7
çalarlı davamlı izlər qoymuşdu.
XX əsrin sonunda əldə edilən bənzərsiz siyasi
nailiyyətAzərbaycanın müstəqillik faktoru, yeni geopolitik
vəziyyət milli neft sənayemizin inkişaf etdirilməsində dönüş
nöqtəsinə çevrildi. Ötən illərdə Xəzərdə kəşf olunan lakin
işlənməsi müvəqqəti rentabelsiz hesab edilmiş nəhəng karbhi-
drogen ehtiyatlarına fərqli rakursda nəzərin artması kapital
dünyasında yeni təlatümlərə səbəb olaraq 1994-cü ildə neft
aləmində «Əsrin müqaviləsi» kimi şöhrət tapan «Azəri-Çıraq»
və «Günəşli» dəniz neft strukturlarının birgə işlənməsi üzrə
beynəlxalq müqavilənin imzalanması hadisəsi ilə nəticələndi.
İndi artmaqda olan müvafiq beynəlxalq neft kontraktlarının,
buradakı iştirakçı dövlət və şirkətlərin sayı uzun bir siyahını
xatırladır. Ölkəyə çox milyardlı investisiya axını hər il armaqda
davam edir. «Şahdəniz» yatağında nəhəng qaz ehtiyatlarının
aşkarlanması isə daha böyük əks-səda doğururaraq dövlətin
neft-qaz strategiyasına növbəti konturlar gətirmiş, iqtisadi
təhlükəsizliyin möhkəmləndirilməsində yeni mühüm amilə
çevrilmişdir. İndi neftin nəqli prosesləri ilə həmahəng daha
strateji, samballı layihələrin reallaşması məqamı gəlmişdir.
Bakı-Ceyhan Əsas Neft, Xəzəraşırı qaz ixrac kəmərlərinin
gerçəkləşəcək inşaasının üfüqləri uzaqda deyildir. Bütün bunlar
isə heç də respublikada neft və qaz sənayesinin əhatə edən
işlərin sona yetməsi təəsürratını doğurmamalıdır. Quru
sahələrində və dənizdə ehtimal olunan çeşidli yataqların kəşfi
imkanları gündəlikdən çıxmamış, həm də eyni zamanda hər iki
müstəvidə əzəli istismar olunan laylarda iqtisadiyyatı
gücləndirəcək toplumda xeyli ehtiyat qalmışdır. Bununla belə
neftdən əldə ediləcək gəlirin rasional bölgüsü, onun təkrar is-
tehsala yönəldilməsi, yeni istehsal-xidmət sahələrinin açılının
genişləndirilməsi, digər bu kimi texniki-iqtisadi, təşkilatı xa-
rakterli məsələlər aktual səviyyə daşımaqdadır. Elə bu strateji
aspektdə müasir neft iqtisadiyyatımızın inkişafı sahədə yeni
bazar mexanizmlərinin formalaşmasını diktə edir. Bütün bunlar
8
isə əsaslı dərəcədə neft-qaz sektorunda başlanan iqtisadi islhat-
lar prosesinin ardıcıl davam etdirilməsindən, təkmilləşdirilməsi
və dərinləşdirilməsindən asılıdır. Yeni yataqların işlənməsində
Qərbin innovasion-texniki, qabaqcıl iqtisadi nəaliyyətləri əsas
götürülsə də, köhnə istismar sahələrində idarəetməyə, hasilat-
istehsal prosesinə yanaşmada totalitar iqtisadiyyatın direktiv
inzibati metodları müəyyən nisbətdə nəzərə çarpmaqdadır.
