) Cədvəl 19 Kimyəvi element Fizioloji rolu Biolojo udulma əmsalı Güclü udulma Bor yüksək 1.70 Orta udulma Kükürd yüksək Sink —“—“— 0.96 Fosfor —“—“— 0.90 Manqan —“—“— 0.88 Gümüş çox az 0.40 Kalsium yüksək 0.14 Stronsium çox az 0.13 Mis yüksək 0.13 Kalium yüksək 0.12 Barium çox az 0.12 Selen yüksək 0.10 Zəif udulma Molibden yüksək 0.040 Maqnezium yüksək 0.034 Nikel çox az 0.030 Kobalt —“—“— 0.020 Uran —“—“— 0.020 Dəmir yüksək 0.012 Çox zəif udulma Natrium çox az 0.007 Rubidium —“—“— 0.007 Nadir torpaq elementləri —“—“— 0.003 Xrom —“—“— 0.003 Litium —“—“— 0.0015 Silisium —“—“— 0.0006 Vanadium —“—“— 0.0 Titan —“—“— 0.0 Aluminium —“—“— 0.0003 176 Bitkilərin müxtəlif orqanlarının kimyəvi müxtəlif elementlərə qarşı tələbatları müxtəlif olur. Kök, gövdə, budaq- lar və yarpaqlar udmaya qarşı müxtəlif səviyyədə həssasdırlar. Bioloji udma əmcalından kimyəvi çirklənmiş torpaqlarda torpaq mühitinin bitkilərə olan təsirini öyrənmək üçün istifadə olunur. 5.8. Torpağın özünü təmizləmə (detoksikasiya) qabiliyyəti Torpaqda çirkləndirici maddələrin toksiki təsirinin zəifləməsi və yaxud tamamilə ləğv olunması istiqamətində baş verən proseslərin məcmuyi torpağın özünü təmizləməsi (detoksikasiyası) adlanır. Bu prosesi şərti olaraq 3 növə ayırmaq olar: 1. Fiziki özünü təmizləmə (dotoksikasiya)- torpaqda qaldığı müddətdə heç bir kimyəvi dəyişikliyə uğramayan maddələr üçün səciyyəvidir. Fiziki detoksikasiyada əsas rol torpağın qranulometrik tərkibinə məxsusdur (ağır və yüngül torpaqlar). Kimyəvi tərkib ikinci dərəcəli rol oynayır. Fiziki özünü təmizləmədə filtrasiya, həllolma və digər fiziki proseslərin əhəmiyyəti böyükdür. 2. Bioloji özünü təmizləmə (detoksikasiya)- torpaqda metabolizm (yunanca metabole- dəyişmə, çevrilmə), sorbsiya və maddələrin biodeqradasiyası kimi proseslərin məcmusu kimi başa düşülməlidir. Belə ki, asan mənimsənilən və biogen mənşəli maddələr bioloji dövrana daxil olur və əgər həmin maddələrin miqdarı yüksək deyildirsə metabolik proseslər tərəfindən nizamlanır. Kimyəvi baxımdan passiv maddələr bioloji adsorbsiyaya məruz qalır ki, sonrakı mərhələdə də həmin maddələrin fiziki detoksikasiyası baş verir. Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|