Microsoft Word Maqistr dissertasiya isi Fuad Memmedli doc
Yüklə 0,6 Mb. Pdf görüntüsü
|
35
Şəkil 6. Müəssisənin bazar modeli
Blok 1 – müəssisənin əsas vəzifəsi resursları yenidən yaratmaqdan ibarətdir. Blok 2 – Girişdə resurslar: əmək, material, maliyyə; Blok 3 – Çıxışda resurslar: hazır məhsul, tullantılar, mənfəət, pul vəsaitləri; Blok 4 – Sosial mühit: müəssisənin qarşılıqlı fəaliyyətdə olduğu xarici mühit amilləri; Blok 5 – təbii mühit: faydalı qazıntılar, təbii sərvətlər, hava, su; Blok 6 – marketinq: resursların girişi və çıxışı ilə qarşılıqlı əlaqə; Blok 7 – girişdə və çıxışda resursların nisbəti müəssisənin iqtisadiyyatını formalaşdırır; Konkret təsərrüfat subyektlərinin sərəncamında olan pul vəsaitləri müəssisənin maliyyə resurslarını təşkil edir və onun gəlirlərinin əmələ gəlməsi, bölüşdürülməsi və istifadəsi prosesini əks etdirir. Maliyyə-pul fondlarının yaranması və istifadə edilməsini ifadə edən pul münasibətləri sistemidir. stehsal-kommersiya müəssisələrində maliyyə mü- nasibətləri təsərrüfat fəaliyyətinin əsasları ilə birbaşa bağlı olan aşağıdakı prin- siplər üzərində qurulur və bu prinsiplər əsasında müəssisənin maliyyəsi təşkil olu- nur. Bu prinsiplər aşağıdakılardır: • maliyyə -təsərrüfat fəaliyyəti sahəsində müstəqillik; Müəssisə: resursların yenidən yaranması 1 Sosial mühit 4 Müəssisə iqtisadiyyatı 7 Marketinq giriş 6 Təbii mühit 5 Marketinq çıxış 6 Resurslar xərc 2 Resurslar nəticə 2
36
• özünümaliyyələşdirmə; • işin nəticəsinə maraqlılıq; • işin nəticələri üçün məsuliyyət; • maliyyə ehtiyatlarının yaradılması; • vəsaitlərin xüsusi və borc alınmış vəsaitlərə bölünməsi; • büdcə, büdcədənkənar və dövlət fondlarına birinci növbəli ayırmalar; • müəssisənin fəaliyyətinə maliyyə nəzarəti. Maliyyə-təsərrüfat fəliyyəti sahəsində müstəqillik prinsipi başqa sahələrdə olduğu kimi maliyyə sahəsində də, mülkiyyət formasından asılı olmayaraq təsərrüfat subyektlərinin çəkdiyi bütün məsrəflərin, maliyyələşdirmə mənbələrinin, pul vəsaitlərinin sərfəli qoyuluşu istiqamətlərinin sərbəst halda öz təşəbbüsü ilə müəyyənləşdirilməsi deməkdir. Bazar münasibətləri müəssisənin maliyyə müstəqilliyini daha da genişləndirir. ndi respubilikamızda bütün müəssisələr əlavə mənfəət əldə etmək məqsədilə qısa və uzunmüddətli investisiyanı həyata kecirmək üçün digər təsərrüfat subyektlərinin qiymətli kağızlarını almaq, onların nizamnamə kapitalının formalaşmasında iştirak etmək, pul vəsaitlərini kommersiya banklarının depazit hesabında saxlamaq və bu kimi tədbirlərə əl atmaq və daha çox mənfəət qazanıb öz iqtisadi güclərini artırmaq imkanını əldə etmişlər. Lakin müəssislərin təsərrüfat müstəqilliyindən danışarkən, bu anlayışı mütləqləşdirmək olmaz və onların fəaliyyətinin müəyyən seqmentlərinin dövlət tərəfindən iqtisadi alətlər vasitəsilə tənzimlənməsi və