Microsoft Word Mexanizm III. Doc
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
131 2. neftin suda və ya quruda çıxarılmasından asılı olaraq diferensial metod (məsələn, Nigeriyada); 3. dənizin dərinliyindən və ya sahildən uzaqlıqdan asılı olaraq deferensial metod (məsələn, Qambiyada, Qayanada, Qabonda, Seyşel adaları və Tailandda); 4. xam neft və təbii qaz üçün müxtəlif şkala, bu zaman qaz üçün royalti nisbətən aşağı müəyyən edilir. Bu sistem demək olar ki, bütün ölkələrdə tətbiq edilir; 5. xam neftin keyfiyyyətindən (sıxlığından) asılı olaraq diferensial metod, məsələn, Qayana və Qvetemalada tətbiq edilir. Royaltini həcminin sürüşkən şkala ilə müəyyən edilməsi bir sıra üstünlüklər də yarada bilər. Bu yanaşma inkişaf xarakterrinə malik olduğuna və sonrakı mərhələdə royaltinin də artmasına səbəb olduğuna görə, neft hasilatının optimal səviyyədəsaxlamağa stimulu zəiflədə bilər. Bundan başqa, o da doğru deyil ki, iri mədənlər həmişə xırda mədənlərdən daha mənfəətli olur və buna görə də burada royaltini daha çox artırmaq olar. Buna görə də bəzi ölkələrin qanunvericiliyində hökümətə royaltinin həcmini müəyyən edərkən istisnalar etmək hüququ (məsələn, İngiltərə və Niderlandda), yaxud hər bir konkret hal üçün müvafiq çirkətlə razılaşmaq imkanı (məsələn, Banqladeşdə) nəzərdə tutulur. 1985-ci ildə dünya bazrında neftin qiymətinin düşməsüi ilə əlaqədar, neftlə bağlı bir sıra digər maliyyə məsələlərində, o cümlədən lisenziya ödənişlərində də dəyişikliklər edilmiş, lisenziya ödənişləri dərəcələri aşağı salınmış, yaxud onların strukturu dəyişdirilmişdir. İngiltərə və Norveç yeni mədənlər üçün lisenziya ödənişlərini ləğv etmiş, Nigeriya sahildən uzaqlığa görə dərəcəni aşağı salmış, Çin aşağı və yuxarı neft hasilatı həcmi üçün «pilləli» şkala tətbiq etməyə başlamışdır. Yataqların işlənməsi hüququna görə haqq-ölkəyə ödənilən ənənəvi haqq sayılır. Müvafiq neft sektoru üçün bu 132 haqq adətən quyuların mənsəbinin dəyərindən faizlə ayırma kimi tutulur. Burada gəlirlər hasilatdan əvvəl alındığına, vergi inzibatşılığı daha sadə olduğuna və həm də gəlirlər əvvəldən məlum olduğuna görə bu fiskal mexanizminə üstünlük verilir. Lakin bu haqq bilavasitə diferensial rentaya əsaslanmadığına, kapital qoyuluşları və hasilat xərclərinə ayırmalara güzəştlər nəzərdə tutmadığna və kapital üçün zəruri gəlirləri nəzərə almadığına görə müəyyən nöqsanlara da malikdir. Həm də yataqların işlənməsi hüququqna haqqın bərabər həcmi rentabelliyi müəyyən edən amillərə o qədər də həssas olmur. Buna görə də neftin qiyməti əhəmiyyətli dərəcədə qalxdıqda, yaxud neftin çıxarılmasına xərclər çox aşağı olduğda hökümət yaranmış diferensial rentadan müvafiq payını ala bilmir. Yaxud, əksinə, neftin qiyməti xeyli aşağı düşdükdə və xərclər də çox artdıqda cəzbedici yataqlar belə yüksək haqq müqabilində qeyri-rentabelli ola bilər və yatağı müaavilə ilə