97
cəfəng qanunlar sistemi kimi görünür. Təsadüfi deyil
ki, güclü kişilər ya cinayətkar olurlar, ya da
idmançı: ya da hüquq-mühafizə orqanlarında işləyirlər.
Razılaşaq ki, bunların hər üçünün arasında sərhəd
şəffafdır. Mədəniyyət ağacı yonub istehsal taxtasına
çevirdiyi kimi insanı da “yonub” ictimai fərdə (toplum
mexanzminə) çevirir. Mədəniyyət çoxsaylı zəiflərin
azsaylı güclülərə birgəyaşayış haqqında yolladığı
ismarıcdır, təklifdir. Zəif bədənli kişi potensial
xacə variantıdır. MƏDƏNİYYƏT PERMANENT ŞƏKİLDƏ XACƏ
KİŞİLƏRİN MƏDƏNİYYƏTİDİR. Xacə isə potensial
meyitdir, kukladır. Bəyəm mədəniyyəti “süni təbiət”
adlandırmırlar? Əgər bir şey cansızdırsa, deməli,
ölüdür. Semiotik bilgilər müstəvisində
bədənin
qarşıdurumu meyitdir. Bədən burada aktivdədir, meyit
passivdə. Qəribədir, sən demə, mədəniyyət bədən yox,
meyit üstündə, daha doğrusu, ölümdən sonrakı həyat
üstündə köklənib. Çünki mədəniyyət
əbədiyyətə
iddialıdır.
MƏDƏNİYYƏT ÖZÜNÜ ƏBƏDİYYƏT ÜÇÜN
PROQRAMLAŞDIRMAQ VASİTƏSİDİR. Busa yalnız müəyyən
bildiricilərin köməyilə gerçəkləşir. Bədən ölüb gedir:
onun keyfiyyəti var. İşarə isə fikrin kodunu özündə
daşıyır: o, bədənə yox, ideyalar, fikirlər dünyasına
aiddir və ölümsüzdür. Çünki həyatdan dışarıda
mövcuddur.
İnsan özünü əbədiləşdirəndə fikirdə
əbədiləşdirir. Mədəniyyət eyhamlar, işarələr
sistemidir və bu bildiricilər ruhsuz, cansız
nəsnələrdir. İnsanlarla birgə işarələr də yox olur.
Mənasını itirən işarə mövcudluğunu itirir və hər hansı
bir tədqiqatçı üçün araşdırma obyektinə çevrilir.
Mədəniyyət əgər işarələri öz içində tutub saxlayırsa,
onlara əbədiyyət verirsə, deməli, bildiricilər və
mənalar qəbiristanlığıdır. Ona görə də mədəniyyət ölü
təbiətdir, xacələrin, rahiblərin, məcnunların,
müxtəlif tipli divanə danəndələrin yapdığı fikir
oyunbazlığıdır, zəif bədənli insanların paltarıdır,
çanağıdır, zirehidir, dəbilqəsidir. Zəifi mədəniyyətə
təbii güc qarşısındakı qorxu gətirir. Mədəniyyət zəifə
98
mövcudluq statusu verir və onun yaşamını
mənalandırır. Əbəs yerə Füzulinin Məcnunu özünü zəif
adlandırıb demir ki, “Gəl, təcrübə eylə mən zəifi”...
Qeysin apriori öz “zəif”liyini bəyan etməsi patologiya
əlamətidir, yoxsa fiziki qüvvənin real
qiymətləndirilməsidir? Axı niyə Məcnun pəhləvan
cüssəli ola bilməz? Fiziologiya ilə ruhsal dünya
arasında nə kimi tərs mütənasiblik mövcuddur? Bu
suallar bizi qəribə bir nəticəyə doğru
istiqamətləndirir: MƏDƏNİYYƏT AĞRI VƏ İZTİRABA CAVAB
REAKSİYASI KİMİ FORMALAŞIR. Yadınıza salın, Aristotel
də, Fğoyd cənabları da elə bunu söyləyirdilər. Amma bu
nəticəyə gələnə qədər onların keçdikləri yollar tamam
başqa-başqa olmuşdu: bu şəxslərin ikisi də bədənə adi
cism kimi baxmışdılar. Mədəniyyət zəif bədənin gücə
cavabıdır. Burada bədən özünü ruhda, fikirdə, ideyada
tanımağı öyrənir. Belə ki, insan mədəniyyət vasitəsilə
bədəndən (cismdən) xilas olmağa, qurtulmağa çalışır.
