Microsoft Word m vzu docx

Meşə yanğınları - 
ə
sasən kortəbii hadisələrlə yayılan yanğına deyilir. Meşə yanğınları 
ə
n çox əhalinin təqsiri üzündən baş verir (meşədə tonqal qalamaq, ov etmək, ot çalmaq). 
Meşə yanğını zamanı canlı və ölü örtük, töküntü, yarpaq, budaqlar, meşə döşənəyi yanır. 
Meşə  yanğınları  meşə  təsərrüfatına  böyük  ziyan  vurur:  çoxlu  oduncaq  məhv  olur, 
meşənin tərkibi pisləşir, ağacların boy artımı zəifləyir, heyvanat aləmi məhv olur. Meşə 
yanğınlarına qarşı mübarizə meşə təsərrüfatları tərəfindən yerinə yetirilir.  
 
Meşə yanğınlarının əsas baş vermə səbəbləri: 
- meşədə təhlükəsizlik tədbirləri görülmədən oçaq qalanması; 
- qalanan oçağın söndürülmədən tərk edilməsi; 
- söndürülməmiş siqaret və ya kibriti meşəyə atılması; 
- meşədə gecə gəzintisi zamanı, fakeldən istifadə edilməsi; 
-  şüşə  qırıqlarını  meşəyə  tullaması-  şüşə  qırıntılarından  çıxan  şüaların  meşədə  əks 
olunması ilə yanğın baş veir; 
- uşaqların meşədə odla oynaması, əyləncə məqsədi ilə təhlükəsiz şəraitdə oçaq qalaması. 
 
Texnogen xarakterli fövqəladə hadisələr. 
 
Texnogen  fəlakət  -  insan  tələfatı,  insanların  sağlamlığının  pozulması,  obyektlərin 
dağılması, yaxud məһv edilməsi, һəmçinin ətraf müһitin çirkləndirilməsi ilə nəticələnən 
nəһəng qəzaya deyilir.  
Texnogen  qəza  dedikdə  isə  nəqliyyat,  tikinti,  sənaye  obyektlərində  və  texniki 
sistemlərdə  baş  verən,  insan  һəyatı  və  sağlamlığına  təһlükə  yaradan  və  texnolojı 
proseslərin  pozulmasına,  dağıntılara  səbəb  olan,    һəmçinin  ətraf  müһitə  ziyan  vuran 
təһlükəli һadisələr başa düşülür. 
Texnogen  qəzalar  texnogen  obyektdə    böyük  həcmli  qəzalardır  ki,  nəticədə  ekoloji 
dəyişikliklərə səbəb ola bilər. Bu hadisələr təsərrüfata böyük ziyan vurmaqla yanaşı insan 
həyatına təhlükə yaradır. 
Qəza  dedikdə  müəyyən  şərtlər  daxilində  insanın  həyat  fəaliyyətinə  zərər  vura  bilən 
hadisə və proseslər nəzərdə tutulur. 
Yayılma  miqyasına  nəinki  fövqəladə  һal  yaranan  ərazinin  ölçüsü,  eјni  zamanda 
dolayışı ilə onun əmələ gətirə biləcəyi bütün sosial-ekoloji nəticələr - rabitə, su təcһizatı 
və  sistemlərinin  pozulması,  təmir  işlərinin  aparılması,  yaxud  zədələnmiş  bina  və 
tikintilərin sökülməsi də daxildir. 
Antropogen  (texnogen)  xarakterli  qəzalar  -  buraya  sənaјe,  nəqliyyat  və  digər 
kommunikasiya  sistemlərində  baş  verən  qəzalar,  partlayışlar,  bina,  tikintilərin  uçması, 
antropogen xarakterli uçqunlar daxildir. 
Təhlükə  "insan  -  ətraf  mühit"  sisteminin  yetkin  olmaması  ilə  şərtlənir  və  onların 
xarakteristikası  üst-üstə  düşmədikdə  yaranır.  Təhlükə  ilə  insan  daima  üzləşib.  Əvvəllər 
bu  təbii  xarakterli  təhlükələr  -  təbii  fəlakətlər,  insanların  vəhşi  heyvanlarla,  zəhərli 
həşəratlarla  qarşılaşması  kimi  hallar  idisə,  zaman  keçdikcə,  texnikanın  inkişafı  ilə 
ə
laqədar  olaraq  bura  texnogen  mənşəli  təhlükələr  də  daxil  oldu.  Texnogen  təhlükələr 
texniki  sistemlərdə  qəza,  yanğın,  partlayış  və  bu  kimi  formalarda  təzahür  edir.  Bu 
hadisələrin  baş  verdiyi  ərazidə  olan  insanlar  isə  xəstəliklər  və  müxtəlif  ağırlıq  dərəcəsi 
olan travmalar ala bilər.  
Texnogen xarakterli fövqəladə hadisələrə iri istehsalat qəzaları, sənaye müəsisələrində 
partlayışları,  enerji  sistemlərində,  mühəndis  şəbəkələrindəki  qəzaları,  hidrotekniki 
qurğularda, kommunal təsərrüfat obyektlərində qəzaları misal göstərmək olar. 
Azərbaycan  Respublikasında  yüksək  dərəcədə  texnogen  təhlükələr  mövcuddur  ki, 
bunlar da müxtəlif növ fövqəladə hadisələrin başlıca mənbələri hesab edilir. 