icarəyə götürən şirkət vaxtından əvvəl neftçıxarma işlərindən əl çəkə bilər. Son illərdə yataqların işlənmə hüququndan haqq tutulması sahəsində daha mükəmməl mexanizmlər tətbiq edilməkdədir. Bir sıra ölkələrdə bu haqq sürüşkən şkala ilə tutulur, yəni haqqın həcmi hasilatdan asılı olaraq artırılır. Kanadada yataqların işlənmə hüququna görə haqq quyuların məhsuldarlığına, neftin mövcud qiymətinə və mədənin işlənmə vaxtına görə müəyyənləşdirilir. Bu sistem kifayət qədər mürəkkəb olmaqla, onun hesablanmasına xeyli inzibati xərclər, ixtisaslı işçilər tətl edir. Bütün bu deyilənlər onu göstərir ki, fiskal mexanizmlər dövlətə müəyyən gəlir daxil olmasının təmin etməklə məhdud sürətdə tətbiq edilməlidir. Çünki bu mexanimzlər diferensial rentaya az aidiyyatı olduğuna görə diferensial renta əldə edilməsi üçün əsas sayıla bilməz. Neft şirkətləri üçün yataqların işlənmə hüququna görə haqqla yanaşı, mənfəətdən vergi və tətbiq edilir. Mənfəətə 133 vergiqoyma ilə bağlı fiskal sistemi daha çox neftin işlənməsindən diferensial renta əldə etməyə yararlıdır. Bu, ən çox yayılmış sistemdir. Lakin neftin qiyməti qalxıb-endiyi şəraitdə və işlənmə xərclərinin geniş variantlarında mənfəətə vergiqoyma ilə bağlı fiskal mexanizmlərdən istifadə etmək də məqsədəuyğundur. Ondan istifadə edərkən xərclərin ödəmə tempi verginin nominal ölçüsü qədər əhəmiyyətli ola bilər. Mənfəətdən vergi onlar istismar vaxtı dəyişməyə az məruz qalır. Bu o deməkdir ki, kapital qoyuluşları üçün şərait daha cəzbedici olur. Mənfəətdən vergilərin xərclərə aid edilə bilməsi onu yataqların işlənmə hüququna görə haqqdan daha əlverişli edir. Lakin gəlirlərə və kapital qoyuluşlarına güzəştlər dəqiq olmadığna görə kapital qoyuluşları xərclərinin ödənmə sürəti nominal qiymətləndirmənin və yol verilən amortizasiya dərəcisinin tərkib hissəsi olan vacibdir. Neft sektorunun investorları pulun müvəqqəti dəyərinə əsaslanan kapital qoyuluşlarının qiymətləndirilmə texnikasından istifadə etdiklərindən, bu yanaşma səmərəli tarif baxımından da məqbul bilər. Qiymətləndirmə praktikasında yataqların işlənməsinə güzəştlər birinci il üçün xüsusi uğursuz nəticələr olduğda, 100% təşkil edir. Bəzən işlənmənin uğurlu nəticəsi bir neçə ildən sonra özünü göstərir. Mənfəətdən vergilər adətən eyni normada müəyyən edildiyindən hər hansı mədənin rentabelliyinin dəyişməsinə o qədər də həssas olmur. Təbii ki, bu mexanizmə də diferensial renta əldə etmək üçün əsas alət kimi baxmaq olmaz. Buna görə də bəzi ölkələrdə yatağın işlənməsi və neft hasilatı bir-birindən ayrılır və bu prosseslərin hər birinə ayrılıqda mənfəətdən vergilər müəyyənləşdirilir. Bunun nəticəsində dövlətə daxil olan vergi gəlirlərinin hasilatdan asılılığı aradan qalxır. Yatağın işlənmə hüququqna görə haqqın və mənffətdən vergilərin tətbiqindəki məhdudiyyətlər və nöqsanlar bəzi Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|