Microsoft Word meyve terevez
Yüklə 2,37 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Mitoxondrilərin
- Xloroplastlar
- Xromoplastlar
- Leykoplastlar
- Elayoplastlar
- 1.2. Meyvə-tərəvəzlərin əsas toxumaları
10 cibciyi adlanan sitoplazma torunda yerləşir. Nüvə oval, girdə və ya bəzən yandan basıq olur. Çoxhüceyrəli orqanizmlərin hüceyrələri nüvəli, göy-yaşıl yosunların isə istər çoxhüceyrəli, istərsə də təkhüceyrəli nümayəndələrinin hüceyrələri nüvəsiz olur. Nüvənin də əsasını sitoplazmada olduğu kimi canlı zülal təşkil edir, ancaq onun tərkibində mütləq nüvə turşuları sayılan nuklein turşuları vardır. Bunlar RHT (ribonuklein turşusu) və DNT-dən (dezoksiribonuklein turşusu) ibarətdir. Ribonuklein turşusuna sitoplazmada da rast gəlirik. Nuklein turşuları zülalların sintezində mühüm rol oynayır. Isbat edilmişdir ki, RNT zülalların sintezində, DNT isə RNT-in sintezində iştirak edir. Bundan başqa DNT hüceyrə fermentlərinin sintezində müəyyən rol oynamaqla irsi xüsusiyyətlərin nəslə keçirilməsində informator rolu daşıyır. Tərkibindəki maddələrdən asılı olaraq nüvəni təşkil edən maddə nukleoproteid (nuklein-zülal) adlanır. Nüvə 3 hissədən ibarətdir: 1. nüvə pərdəciyi və ya nüvə qılafı; 2. karioplazma, yaxud nüvə plazması; 3. nüvəciklər. Hər üçü nüvə maddəsindən əmələ gəlmiş yarımmaye, özlülüyü yüksək kütlədən ibarət, nüvənin içərisində yerləşən kiçik, bir və yaxud bir neçə kürəşəkilli cisimciklərdir.Ancaq tərkibinə və qatılığına görə nüvədən fərqlənir. Nüvənin vəzifələri çox müxtəlif və həm də mürəkkəbdir. O, hüceyrədə müxtəlif istiqamətlərdə gedən maddələr mübadiləsini mərkəzləşdirir, hüceyrənin bölünməsində fəal iştirak edir, inkişaf proseslərində qılafın əmələ gəlməsinə xidmət edir və s.
11 Mitoxondrilərin hüceyrədə miqdarı çox olur. Sitoplazma içərisində xırda hissəciklər şəklində çoxlu miqdarda yerləşməsinə baxmayaraq, böyük xarici səthə malikdir. Həmin səthin böyüklüyü mitoxondrilərdə mübadilə reaksiyalarına qarşı böyük fəallığın əmələ gəlməsinə səbəb olur. Mitoxondrilər, geniş mənada desək, hüceyrələrlə üzvi maddələrin oksidləşməsinin və bununla əlaqədar qaz mübadiləsinin, ifrazatın və başqa mühüm həyati proseslərin tənzimləyiciləridir. Bitki və heyvan hüceyrələrində təsadüf edilir. Mitoxondrilər parçalanma yolu ilə və ya tamamilə yenidən sitoplazma kütləciyindən əmələ gəlir.
maddələr mübadiləsinin gedişində çox mühüm rol oynayan canlı orqanizmlərdən bir qrupudur. Onlara ancaq yaşlı bitkilərdə rast gəlmək olur.
