Microsoft Word m vzu docx

Massisauqa şəһərində dəmir yolunda baş verən qəza nəticəsində ətraf müһitə çoxlu xlor 
dağılaraq 125 km
2
 ərazidə fövqəladə ekoloji şərait yaratmışdır ki,  bunun nəticəsində də 
dövlət, təһlükəli olan bu ərazidən 240 min insanı evakuasiya etməyə məcbur olmuşdur. 
Hesablamalara  görə  hadisə  zamanı  yaranan  ümumi  ekoloji  zərər  1  mln.  funt  strelinq 
həcmində olmuşdur. 
Araşdırmalara  əsasən  demək  olar  ki,  inkişaf  etməkdə  olan  və  keçid  iqtisadiyyatını 
yaşayan ölkələrin tikinti və nəqliyyat sektorunda baş verən qəzaların sayının artmasının 
ə
sas texnoloji səbəbləri aşağıdakılarla xarakterizə olunur: 
- əsas isteһsal fondlarının köһnəlməsi və aşınması; 
- isteһsal və texnolojı intizamın zəifləməsi; 
- mövcud texnologiyanın tələbata cavab verməməsi; 
- bəzi müəssisələrdə zəruri normativ-hüquqi bazanın olmaması; 
- fövqəladə һalların fəaliyyətdə olan xəbərdarlıq sisteminin tələbata cavab verməməsi. 
Bütövlükdə  tikinti  və  nəqliyyatda  baş  verən  texnogen  və  antropogen  mənşəli  ekoloji 
qəzalar  ətraf  müһit  və  insan  sağlamlığı  üçün  ciddi  təһlükə  törədən  sosial-ekoloji 
nəticələrə səbəb olur. Ona görə ki, texnogen və antropogen mənşəli qəzalar nəticəsində 
təbii  ekosistemlərin  tarazlığının  pozulması  və  bioaləmin  çoxlu  komponentlərinin  məһv 
edilməsi,  bəzən  bərpa  olunmaz  xarakter  daşıyır.  Müxtəlif  ölkələrin  tikinti  və  nəqliyyat 
sektorlarında  texnogen  qəzaların  çoxalması  ətraf  müһitin  qorunması  və  insan 
sağlamlığının bərpasına qoyulan xərclərin artımına səbəb olur. 
 
Texnogen xarakterli fövqəladə hadisələrə aşağıdakilər aid edilir: 
 
- binaların qəflətən uçması; 
- radioaktiv maddələrin yayılması ilə baş verən qəzalar; 
-  istehsalat  qurğularının  və  ərazinin  radioaktiv  çirklənməsi  ilə  müşahidə  edilən  AES 
qəzalar; 
-  ərazinin  radioaktiv  çirklənməsi  ilə  müşahidə  edilən  mühıəndis  -  təcrübə  nüvə 
qurğularında qəzalar; 
- kimyəvi təhlükəli obyektlərində GTZM ətrafa yayılması ilə baş verən qəzalar; 
-  bakterioloji  və  bioloji  maddələrin  hazırlanması,  istehsalı,  saxlanılması,  daşınması  ilə 
məşqul  olan  elmi  -  tədqiqat  müəssisələrində  həmin  maddərin  ətrafa  yayılması  ilə  baş 
vermiş qəzalar; 
- su nəqliyyatında baş vermiş qəzalar; 
- iri miqyaslı avtomobil qəzaları (fəlakətləri); 
-  çoxsaylı  insan  itkiləri  ilə  nətigələnən  və  axtarış-xilasetmə  işləri  tələb  edən  aviasiya 
fəlakətləri; 
-  çoxsaylı  insan  itkiləri  ilə  nəticələnmiş,  dəmir  yolu  xətlərinin  dağılması,  qatarların 
(metropoliten vaqonlarının) relslərdən çıxması, yaşayış məntəqələrində dağıntılara səbəb 
olmuş qəzalar; 
- insan itkiləri, sahil sularının, daxili su hövzələrinin zəhərləyici maddələrlə çirklənməsi 
ilə nəticələnən  su qovşaqlarında baş vermiş qəzalar; 
-  yaşayış  məntəqələrinə  yaxın  ərazilərdə  nəql  edilən  maddələrin  dağılması  və  ətraf 
mühitin çirklənməsi ilə nəticələnən kəmərlərdə baş vermiş qəzalar; 
- elektrik sistemlərində baş vermiş qəzalar; 
- təmizləyici qurğularda baş vermiş qəzalar; 
- hidrodinamik qəzalar; 
- su bəndlərinin dağılması; 
- yanğın təhlükəli obyektlərdə baş vermiş partlayışlar nəticəsində əmələ gələn yanğınlar. 
 

