Microsoft Word Mexanizm III. Doc
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
14 dövri məqalə və yazılarda şəhərin sürətli inkişafı haqqında təəsürratlar diqqəti cəlb edir. Bu baxımdan bolşeviklərin rəhbəri V.İ.Leninin «Neftin demək olar ki, hamısı Bakı quberniyasında hasil edilir, buna görə də Bakı şəhəri əhəmiyyətsiz bir şəhər ikən dönüb Rusiyada 112 min əhalisi olan birinci dərəcəli sənaye mərkəzinə çevrilmişdir» 1 - söyləməsi sürətli yüksəlişi təsdiq edən yetərli ifadədir. XIX əsrin son illərində Azərbaycan neft hasilatında planetdə liderliyi ələ aldı. Əsrin ilk illərində dünyada çıxarılan neftin yarısını Abşeronun neft yataqları verirdi. Lakin bu yüksəliş uzun sürmədi. Baş verən siyasi çəkişmələr, I Dünya müharibəsi neft hasilatında templərin azalmasında ciddi əks olundu. Oktyabr çevrilişi ərəfəsində-1917-ci ildə Azərbaycan Rusiyada hasil edilən neftin 76%-ni verirdi. Bu 1901-ci ildəki şöhrət zirvəsindən 40% aşağı həddə idi. Böyük siyasi çevrilişlər ərəfəsində Azərbaycanda artıq bütün neft dövriyyəsini-hasilatdan son satış məhsuluna qədər ifadə edən müvafiq sənaye infrastrukturu mövcud idi. Dünyanın tanınmış neft eksperti Deniel Yergin özünün məşhur «Hasilat» 2 əsərində Bakı neftinin əks-sədasına rəğmən yazmışdır: «Həqiqətdə bir neçə ilin axınında Bakı ətrafı rayon neft hasilatında dünyada birinci yeri tutmuşdur. O nəhəng hasiledici rayon kimi bolşevik inqilabından sonra da qalmış və 1941-ci ilin iyununda Sovetlər İttifaqına nasist müdaxiləsinin strateji məqsədlərindən biri ol- muşdur». Lakin siyasi çaxnaşmalar neft işi ilə ciddi məşğul olmağa imkan vermirdi. Azərbaycan Demokratik Respub- likasının mövcudluğu illərində hakimiyyət orqanlarının neft sənayesində azalan templərin bərpası səyləri də vaxt məhdudluğundan nəticəsiz qaldı. Sovet hakimiyyəti quruldu- qdan sonra isə bu strateji istiqamət başqa bir müstəvidə davam etdirildi. Neft iqtisadiyyatı milliləşdirildi. Ədalət naminə qeyd 1 Lenin V.İ.. Əsərləri. 3-cü cild. Səh. 523. 2 Дэниел Ергин «Добыча» Всемирная история борьба за нефть, деньги и власть. М.: Издательство «Денево» 1999. səh. 139. 15 olunmalıdır ki, bolşevik hakimiyyətində bu əvəzsiz enerji re- surslarının sonrakı istismarını təmin etmək üçün mümkün cəhdlər, təşəbbüslər edildi və yeni perspektivli neftli-qazlı yataqların kəşfinə, hasilatın artmasına nail olundu. Lakin möhtəşəm ölkənin sürət götürən mühərrikini qüvvətləndirmək üçün aramsız daha geniş həcmli hasilat tələb olunurdu. Bu tələblərin gerçəkləşməsi isə Abşeronun neft yataqlarının vəhşicəsinə istismarı ilə müşayiət olunurdu. II Dünya müharibəsinə Sovetlər İttifaqı cəlb olunduqdan sonra mərkəzi hökumət Azərbaycan hakimiyyət orqanları qarşısında neft hasi- latının daha da artırılması tələblərini qoymuşdu. 