Bədəni unutmaq ağrı və iztirabı yaddan çıxarmaq
deməkdir, əbədi rahatlıq bulmaq deməkdir. Bu imkanı
adama bir də ölüm verir. MƏDƏNİYYƏT HƏYAT VƏ ÖLÜM,
BƏDƏN VƏ MEYİT ARASINDA MARGİNAL ZONADIR Kİ, BURADA
BASQILAR, AĞRILAR NEYTRALLAŞIR, SUBLİMASİYA OLUNUR.
MƏDƏNİYYƏT AĞIL VƏ BƏDƏN KONFLİKTİNİN GERÇƏKLİYİDİR.
BU KONFLİKT RUHA ÇATIB HƏLLİNİ TAPIR. Mədəniyyət
çərçivəsində insan unudur ki, onun bədəni kainatın bir
parçasıdır, qəlpəsidir və teyxa təbiətdir. Çünki
cəmiyyət insanı konkret bədən sahibi kimi yox, ictimai
məkanı dolduran fərd-subyekt kimi qavramağı üstün
tutur. Bədən toplumda ictimai-sosial funksiyanı yerinə
yetirən alətdir. Bədən cəmiyyət içrə sanki şüşə qab
altında saxlanılan həşərat təəssüratı oyadır. Bu şüşə
qabda (ictimai kolbada) bədəndən əlavə bir “Mən” də
düzəldilir, bu “Mən” olur bədənin toplumsal olum
konsepsiyası. İnsanlığın bütün faciələri bu “mən”-
konsepsiya ucbatındandır. BƏDƏN ÜÇÜN FACİƏ, DRAM,
KOMEDİYA YOXDUR. TƏBİƏT AĞLAMAĞIN, KƏDƏRLƏNMƏYİN,
GÜLMƏYİN NƏ OLDUĞUNU BİLMİR. Yalnız “mən”-konsepsiya
99
özünü ontoloji identifikasiya xatirinə təbiətdə
oxşar şəkil və obrazlar axtarmağa başlayır. Nədən ki,
bədənin ontoloji statusu cəmiyyətdən ötrü heç bir önəm
kəsb etmir. TOPLUM QİDA ÜÇÜN YARARSIZ ƏT KOMBİNATIDIR.
Bu kombinatın ehtiyatları isə daima artır: intensiv
çoxalma yaşam resursları, yaşam arealı uğrunda
mübarizəni maksimal həddə çatdırır. Bədənin yeri
təbiətdir, ağıl isə onu sürükləyib kombinata və ya
tövləyə
gətirir.
Şəhər və ya kənd tövlənin
invariantları deyilsə, onda bəs nədir? Şəhər (kənd)
cəmiyyətin insanları saxlamaqdan ötrü fikirləşib
tapdığı ideal tövlədir. Bunu faşizm bir dəfə əyani
şəkildə sübut elədi. Faşizm onu da sübut elədi ki,
tövlədə azadlıq olmur. Odur ki, bədən toplum içrə heç
cür öz komfortunu bula bilmir. İnsan ağlının ictimai
çabaları, onun sosiaL, fəlsəfi və ruhsal düşüncələri
bədən rahatsızlığının şərtidir. Bu rahatsızlığı qismən
azaltmaq, tövlədəki həyata dad gətirmək üçün insan
ayin və rituallar fikirləşib tapır və özünü tövlə
dünyasına “zəncirləyir”. Təsadüfi demirlər ki, insan
mədəni bir varlıq kimi öz şəxsi ritual əməllərinin
nəticəsidir. Yəni bədən rituallar şəbəkəsində, daha
düzü, mədəniyyət sistemində insan olur. Toplum dışında
insan çılpaq vəhşi bədəndir. Ona görə də ictimai-
sosial dünyanın ilişgilər məngənəsinə addımlayan
bədənin makrokosmla, kainatla rabitə intensivliyi
azalır. Beləliklə, bədən toplumsal rahatsızlıqlar
zolağına düşür. Yaşam ərazisində sıxlıq maksimaldır,
bioenerjilər isə xaotik şəkildə bir-birini
“döyəcləyir”. Bədən inciyir, qavrayışda isə küy əmələ
gəlir. Bu, artıq total əziyyətdir, total
diskomfortdur. Bizim dünyamızda məhz texniki komfort
bu total duyğular, yaşantılar diskomfortunu qismən
yumşaltmaq, itkiyə əvəz vermək məqsədini güdür.
Bununla da, insan “körpüləşir”. Körpü isə fenomendir:
çünki aralıq bir durum seçib özünə... və heç cür
müəyyənləşdirə bilmir ki, hara getsin, hansı sahilə
çıxsın. Bir yandan bədənin kosmosdan aldığı siqnallar,
Dostları ilə paylaş: |