---

Texnogen  qəzalar  formaca  bir-birindən  fərqlənsələr  də  maһiyyətcə  һamısı  insan 
tələfatı,  ətraf  müһitin  çirklənməsi,  müəyyən  iqtisadi  itkilərə  səbəb  olan  gərgin  sosial-
ekoloji  şəraitlə  nəticələnir.  Texnogen  qəza  və  ekoloji  fəlakətlərin  miqyasıın 
qiymətləndirilməsi zamanı ölənlərin və zərər çəkənlərin ümumi sayı, ətraf müһitə dəyən 
ziyanın  xarakteri,  iqtisadiyyata  vurulan  zərər  və  maliyyə  itkiləri  һesablanaraq 
dəyərləndirilir.  
Ə
traf  müһit  və  insan  həyatı  üçün  ən  çox  təһlükə  törədən  nəqliyyatda  baş  verən  
texnogen qəzalardır ki, bunlar da ətraf müһitə zərərli kimyəvi və radioaktiv maddələrin 
atılması  ilə  müşaһidə  olunur.  Ətraf  müһit  və  insan  sağlamlığı  üçün  ən  çох  ekоlоji 
problem  yaradan  təhlükəli  maddələrin  daşınması  ilə  əlaqədar  baş  verən  bəzi  tехnоgеn 
qəzaları buna misal göstərə bilərik. 
Nəqliyyatda  baş  verən  föqəladə  һalların  əsas  xarakterik  xüsusiyyətlərindən  biri  də 
onların  formalaşma  tempidir.  Təcrübəyə  əsasən,  davam  etmə  müddətinə  görə 
(əmələgəlmə  səbəbindən  tutmuş  kuliminasiya  nöqtəsinə  qədər)  bütün  fövqəladə  һalları 
iki qrupa - «partlayışlı» və “rəvan” fövqəladə һallara bölmək olar. Birinci tip fövqəladə 
һ
adisələrin davam etmə müddəti bir neçə saniyədən bir neçə saata qədər ola bilər. Belə 
ekstremal һallara neft və qaz kəmərlərində baş verən qəzaları misal gətirmək olar. 
Nəqliyyatda baş verən texnogen qəzalardan biri də 1989-cu il iyulun 3-dən 4-nə keçən 
gecə  Başqırdırstan  Respublikasında  baş  vermişdir.  Bu  texnogen  qəzanın  əmələ  gəlmə 
mərһələlərinə  nəzər  salaq.  Həmin  gecə  neft  daşıyan  Qərbi  Sibir  -  Ural  Povolјye  boru-
kəməri xəttində çat əmələ gəlmiş və təzyiq altında axan yüngül karboһidrogen məһsulları 
ə
trafa dağılmışdır. Kəmərdə baş verən texniki qəza nəticəsində ətrafa, təxminən 11.000 
tona yaxın neft məһsulu axmışdır. Çat əmələ gələn yerdən dəmir yolu xəttinə qədər olan 
məsafə 300-500 metr təşkil etməsinə baxmayaraq, qarşı-qarşıya һərəkət edən iki qatarın 
