Microsoft Word Mahmudova S. docx
Yüklə 0,75 Mb. Pdf görüntüsü
|
yaradır. Tədqiqat apardığımız ərazinin çay vadilərində də müxtəlif bitki qrupları inkişaf etmişdir. Bu bitkilər iki qrupa bölünür. 1. Su basar və çay sahili meşələr; 2. Çay vadisi çəmən bitkiləri; Subasar və çay sahili meşələr əsasən ərazi daxilində axan Kürəkçay, Gəncəçay, Qoşqarçayın axını boyunca yayılmışdır. Bundan başqa buradan axan kiçik çayların da vadilərində bəzi ağac növləri yayılmışdır. Subasarda və çay sahillərində yayılmış ağaclardan: söyüd, iydə, qoz, armud, alma, tut və bəzi meyvə ağaclarını göstərmək olar. Çay vadilərində isə çəmən bitkilərindən çim, vəhşi yonca, alma çiçəyi, cil və s. bu kimi bitkilər yayılmışdır.
Kiçik Qafqazın şimal-şərq yamacı torpaqlarının müxtəlifliyi, təbii şəraitinə görə bir-birindən fərqlənməsi ərazinin ekoloji səciyyələndirilməsi zamanı daha da aydın müşahidə olunur. Kiçik Qafqazın torpaq örtüyü çox zəngin olub, şaquli zonallıq qanunauyğunluğunda inkişaf etmişdir. Torpaqşünaslıq elminin banisi V.V.Dokuçayev 1899-cu ildə Qafqaza səfər çərçivəsində regionun torpaqları haqqında ümumi fikir
söyləmişdir. V.V.Dokuçayevdən sonra Qafqaz torpaqlarının yayılma xüsusiyyətləri və dağlıq zonada torpaqların şaquli zonallıq qanunu əsasında formalaşması haqqında S.A.Zaxarov məlumat vermişdir. S.A.Zaxarov hər bir torpaq zonasında, torpaqların morfoloji quruluşu və torpaqəmələgəlmə şəraitini nəzərə almaqla, torpaq müxtəliflikəri ayırmışdır. Kiçik qafqazın şimal-şərq hissəsində (əsasən Murovdağvə Şahdağ zonasında) 1939-cu ildən başlayaraq M.E.Salayev, Ə.K.Zeynalov, Ş.Q.Həsənov, M.E.Salayev,
B.Q.Şəkuri əsaslı tədqiqat işləri aparmışdır.1970-1980-cı illərdə B.Q.Şəkurinin rəhbərliyi altında Kiçik Qafqazın şimal və şimal-şərq hissəsində beynəlxalq proqram ə sasında torpaqların bioloji məhsuldarlığı tədqiq edilmiş, nəticələrin əsasında bir neçə monoqrafiya dərc edilmişdir. Kiçik Qafqazın torpaq örtüyü, torpaqların təsnifatı, morfogenetik xüsusiyyətləri köklü şəkildə M.E.Salayev, B.Q.Şəkuri tərəfindən araşdırılmışdır. Kiçik Qafqazın torpaq örtüyünün son və dəqiqləşdirilmiş təsnifatını isə M.E.Salayev vermişdir. Müəllif qeyd edir ki, Kiçik Qafqaz vilayətinin torpaq örtüyünün tərkibinə respublikamızda daha çox yayılmış torpaq tipləri daxildir. Aparılan çoxsaylı və miqyaslı tədqiqatlara əsasən göstərmək mümkündür ki, ə razidə torpaq örtüyünün əmələgəlmə prosesinin özünəməxsusluğu müxtəlif bioiqlim və geomorfoloji şəraitdə formalaşmasıdır. Torpaq ehtiyatları təbii landşaftın mühüm komponentlərindən biridir. Tədqiq etdiyimiz ə razinin torpaqlarının diferensiasiyasında yüksəklik zonallığı qanunauyğunluğu xüsusi yer tutur. Dağlıq sahələrdə nəinki torpaq örtüyü, eləcə də landşaftın bütün komponentləri (substratdan başqa) və bütövlüklə təbii komplekslərin yayılması bu qanunauyğunluğun təsirindən kənarda qala bilmir. M.E.Salayev Kiçik Qafqazda apardığı geniş miqyaslı tədqiqatın nəticəsi kimi aşağıdakı landşaft tipləri və torpaq zonaları ayırmışdır. 