Microsoft Word milli inkishaf doc

 
ƏL İ  H ƏS ƏNOV  
 
40 
Bundan başqa, MDB ölkələrini təmsil edən bəzi tədqiqat-
çıların əsərlərində Azərbaycanın milli təhlükəsizlik siyasətinin 
vəzifələri, məqsədi və mahiyyəti onun beynəlxalq və regional 
təşkilatlarla münasibətləri hərbi-geostrateji və təhlükəsizlik sa-
həsindəki  əməkdaşlıq kontekstində araşdırılır.
28
 Bu əsərlərdə 
həm də ATƏT, Avropa Şurası, Avropa İttifaqı, NATO, MDB, 
KTT və digər hökumətlərarası siyasi, iqtisadi və  hərbi blok və 
təşkilatların regiondakı  təhlükəsizlik maraqları  şərh olunur, 
onların Cənubi Qafqaz dövlətləri içərisində Azərbaycanla bağlı 
yürütdüyü siyasətin əsas istiqamətləri və mexanizmləri öyrənilir.  
Azərbaycanın milli inkişafı  və  təhlükəsizlik siyasətinin 
bəzi məsələləri Türkiyə tədqiqatçılarının və siyasətşünaslarının 
yaradıcılığında da əksini tapmışdır. Onların əsərlərində Cənubi 
Qafqazın geosiyasi mühitinin formalaşmasında ABŞ, Avropa 
Birliyi ölkələri və Türkiyənin rolu, Azərbaycanın milli və re-
gional təhlükəsizlik siyasətinin Avrasiyanın ümumi təhlükəsiz-
liyinə təsiri və s. məsələlərə xüsusi diqqət yetirilir, ABŞ, Qərb 
dövlətləri, Rusiya və Türkiyənin regional geosiyasi, geoiqtisadi 
                                                 
28
Страны бывшего СССР и европейская безопасность. М.,  Международ-
ные  отношения, 1994; Евстигнеев  В.Р.  Реинтеграция  постсоветского 
пространства  и  опыт  Западной  Европы.  М., ИМЭМО РАН, 1994; Чер-
нявский  С.  Южный  Кавказ  в  планах НАТО //  Международная  жизнь,  
1998,  № 9; Сысоев  Б.  В.  Политические  проблемы  европейской  безопас-
ности.  Автореф.дис. кандидата полит. наук. М., 1999;  Прейгер Д. Эконо-
мические  интересы  ГУУАМ  в  лабиринтах  Великого  шелкового  пути // 
Центральная Азия и Кавказ,  2001, № 3;  Гушер А. Южный Кавказ, Аме-
рика, НАТО //Азия и Африка сегодня, 2005, № 10;  Дегоев В.В. Кавказ и 
Большая  Европа // Аналитические  записки.  Кавказ:  реалии  против  соб-
лазнов. М.,2005, №9;  Наджафов Э. Н. Южный  Кавказ: тернистый путь к 
безопасности.  М.,  Научная  книга, 2005; Баранов А.В.  Взаимодействие 
акторов региональных политических процессов в постсоветской России. 
М., 2007 və s.  
 AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASININ MİLLİ İNKİŞAF VƏ 
TƏHLÜKƏSİZLİK  SİYASƏTİNIN  ƏSASLARI
 
 
41 
və  hərbi-geostrateji maraqları ilə bağlı müxtəlif elmi müla-
hizələr irəli sürülür.
29
   
 Bundan  başqa, adı  çəkilən Türkiyə siyasətşünaslarının 
monoqrafiya və  məqalələrində Azərbaycanın Avrasiya təhlü-
kəsizlik məkanındakı yeri və rolu, Cənubi Qafqaz və  Xəzər 
hövzəsinin təhlükəsizliyinin təmin olunması, bölgənin enerji 
resurslarının dünya bazarlarına nəql olunması ilə bağlı beynəl-
xalq aləmin geosiyasi və geoiqtisadi maraqları, qloballaşma 
proseslərinin bu regiondakı ölkələrin milli inkişaf və  təhlükə-
sizlik strategiyasının formalaşmasına təsiri və s. məsələlər də 
ümumi formada əksini tapmışdır. Bəhs olunan tədqiqatların 
bəzilərində isə daha çox postsovet dövründə Xəzər-Qara dəniz 
hövzəsi və  Cənubi Qafqazın hərbi-geostrateji məsələləri, bey-
nəlxalq və bölgə dövlətlərinin geosiyasi və təhlükəsizlik məna-
                                                 