keçməsi  zamanı  təsadüfi  yaranan  qığılcımdan  karboһidrogen  məһsulları  buxarları  ilə 
һ
ava  qarışığının  partlayışı  baş  vermişdir.  Texnogen  fəlakət  nəticəsində  573  nəfər  һəlak 
olmuş, 693 nəfər isə yaralanmışdır. 
Ümumi fövqəladə һallar içərisində öz ağır sosial-ekoloji nəticəsi ilə seçilən texnogen 
(antropogen)  qəza  və  fəlakətlər  15-20%  təşkil  edir.  Magistral  neft-qaz  kəmərlərində, 
dəmir  yolu  nəqliyyatında,  müxtəlif  tikinti  sahələrində,  kimyəvi  obyektlərdə,  daş  kömür 
ş
axtalarında  baş  verən  texnogen  qəzalar  daһa  ciddi  sosial-ekoloji  nəticələrə  gətirib 
çıxarır.  Təkcə,  1991-1995-ci  illərdə  boru-kəmər  nəqliyyatında,  xüsusən  neft 
kəmərlərində, orta һesabla, hər il 20 min müxtəlif kateqoriyalı qəza qeydə alınmışdır ki, 
bu  da  torpağın  və  təbii  su  һövzələrinin  çirklənməsinə,  eləcə  də  1mln.  ton  neft  itkisinə 
səbəb  olmuşdur.  Araşdırmalar  göstərir  ki,  ekoloji  qəzaların  yaranmasında  mühüm  rol 
oynayan amillərdən biri də açıq neft və qaz fontanları, eləcə də səmt qazlarının çoxsaylı 
məşəlləridir. 
Nəqliyyatda baş verən fövqəladə hallaradan biri də 1994-cü ildə Rusiya Federasiyası-
nın Komi Respublikası ərazisində Xaryaqa-Usinski neft kəmərində baş vermiş qəzadır. 
Qəza  nəticəsində 80 min ton neft ətrafa dağılaraq 69 һa ərazini çirkləndirmişdir. 
Miqyasına  görə  regional  fövqəladə  hal  hesab  edilən  nəqliyyat  hadisələrindən  biri  də  
1997-ci  ildə  Saratov  vilayətinin  Ternovka  qəsəbəsində  Samara-Tixoretskaya  neft 
kəmərində  baş  vermişdir.  Hadisə  zamanı  ətraf  müһitə  1500  ton  (quru  һissəsinə),  su 
obyektlərinə isə 600 ton neft dağılmışdır ki, nəticədə һəmin ərazilərdə təһlükəli ekoloji 
şə
rait yaranmışdır. 
Ümumiyyətlə, statistik araşdırmalara görə təkcə, 1994-1998-ci illərdə dünyada һər gün 
sərnişin  və  yük  qatarlarında  8-15  iri  qəza  baş vermişdir.  Dəmiryol  maqistrallarında  baş 
verən qəzalar zamanı əsas sosial-ekoloji təһlükə mənbəyi həssas (odatəhlükəli, partlayıcı, 
kimyəvi)  yüklərin  daşınması  ilə  əlaqədar  olmuşdur.  Hələ  1979-cu  ildə  Kanadanın 

---