dəstəklənməsini, işdə müəyyən nəzarətin həyata kecirilməsi labüdlüyünü inkar etmək səhv olardı. Bunu müəssisələrin mövcud qanunlara uyğun olaraq vergi ödəmələri və büdcədənkənar fondların yaradılmasında fəal iştirakı ilə təsdiq etmək olar. Özünümaliyyələşdirmə prinsipinin həyata kecirilməsi kommersiya fəaliyyətinin əsas şərtlərindən biri olmaqla, təsərrüfat subyektlərinin rəqabətqabilyətli olmasını təmin edir. Bu prinsip müəssisələrin istehsal etdikləri və satdıqları məhsulun, göstərdikləri xidmətlərin xərclərinin öz vəsaiti hesabına
37
ödənilməsini, investisiya üçün xüsusi pul vəsaitlərindən, lazım gəldikdə bank və kommersiya kreditlərindən istifadə edilməsini nəzərdə tutur. Təsərrüfat fəaliyyəti nəticəsində mənfəət əldə edə bilməyən, lakin istehlakcılar üçün zəruri məhsul buraxan və xidmət göstərən bəzi müəssisələr müəyyən şərtlər əsasında büdcədən qismən maliyyələşə bilər. ş in nəticəsinə maraqlılıq prinsipi istehsal-kommersiya fəaliyyətinin əsası olmaqla təsərrüfat subyektinin mütləq müəyyən məbləğdə mənfəətlə işləməsini nəzərdə tutur. Həmin prinsip istər müəssisə və təşkilatlar üçün, istərsə də onların ayrı-ayrı işçiləri üçün vacib şərtdir. Onun həyata keçirilməsi münasib əmək haqqı alınmasını, dövlətin optimal vergi siyasəti yürütməsini, xalis gəlirin iqtisadi cəhətdən əsaslandırılmış nisbətdə istehlakı ilə yığım arasında bölüşdürülməsini tələb edir. ş in nəticələri üçün məsuliyyət prinsipi özünün maliyyə-təsərrüfat fəaliyyətinin müsbət nəticələnməsi üçün bütün işçilərin müəyyən məsuliyyət sisteminə tabe olması zəruriəti şəklində təzahür edir. Bu prinipin xüsusiyyəti maliyyə-təsərrüfat fəaliyyətinin həyata kecirilməsində maliyyə metodlarının müxtəlif təsərrüfatdaxili subyektlərdə fərqli olmasından ibarətdir. Bu fərqlərə təsərrüfat subyektləri tərəfindən müqavilə şərtlərinin pozulmasını, qısamüddətli və uzunmüddətli ssusda borclarının vaxtında qaytarılmasını, veksellərin mövcud şə rtlərlə uyğun qaydada ödənilməsini, vergi qanunvericiliyinin və sairə görə peniyalar, cərimələr ödəməyə məcbur edilməsini səmərəsiz fəaliyyət göstərən təsərrüfat subyektlərinə qarşı müflisləşmə qaydasının tətbiq edilməsi kimi tənbeh tədbirlərinə əl atmasını aid etmək olar. Müəssisə rəhbərləri üçün maddi məsuliyyət prinsipinin pozulması cərimə sisteminin tətbiq edilməsinə, ayrı-ayrı işcilərin həmin məsulliyəti pozması isə onların müvafiq şəkildə cərimə olunmasına, mükafatdan məhrum edilməsinə, yaxud zay məhsul istehsal etdikdə işdən çıxarılmasına və yaxud ziyanın ödənilməsinə gətirib cıxara bilər. Maliyyə ehtiyatlarının yaradılması prinsipi sahibkarlıq fəaliyyətini çox vaxt müşaiət edən risklə əlaqədar müəyyən maliyyə ehtiyatlarının və başqa oxşar fondların yaradılması zəruriətini ön plana çəkir. Əsas prinsipi daimi rəqabət, Yüklə 0,6 Mb. Dostları ilə paylaş:
|