29
Dedeoğlu Beril.  Uluslararası Güvenlik ve strateji. İstanbul, Derin, 2003; 
Demir Ali Faik.  Türk dış politikası perspektifinden Güney Kafkasya. İstanbul,  
Baglam, 2003; Gürsoy  Barıs. Soğuk savaştan günümüze asimetrik tehdit. 
İstanbul,  Kültür Sanat Yayıncılık, 2005; Karabayram Fırat. Rusya Federasyo-
nu'nun Güney Kafkasya Politikası. Ankara,  Atılım Üniversitesi, 2007; Kasım 
Kamer.  Uluslararası güvenlik sorunları. Ankara,   ASAM, 2004; Levent Şen. 
Turkiye ve Guney Kafkasya gercegi: Soğuk Savaş sonrası Türkiye'nin Güney 
Kafkasya politikası. Ankara,  Ürun Yayınları, 2009; Öymen Onur. Ulusal çı-
karlar: küresellesme cağında ulus-devleti korumak. Istanbul,  Remzi Kitabevi, 
2005; Yılmaz Hasan,  Kaşıkçı Nihat. Tarihin Sıkıştığı Coğrafya: Kuzey ve 
Güney Kafkaslar. Ankara,  Elips kitap, 2006; İrfan Ülkü. Bağımsızlıktan sonra 
Azerbaycan.  İstanbul,   Doğan Kitapçılık, 2000; Yaşar Kalafat. Güney 
Kafkasya: sosyal antropoloji araştırmaları.  Ankara, 2000; Osman Nuri Aras. 
Azerbaycan'ın Hazar ekonomisi ve stratejisi. İstanbul,  Der Yayınları, 2001;  
Cemilli Elnur. ABD'nin Güney Kafkasya politikası.  İstanbul, Kültür Sanat 
Yayıncılık, 2007; Kafkasya'da etnik çatışmalar və Türkiye açısından bölgenin 
önemi. Sakarya Üniversitesi, 2007; Türk dış politikası persfektifinden  Güney 
Kafkasya. İstanbul, Bağlam Yayınları,  2003; Cem Oğuz.Türkiye-Azerbaycan 
ilişkileri ve Ermenistan faktörü. YT Yayınları, 2010 və s. 

---

 
ƏL İ  H ƏS ƏNOV  
 
42 
feləri  ətrafında cərəyan edən transmilli və yerli xarakterli 
proseslər şərh olunur.  
Azərbaycanın milli inkişaf və təhlükəsizlik siyasəti, xüsu-
sən beynəlxalq və regional təhlükəsizlik sahəsindəki fəaliyyəti 
Qərb tədqiqatçılarının  əsərlərində daha çox Xəzər-Qara dəniz 
hövzəsi və  Cənubi Qafqazın ümumi geosiyasi, geoiqtisadi və 
hərbi-geostrateji vəziyyətinin xarakteristikası, bölgənin zəngin 
təbii ehtiyatlarının Qərb marşrutu üzrə  nəqlinin təminatı, re-
gional geosiyasi mühitə təsir göstərən digər transmilli və yerli 
amillərin fonunda araşdırılır. Bu araşdırmalarda müəlliflər re-
gionun fərdi və ümumi maraqlar çərçivəsi, regional, beynəl-
xalq və milli təhlükəsizlik konfiqurasiyasından çıxış edərək, 
Cənubi Qafqaz dövlətləri arasındakı  hərbi-geostrateji münasi-
bətlərə də toxunur və müxtəlif proqnozlar verilirlər.
30
  
