Microsoft Word maya book 2013 A5 son
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
179 alt hüquq komitəsində vaxtaşırı müzakirə olunur. Beləliklə, kosmik zibil adlı yeni anlam yaranmağa başladı. Bu məfhum öz enerji potensialı tükənmiş peykləri, lakin buraxılışa şərait yaratmış və b. daşıyıcı – raketlərin yuxarı pillələrinin, müxtəlif detalları birləşdirir. Bu hissələr artıq insan cəmiyyətinə heç bir xeyir verməyəcək, amma onlar praktiki olaraq, daima yerətrafı boşluqda qala bilərlər. İnsanın 50 illik kosmik fəaliyyəti dövründə yerətrafı orbitin müxtəlif qatlarına və uzaq kosmosa çəkisi 3 min ton olan 20 mindən çox obyekt buraxılmışdır. Yeni süni mənşəli səma obyektlərinin əmələ gəlməsini astronavtlar hazırda astronomiyanın xüsusi sahəsi kimi yaranmasınını qəbul edirdlər. Bu sahə Yerin səthini öyrənən meteor astronomiyası ilə və Yerin təsir dairəsindən kənarda yerləşən planet astronmiyaasına keçid zona adlanırdı. Yerətrafı orbitdə dövr edən obyektlər üzərində ilk sistematik müşahidələr keçmiş SSRİ və ABŞ hərbçiləri tərəfindən raket əleyhinə və kosmos əleyhinə müdafiyə vəzifələri çərçivə- sində başlanmışdır. Hər iki ölkədə uzaq hədəfləri tapan optik cihazlarla Yerətrafı aləmə nəzarət sistemi yaradılmışdır. Nəzarət sistemi tərəfindən yerətrafı kosmosda 10 mindən çox obyekt müşahidə edilmiş və fasiləsiz nəzarətdə olmuş- lar. Bunlar əsasən 10 sm ölçüdə iri cisimlərdir. Onlardan 8 minə yaxın obyekt rəsmi kataloqa salınmışdır. Fəaliyyətdə olan peyklər (təqribən – 500) kataloqa salın- mış yerətrafı obyektlərin az bir hissəsidir. Fəaliyyətdə olan peyklərin kosmik zibillərlə toqquşmasından yaranan riski qiymətləndirmək üçün kataloqa düşməmiş obyektləri də bilmək lazımdır. Belə məlumatları əldə etmək üçün hazırda vahid bir yol – kataloqlaşdırılmamış törəmələrin modelləş- dirilmiəsi lazımdır. Belə modellər ABŞ-ın, Qərbi Avropanın və Rusiyanın aparıcı kosmik stansiyalarında yaradılmışdır. 180 Yerətrafı orbitin tez-tez istifadə olunan hissəsində ən çox çirklənmiş – 850-1200 km yüksəklik və geostasionar orbit- lərdir. Burada kosmik zibil toplanmış olur. 850-1200 km yüksəklikdə meteoroloji peyklər və Yerin məsafədən zond- laşdırılmış peykləri, həmçinin nüvə enerjisi ilə təchiz olun- muş peyklərin böyük bir hissəsi uçurlar. Nüvə enerjisi ilə təchiz olunmuş peyklər bu yüksəkliklərdə radioaktiv təhlükə tam yox olana qədər yüz illərlə qala bilər. Yerətrafı pillələrin planlı partladılmasının qarşısını almaq üçün qəbul olunmuş tədbirlər və ya öz işini qurtarmış peyklərin orbitadan çıxarılması yolları hələlik yaradılma- mışdır. Geostasionar – peyklər hər şeydən əvvəl mikrome- teorit və bolid kimi təbii səma cisimləri tərəfindən bom- bardman ola bilər. Yerətrafı boşluğun yaxın hissəsində, 400 km yüksəklikdə, yəni pilotlarla idarə olunan apparatların uçduğu zonalarda da həmçinin çoxlu miqdar komsik zibil vardır. Lakin bu obyektlər nisbətən uzun dövrlü deyillər: yarandıqdan bir neçə il sonra onlar yerin atmosferinə daxil olaraq yanırlar. Rusiya EA və NASA institutlarında aparılmış tədqiqatlar bu fikrə gəlməyə imkan verdi ki, alçaq yerətrafı orbitdə olan kosmik zibilin 40%-dən çoxu – raketlərin ikinci pillələrinin və orbitdəki peyklərin partlaması nəticəsində əmələ gəlmiş qəlpələrdir. Kosmik fəzanın ekoloji vəziyyətinin sabit saxlanılması problemlərinə aid əsas götürülən sənəd kosmosla əlaqədar Müqavilənin (1967-ci il) olmasıdır. Bu müqavilənin 1-ci bəndində göstərirlir ki, kosmik fəzanın istifadəsi elə həyata keçirilməlidir ki, kosmosun sülh əsasında mənimsənilməsin- də başqa dövlətlərin işi çətinləşməsin və hüquqları pozul- masın. Müqavilənin 9-cu bəndi Dövlətləri, ictimaiyyəti və bey- 181 nəlxalq elmi cəmiyyətləri maksimum imkaniyyət daxilində və təcrubi işdə kosmosda görəcəkləri işlər, onların gedişi və tarixi barədə BMT-nin Baş katibini vaxtında məlumatlan- dırmağa çağırır. Kosmosun ekologiyası məsələlərinin nizamlanması üçün Beynəlxalq-hüquq məsələlərində əsas yer «Kosmik obyekt- lər» tərəfindən dəyən ziyana görə məsuliyyət haqda Konven- siyaya (1972-ci il) verilir. Konvensiya dövlətlərdən tələb edir ki, buraxılışa məsul olan dövlət və ya kosmosa hər hansı apparat buraxan dövlət Yer üzərində və Uçan hava gəmi- sinin vurduğu zərər üçün tam məsuliyyət daşımalıdır. Yer ətrafındakı töküntülərin böyük olanları mütəmadi olaraq izlənir. Daha xırda obyektlərin izlənilə bilməsi üçün işlər davam etdirilir. Töküntülərlə bağlı əldə olan məlumat- lara və edilən müşahidələrə əsaslanmaq Rusiya, İngiltərə, İtaliya, Almaniya və Amerikada kompyürter modelləri inkişaf etdirilir. Alimlər bu modellərdən istifadə edərək dünya ətrafındakı fərqli orbitlərdə dönən kiçik-böyük bütün tullantıların hərəkətlərini ortaya çıxarmağa çalışır. Bu hərəkətlər incələnərək gələcəklə bağlı təxminlər, yürü- dülür və risklər hesablanır. Bugünkü çalışmalar hələlik kosmos çirklənməsi proble- mini anlamağa istiqamətləndirilmişdir. Hər keçən gün böyüyən bu problemin həllinə istiqamətli edilən bir şey yoxdur. Orbitdəki çirklənmə mövzusunda beynəlxalq bir razılaşma da əldə olunmamışdır. Amma kosmos agentlikləri öz aralarında Kosmos Agentliklər arası Kosmos Çirklənməsi Eşgündüm Komitəsi adında bir təşkilat meydana gətirmişdir. Bununla yanaşı, kosmos çirklənməsi mövzusu 1994-cü ildən bu yana, Birləşmiş Millətlər Kos- mosun Sülhpərvər Məqsədlərlə İstifadəsi Komitəsinin Elmi və Texniki Altkomitəsi tərəfindən bir müzakirə və qiymət- Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|