1. Alp və subalp çəmənlərin və çəmən bozqırların qurşağı (torpaqları) 2. Mezofil meşə qurşağı (torpaqları) 3. Kserofil meşə, kolluqlar və bozqırlar qurşağı (torpaqları) 4. Quru subtropik bozqır və yarımsəhra qurşağı (torpaqları) M.E.Salayev tərəfindən 1991-ci ildə Azərbaycanın torpaqlarının yeni təsnifat sxemi təklif edilmişdir. O, Kiçik Qafqaz torpaqlarının təsnifat sxemində aşağıdakı taksonomik vahidləri tətbiq etmişdir :tip, yarımtip, cins, növ.
18.79%
15.63% Torpaq tipi anlayı sonralar bir sıra tədqiq edərkən torpaq xassələri v amil kimi götürülmüşdür (torpaq xass ə mələgətirən amillər). Mü istehsal xüsusiyyətlərini praktikada iri miqyaslı torpaq t Kiçik Qafqazın torpaq örtüyü bir sıra t iqlim, torpaq əmələgətir müddət qarşılıqlı təsiri alt Tədqiq etdiyimiz Kiçik Qafqaz torpaq əmələgəlmə şəraitinin v amil hesab olunur. Kiçik Qafqazın şimal
boz-qəhvəyi torpaq tiplə Aşağıdakı şəkildə göstəriciləri verilmişdir.
10.13%
8.86% 8% Torpaq tipi anlayışı elmə ilk dəfə V.V.Dokuçayev tərə ə dqiqatçılar tərəfindən dəqiqləşdirilmişdir. H ə ləri və torpaqəmələgəlmə amilləri də nə amil kimi götürülmüşdür (torpaq xassələri - torpaq əmələgə ə r). Müəllifin fikrincə, bu cür ekoloji-genetik yana ə rini daha ətraflı müəyyənləşdirməyə praktikada iri miqyaslı torpaq tədqiqatlarında istifadə etməyə imkan verir. Kiçik Qafqazın torpaq örtüyü bir sıra təbii və antropogen amill ə ə tirən süxur, bitki örtüyü və insanın təsə ə siri altında formalaşmışdır. dqiq etdiyimiz Kiçik Qafqazın şimal-şərq yamacı ə ə raitinin və torpaq örtüyünün müxtəlifliyini Kiçik Qafqazın şimal-şərq yamacının torpaq örtüyünün elmi t qonur dağ-meşə, III - dağ-qara, IV - qəhvə yi torpaq tiplərində aparılmalıdır. ə kildə tədqiq edilən ərazidə yayılmış torpaq ehtiyatlarının faizl ş dir.
22.71%
15.88% 10.13%
V.V.Dokuçayev tərəfindən daxil edilsə də, ş dir. Həmin təsnifatı tərtib ə nəzərə alınmaqla başlıca ə ləgəlmə prosesi - torpaq genetik yanaşma torpaqların ə ə
və həmin təsnifatdan ə ə
imkan verir. antropogen amillərin (relyef, ə sərrüfat fəaliyyəti) uzun ə razisinin dağlıq olması ə lifliyini şərtləndirən əsas ının torpaq örtüyünün elmi tədqiqi aşağıdakı I ə hvəyi dağ-meşə, V - dağ- torpaq ehtiyatlarının faizlə Yüklə 0,75 Mb. Dostları ilə paylaş:
|