                                                 
30
Allison Graham T. U.S. policy on Caspian energy development and 
exports:mini-case and illustrative paradigm. Cambridge, MA: Harvard Univer-
sity, 2001; Central Asia and the South Caucasus: reorientations,  inter-
nal transitions, and strategic dynamics:  conference report. Washington, D.C: 
National Intelligence Council, 2000; Crandall Maureen S.  Energy, Economics, 
and Politics in the Caspian Region:  Dreams and Reality. Westport, Praeger 
Security International, 2006; Croissant Cynthia. Azerbaijan, oil and geopo-
litics. NY: Science Publishers, 1998; De Wall Thomas. The Caucasus:  an 
introduction. Oxford University Press, 2010; Robert E. Ebel, Rajan Menon.  
Energy and conflict in Central Asia and the Caucasus. Lanham, MD: Rowman 
& Littlefield Publishers, 2000; Hooman Peimani. Conflict and security in 
Central Asia and the Caucasus. Santa Barbara, Calif: ABC-CLIO, 2009; 
Nation R. Craig. Russia, the United States and Caucasus. Strategic Studies 
Institute, 2007; Michael P. Croissant, Bülent Aras. Oil and geopolitics in the 
Caspian Sea Region. Greenwood Publishing Group, 1999; Security sector 
governance in Southren Caucasus: challenges and visions / Study Groups, 
Regional Stability in Southern Caucasus. Geneva Centre   for the Democratic 
Control of Armed Forces, 2004; The Baku-Tbilisi-Ceyhan Pipeline: Oil 
Window to the West / Edited by S. Frederick Starr and Svante E. Cornell. 
Washington, D.C: Central Asia – Caucasus Institute, 2005 və s. 
 AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASININ MİLLİ İNKİŞAF VƏ 
TƏHLÜKƏSİZLİK  SİYASƏTİNIN  ƏSASLARI
 
 
43 
Tanınmış ABŞ politoloqu Zbiqnev Bjezinski Qərb dövlət-
lərinin Xəzər dənizi hövzəsi və Orta Asiyanın zəngin enerji re-
surslarına çıxışı üçün Azərbaycanın mühüm əhəmiyyət daşı-
ması ilə bağlı dəyərli mülahizələr irəli sürür.
31
  
Digər ABŞ tədqiqatçısı A.Koenin araşdırmaları isə Azər-
baycanın milli maraqlardan çıxış edərək Xəzər dənizinin kar-
bohidrogen ehtiyatlarının qərb marşrutu üzrə  nəql olunması 
yönündə  həyata keçirdiyi regional təhlükəsizlik siyasətinin 
öyrənilməsi baxımından mühüm əhəmiyyət kəsb edir.
32
  
Tədqiqatın mənbəşünaslıq bazası.  Monoqrafiyada təd-
qiq olunan məsələlərin təhlili geniş  mənbəşünaslıq bazasına 
söykənir. Bu mənbələr sırasında ilk növbədə Azərbaycanın 
milli inkişafı və təhlükəsizlik siyasətinin əsas prinsiplərini, və-
zifə və istiqamətlərini müəyyən edən ölkə Konstitusiyasını, bu 
sahə üzrə qəbul olunmuş qanunları, müxtəlif dövlət proqramla-
rını, Milli Təhlükəsizlik Konsepsiyasını, Hərbi Doktrinanı və s. 
rəsmi sənədləri qeyd etmək lazımdır. Bundan başqa, Azər-
baycan Respublikasının daxili və xarici siyasətinin formalaş-
masında, milli təhlükəsizlik platformasının müəyyən olunma-
sında ulu öndər Heydər  Əliyevin mühüm fəaliyyətini nəzərə 
alaraq, onun müxtəlif çıxış və nitqləri, müsahibə və məktubları 
                                                 
31
Бжезинский  З.  Великая  шахматная  доска.  Господство  Америки  и  его 
геостратегические императивы. М., Международные отношения, 2002.  
32
Коэн  А.  США,  страны  Центральной  Азии  и  Кавказа:  проблемы  и 
перспективы взаимоотношений // Центральная Азия и Кавказ, 2000, № 2;  
Его  же.  Причина  для  беспокойства:  последние  тенденции  российской 
политики  на  Южном  Кавказе // Центральная  Азия  и  Кавказ, 2001,  №2; 
Его  же.  США:  задачи  в  сфере  защиты  безопасности  каспийских  углево-
дородов от посягательств Ирана // Центральная Азия и Кавказ, 2002,  №1.  

---