---

stehsalat  qəzaları
  -  çox  təhlükəlidir.  Güclü  istehsalat  qəzası  -  sənayə  
müəssisələrində,  nəqliyyat  vasitələrində  və  digər  obyektlərdə  istehsalat  prosesinin 
gözlənilmədən pozulması ilə əlaqədar maddi sərvətlərin məhv olunmasına deyilir.  nsan 
tələfatı ilə nəticələnən qəza halları fəlakət adlanır. Neft və qaz mədənləri, neftayırma və 
neft emalı zavodları, habelə qüclü təsirli zəhərləyici maddələr işlədilən, saxlanılan digər 
obyektlər istehsalat qəzaları ehtimalına görə təhlükəli obyektlər sayılır. Belə obyektlərdə 
qəzalar adətən partlayış və yanğınlarla müşaiyət edilir, xeyli tələfata, maddi itkilərə səbəb 
olur.  Güclü  təsirli  kimyəvi  zəhərlı  maddələrin    ətrafa  yayılması  ilə  baş  verən  istehsalat 
qəzaları daha fəlakətli sayılır. 
Radiasiya  qəzası 
-  atom  qurğusunda  və  ya  radioaktiv  maddələrin  daşınması  zamanı 
baş verən, eləcə də insanlar və ətraf mühit üçün müəyyən dərəcədə təhlükəli radiasiyanın 
meydana çıxması ilə müşayiət olunan hadisədir. 
Atom  elektrik  stansiyalarındakı  qəza  radioaktiv  zəhərlənmənin,  çirklənmənin    baş 
vermə şəraiti ilə fərqlənir. Nüvə partlayışı olmadığı üçün bu zaman zərbə dalğası əmələ 
gəlmir, dağıntılar olmur.   şıq şualanmasının olmaması səbəbindən yanğınlar baş vermir. 
Ancaq radioaktiv zəhərlənmə, nüfuzedici radiasiya həmin qayda ilə öz təsirini göstərir.   
Radioaktiv  maddənin  heç  bir    xarici  əlaməti  yoxdur.    Radioaktiv  çirklənməni  xüsusi 
dozaölçən (dozimetrik) cihazların vasitəsi ilə aşkar etmək mümkündür. 
Ə
razinin radioaktiv çirklənmə dərəcəsi radiasiyanın səviyyəsi ilə xarakterizə edilir və 
rentgen- saatla (R/s) ölçülür. 
nsanları  radioaktiv  zəhərlənmədən,  radioaktiv  çirklənmədən  mühafizə  etmək  üçün 
onları  ümumi  xarici şualanmadan  qorumaq,  həm  də  radioaktiv  maddələrin  dəri səthinə, 
nəfəs  orqanlarına,  gözlərinin  selikli  qışalarına  düçməsinin  və  hava,  ərzaq,  su  ilə 
orqanizmə  keçməsinin  qarşısını  almaq  lazımdır.  Bu  məqsədlə  radiasiya  əleyhinə 
daldalanacaqlardan, sığınacaqlardan istifadə olunur.              
 
Radiasiya qəzalarının xronikası: 
 
- 13.10.1960-cı il - Sovet sualtı gəmisinin nüvə reaktorunda qəza- 13 nəfər sualandı; 
-  12.02.1965-ci  il-  Severodvinsk  ş.  atom  sualtı  gəminin  aktiv  zonasını  yükləyərkən, 
personalın  səhlənkarlığı  nəticəsində  reaktor  özbaşına  işə  düşüb  -  bütün  ətraf  ərazilər 
radioaktiv çirklənməyə məruz qalıblar; 
- 08.09.1967-ci il- “Lenin komsomolu” atom sualtı gəmisinin 1-ci və 2-ci bölmələrində 
baş  vermiş  yanğın  nəticəsində  şualanmadan  39  nəfər  həlak  oldu.  Kəsilmiş  reaktor 
bölməsi “Novaya zemlya” adasının yanında dənizin dibinə atıldı. 
-  08.03  1968-ci  il  -  nüvə  silahı  ilə  silahlanmış  K-129  Sovet  sualtı  gəmisinin  batması 
nəticəsində 97 nəfər həlak oldu. 
- 24.05.1968-ci il. Şimal Donanmasının K-27 atom sualtı gəmisinin reaktorunda qəza baş 
vermiş,  ekipajın  üzvləri  şualanmışdırlar.  5  nəfər  hospitalda  ölmüşdür.  Gəmidən  nüvə 
yanacağını  boşaltmadan  buksirlə  “Novaya  zemlya”  adasının  yanına  apararaq,  dənizdə 
batırmışdılar. 
-  26.07.1973-cu  il.  Pleseks  poliqonunda  “Kosmos-3M”  raketdaşıyıcısının  yanacaq 
komponentlərini  boşaldarkan,  partlayış  baş  vermişdir.  Radioaktiv  komponentlərdən  9 
nəfər həlak olmuş, 10 nəfər hospitala yerləşdirilmişdir.  
- 12.08.2000-ci  il.  Rusiyanın  “Kürsk”  atom  sualtı  gəmisi  qəza  nəticəsində  Barensovo 
dənizində batmışdı. 118 nəfər ekipaj üzvü həlak oldu.  
 
Kimyəvi qəza
- istehsalat obyektlərində baş verən və dərhal insanlara, avadanlıqlara və 
ə
traf  mühitə  ciddi  zərərli  təsir  göstərən  hadisədir.  Kimyəvi  maddələrin  qəza  halında 
ə
trafa  yayılması heç bir iyə  və  rəngə  malik  olmayan  zəhərli  buludun  əmələ  gəlməsi  ilə 
nəticələnə bilər. 

---