Kolloidal quruluşlu plastidlər sitoplazmaya nisbətən xeyli qatıdır. Cisimciyi stroma adlanır. Stromanın əsasını plazma tipli zülallar və lipoidlər təşkil edir. Plastiddə toplanan piqmentdən asılı olaraq bitkilərdə 3 müxtəlif plastid ayrılır: leykoplastlar, yaxud rəngsiz plastidlər; xloroplastlar – yaşıl plastidlər və xromoplastlar – sarı, qonur, narıncı və qırmızımtıl plastidlər. Mühit amillərinin təsirindən, bitkinin mövcud inkişaf fazasından və ən nəhayət, hüceyrədə davam edən mübadilə reaksiyalarının gedişindən asılı olaraq bir növ plastid başqa növ plastidə çevrilə bilər. Xloroplastlar – yaşıl plastidlər olub, bitkilər aləmində və onların müxtəlif orqanlarında geniş yayılmışdır. Tərkibinə görə zülal lipidlərdən
12 təşkil olunmuşdur.Günəş şüasının təsiri ilə onlarda fotosintez prosesi getdiyindən, onların bitkilərin həyatında rolu böyükdür. Xlorofil, günəş şüası, torpaqda dəmir və maqneziumun olması nəticəsində fotosintez normal gedir. Hüceyrədə, adətən 20-50 xloroplast olur. Yetişmiş meyvələrdə, yarpaqlarda və göyərtidə çoxdur. Bitkilər qocaldıqda xloroplastlar parçalanır. Xromoplastlar başqa plastidlərdən sarı, narıncı, qırmızı və qonur rəngləri ilə fərqlənirlər. Xromoplastlara daha çox tərəvəzlərdə, məsələn, qırmızı bibər, qarpız, pomidor və ərik, itburnu, üvəz kimi meyvələrdə rast gəlmək olur. Xromoplastlara sarı, narıncı və qırmızı rəng verən piqmentlər – karotinoidlərdir. 60-a qədər növ müxtəlifliyi var. Ən çox yayılmış piqmentlərdən karotini və ksantofili göstərmək olar. Xromoplastlar çöp, üçbucaq, çoxbucaqlı, sap, romb və s. şəklində olur. Xromoplastların üzərində çox hallarda nişasta dənəcikləri, zülal kristalları və yağ damlaları görünür. Ehtimal ki, bu maddələrin sintezi ilə xromoplastlar arasında müəyyən münasibət vardır. Leykoplastlar – rəngsiz plastidlərdir. Bitkinin bütün orqan və toxumalarında əmələ gəlir. Məsələn, onları kartof yumrularında görmək olar. Leykoplastlar sitoplazmada çox xırda cisimciklər şəklində topa- topa yerləşir. Bəzən onlar nüvənin ətrafına toplanaraq, onu hər tərəfdən əhatə edir. Görünür leykoplastlar mübadilə reaksiyalarının gedişində yaxından iştirak edir. Yetkin hüceyrələrin çoxunda leykoplastlar ehtiyat nişastanı topladığından hər leykoplast üzərində nişasta dənəsi aydın görünür. Nişasta əmələ gətirən leykoplastlar amiloplastid adlanır.
13 Elayoplastlar bəzi bitkilərin sitoplazmasında ancaq yağ ehtiyatı toplayan rəngsiz, kürəşəkilli plastidlərdir. Diktiosomlar və ya Qolci aparatı. Hüceyrə orqanelləri olub, azacıq əyilmiş cüt plastik membranlar şəklindədir. Uclarında olan şişlər iri vakuollara çevrilir. Hüceyrə qılafının əmələ gəlməsində, hemisellülozanın, pektinli maddələrin, seliyin çevrilməsində və başqa hüceyrədaxildi proseslərdə böyük rol oynayır.
Meyvə-tərəvəzlərin əsas toxumaları aşağıdakılardır: örtücü toxumalar, parenxim və ya əsas toxuma, mexaniki toxumalar, ötürücü toxumalar, törədici toxumalar və ya meristemlər, ifrazat toxumaları. Hər bir toxumanın tərkibinə daxil olan hüceyrələr qrupunun müəyyən funksiyası vardır. Kompleks hüceyrələrdən təşkil olunmuş örtücü toxumalar meyvə- tərəvəzin səthində yerləşir və onları xarici təsirlərdən qoruyur. Birinci toxumaya epidermis, ikinci toxumaya isə periderma deyilir. Meyvə-tərəvəzdə parenxim və ya əsas toxuma ən zəruri toxumadır. Əsas qidalı maddələr parenxim toxumasının hüceyrələrində toplanır və bunlar gələcəkdə hüceyrənin maddələr mübadiləsində və tənəffüsündə istifadə edilir. Parenxim toxumasının hüceyrə qılafı çox nazik olub, əsasən sellülozadan ibarətdir. Mexaniki toxumalar möhkəmlik toxumalarıdır. Xüsusi mexaniki toxumalara kollenxima və sklerenxima aiddir. Yüklə 2,37 Mb. Dostları ilə paylaş:
|