1941-ci ildə 23541 min ton hasil edildi. Bütün Azərbaycan tarixi ərzində bu ən yüksək hasilat göstəricisi idi. Sonralar 1966-cı ildə dəniz və quru sahələrində ümumi hasilat pik nöqtəyə-21729 min tona yüksəlsə də, 1941-ci ildəki hədd təkrarlanmada Respublikam- ızda bu qədər və bundan çox neft hasilatının yaxın 4-5 il ərzində gerçəkləşməsi ehtimal olunur. Sovet hakimiyyəti illərində Azərbaycanın neft sənayesində mötəbər işlərin görülməsi danılmaz faktdır. Yeni yataqların kəşfi geniş, istehsal sahələrinin yaradılması, infra- strukturun yeniləşməsi, elmi texniki nəaliyyətlər, dünyada ilk dəfə açıq dənizdə neft hasilatına başlanması bu tarixin şanlı səhifələrindəndir. Bununla yanaşı potensialına görə ABŞ-dakı müvafiq təşkilatdan sonra ikinci yerdə dayanan Xəzərdənizneftdonanmasının yaradılması da bu tarixi dövrə təsadüf edir. Ümumi istehsal gücü 18 mln.ton olan neftayırma, emal zavodları kompleksi, analoji olaraq qazın təmizlənməsi və istehsalı müəssisələri, dənizdə qazma, hasilat və istehsalı real- laşdıran nəhəng Dərin Dəniz Özülləri Zavodu, qaz yığım an- barları, müəyyən nisbətdə müvafiq tələbatı ödəməklə yanaşı, izafi neftin və qazın tranzitini təmin edəcək geniş nəqletmə şəbəkəsi, indiki iqtisadi potensiala müvafiq energetik və yana- caq-enerji kompleksləri, nəqliyyat və rabitə vasitələri, inşaat idarələri, sosial xidmət, mənzil-komunal təsərrüfatları həmin 16 illərdə təşəkkül tapan və bizə miras qalmış milli neft sənayemizin gücünü xarakterizə edən konturlarıdır. Neft sənayesinin inkişafının artan tə’siri həm də respublikada yeni sənaye sahələrinin yaranışına təkan vermişdir. İndi böhranlı vəziyyətlə əhatə olunsa da, ölkədə iqtisadiyyatı müəyyən kəsikdə stimullaşdıracaq səviyyədə neft-kimya kompleksi fəaliyyət göstərir. Bununla belə ölkə hüdudlarından kənarda yerləşən bazarlara daim məhsul çıxarmış neftmaşınqayırma zavodları şəbəkəsi də öz istehsal gücünü milli neft amilindən qaynaqlandırmışdır. Lakin daha uğurlu və qiymətli fakt isə Azərbaycan alimlərinin, mütəxəssislərinin, mühəndislərinin neft elminin fundamental əsasda təşəkkülü, formalaşması və inkişafında göstərdikləri xidmətdə, apardıqları tədqiqatlarda, cəhd və səylərdə aramaq olar. Həm yanacaq energetika kompleksində və həm də Elmlər Akademiyası nəzdində fəaliyyət göstərən müvafiq Elmi-Tədqiqat İnstitutlarında indi minlərlə neft mütəxəssisi çalışır. Təhsil sahəsində çox geniş bazaya elmi potensiala malik Neft Akademiyasının şöhrəti isə artıq çox illər öncə sərhədlərdən kənarda qiymətini almışdır. Azərbaycan neftçiləri və alimləri 3 qitədə neftin axtarışı, kəşfiyyatı və işlənməsi prosesində mütəxəssis qismində fəaliyyət göstərmiş, bir çox yeni yataqların kəşfinə yardımçı olmuşlar. Respublikamızın müasir neft infrastrukturu müstəqilliyimiz illərində yeni tikintidərə sövq etmişdir. Bakı- Supsa, Bakı-Novorossiysk neft kəmərləri, Səngəçal, Dübəndi terminallarının bərpası və inşası, dərin dəniz qazma qurğu- larının modifikasiyası, beynəlxalq neft kontraktları ilə əlaqədar inkişaf tapmış yeni servis şəbəkəsi, bu infrastrukturu daha güclü və müasir etmişdir. Mövcud infrastrukturu dəyərincə qiymətləndirərək onun potensialının artan neft-qaz hasilatına uyğunlaşdırılması sahəsində geniş miqyaslı işlər görülməsi da- vam edir. Bakı-Ceyhan neft, Xəzəraşırı qaz kəmərlərinin real- laşan inşaası, yeni sənaye və xidmət sahələrinin yaranışı bu Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|