Şübhəsiz ki, bu strategiyada müəyyən solçu qüvvələrin
müvafiq normativ-hüquqi bazanın möhkəmləndirilməməsini
ləngitmək, iqtisadiyyatı daha çox dövlətin əlində saxlamaq
meylləri, islahatçı təşəbbüskarlığın yetərli qiymətləndirilməsi,
daxili maliyyə resurslarının azlığı, təcrübə kasadlığı, konserva-
tizm, risq və sair obyektiv və subyektiv amillər öz təsirini
göstərir. Lakin qlobal axın, inteqrasiya prosesləri, hadisələrin
dinamikliyi radikal olmasa da, sahədə islahatların
dərinləşməsini kəskinliyi ilə qarşıya qoyur. Məhz bu cəhətləri
nəzərə alan müəlliflər mövcud monqrafiyada neft-qaz
sənayesində yeni bazar mexanizmlərinin formalaşdırılması
istiqamətində müvafiq araşdırmalar, təhlil işi apararaq
kompleksdə islahatların dərinləşməsi və təkmilləşdirilməsinə
uyğun gələn nəticələrin əldə olunmasına səy etmiş, sahənin
inkişafına təkan verəcək üstün iqtisadi təsir və tətbiq
vasitələrinin müəyyənləşdirilməsinə cəhdlər göstərmişlər. Neft-
qaz sənayesinin mövcud potensialının yeni reallıqlar baxımın-
dan qiymətləndirilməsi, inteqrasiya, struktur islahatları,
mütərəqqi idarəetmə formalarının tətbiqi qaz sektrunun mobil
vahid qurum altında birləşməsi, sahədə lisenziya və kontrakt
sisteminin genişləndirilməsi, neftqazçıxarma müəssisələrinin
yeni bazar subyektinə çevrilməsi, neft-qaz sənayesində fiskal
tələblər, amortizasiya, vergi, investisiya özəlləşdirmə strategi-
yasının prinsipial cəhətləri və sair bu kimi iqtisadi alət və
mexanizmlərinin işlənib hazırlanması təhlil obyekti seçilmiş-
dir.
Müəlliflər səmimiyyətlə etiraf edirlər ki, respublikamızda
9
neft-qaz sənayesinin inkişafının indiki mərhələsini əhatə edən
tədqiqatlar yeni vüsət almış, sahədə bazar quruculuğu prosesi,
səmərəliliyin artırılması bir çox dəyərli elmi əsərlərdə əksini
tapmışdır. Böyük alim, akademik A.X.Mirzəcanzadə milli neft-
qaz sənayemizin dirçəlişini yeni reallıq konteksində təcəssüm
etdirən konseptual fikir müəlliflərindən ilki olmuşdur. Onun
son illərdəki axtarış, elmi-tədqiqat işləri bu istiqamətdə ən
məhsuldar və keyfiyyətli əsərlər siyahısının önündə gedir.
Azərbaycanın neftçi, iqtisadçı alimlərinin nəzərdən keçirilən
sahədəki elmi töhfələrini qədərincə qiymətləndirən müəlliflər
mövcud tədqiqat işində məhz üstün meyarlara, müvafiq ideal-
lara və ideyalara istinad edərək neft-qaz sənayesində yeni bazar
mexanizmlərinin formalaşdırılması istiqamətində araşdırma-
larını bəzi nəzəri-metodoloji baxışları ilə bir daha
zənginləşdirməyi məqsədlərindən biri hesab edirlər.
Keçid iqtisadiyyatının obyektiv reallıqlarında ifadə tapan
respublika neft-qaz sənayesinin inkişaf templərinin yüksəlişi
islahatlar prosesinin inamlı addımları ilə müşayiət olun-
maqdadır. Sahədə yeni istehsal münasibətlərinin qurulması,
iqtisadi artımı təmin edən qabaqcıl bazar mexanizmlərinin
tətbiqi isə bu prosesə yeni impuls gətirərək davamlı iqtisadi
inkişafın təminatçısı olacaqdır.
3 fəsildən ibarət monoqrafiyada-neft-qaz sənayesinin
müasir vəziyyəti və onun dayanıqlı inkişafının təmin
edilməsinin iqtisadi aspektlərini əhatə edən I və II fəsil i.e.n.
E.M.Hacızadənin, Neft müqavilələrində tətbiq edilən fiskal-
vergi mexanizmlərinin təkmilləşdirilməsi problemlərinə həsr
olunmuş III fəsil isə T.Ə.Paşayevin elmi axtarışlarının
məhsuludur. Giriş və nəticə və təkliflər hissəsi müəlliflərin
birgə tədqiqatının ümumi yekununu əks etdirir.
Azərbaycan Elmlər Akademiyasının İqtisadiyyat İnstit-
tunun Elmi Şurasının qərarı ilə çap olunan kitab elmi-nəzəri,
metodik məramları ifadə edərək, neft-qaz sənayesində çalışan
Dostları ilə paylaş: |