ƏL İ H ƏS ƏNOV
32
önəmli rol oynayan 2004-cü ildən
başlayaraq Yeni Azərbaycan
Partiyası tərəfindən hər il nəşr olunan elmi-nəzəri və siyasi
məqalələr toplusunu xüsusi qeyd etmək lazımdır. Bu toplularda
ölkənin yüksək rütbəli dövlət və hökumət rəhbərləri, mərkəzi
və yerli icra strukturlarının, qanunvericilik və məhkəmə orqan-
larının vəzifəli şəxsləri, qabaqcıl elm və təhsil nümayəndələri
1993-2011-ci illərdə Azərbaycanda həyata keçirilən milli
inkişaf və təhlükəsizlik siyasətinə, Heydər Əliyevin dövlət qu-
ruculuğu təliminə və bəhs olunan
problemin digər aspektlərinə
həsr olunmuş elmi-analitik məqalələrlə çıxış etmişlər. Həmin
toplular dövlət idarəçilik sahəsində bilavasitə iştirak edən şəxs-
lərin məsələyə nəzəri və praktiki yanaşmasını əks etdirir,
dissertasiyanın mövzusu üzrə çox böyük elmi və mənbəşü-
naslıq əhəmiyyəti kəsb edir.
19
Bundan başqa, mövzunun öyrənilməsində “Azərbaycan”
qəzetinin təşəbbüsü ilə 2011-ci ildə dərc olunmuş “İnkişafın
Azərbaycan modeli” adlı məqalələr toplusunu da qeyd etmək
lazımdır. Bu topluda dərc olunan məqalələrdə Azərbaycanın
1994-2010-cu illər üzrə ictimai-siyasi, iqtisadi-sosial, mənəvi
inkişafının xarakterik xüsusiyyətləri, özünəməxsus modeli və
əsas istiqamətləri şərh olunur, çoxsaylı faktiki materiallar
təqdim edilir.
20
Bəhs olunan mövzu üzrə monoqrafiya
müəllifinin də
1995-2015-ci illəri əhatə edən bir çox əsərləri – iri həcmli mo-
noqrafiyaları, dərslikləri və dərs vəsaitləri, elmi-siyasi məqalə-
19
Heydər Əliyev irsi və Azərbaycan dövlətçiliyi. 8 cilddə. Bakı, “Azərbaycan”
nəşriyyatı, 2004-2011.
20
İnkişafın Azərbaycan modeli. Bakı, 2011.
AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASININ MİLLİ İNKİŞAF VƏ
TƏHLÜKƏSİZLİK SİYASƏTİNIN ƏSASLARI
33
ləri işıq üzü görmüşdür
21
. Bu əsərlərdə:
- Azərbaycanın milli inkişaf və təhlükəsizlik siyasətinin
formalaşması, həyata keçirilməsi və əsas nəticələri;
- təhlükəsizlik sahəsində daxili və xarici siyasət strategi-
yasının formalaşması, xarakteristikası, əsas vəzifələri,
prinsip və istiqamətləri;
- 1993-cü ildən başlayaraq
ölkədə həyata keçirilən milli,
regional və beynəlxalq təhlükəsizlik siyasətinin əsasla-
rı, mahiyyəti, nəticələri və perspektivləri;
- Azərbaycanın milli inkişaf və təhlükəsizlik sahəsində
xarici dövlətlərlə, beynəlxalq geosiyasi aktorlarla və
region ölkələri ilə ikitərəfli və çoxtərəfli münasibətləri;
- beynəlxalq və regional təhlükəsizlik siyasətinin əsas
istiqamətlərindən olan NATO, KTT, ABŞ, Rusiya,
Türkiyə, Avropa dövlətləri və başqa ölkələrlə əmək-
daşlığı və qarşılıqlı münasibətləri;
- hərbi-geostrateji sahədəki ikitərəfli
və çoxtərəfli əlaqə-
lərin qurulması və inkişafı;
- hərbi və təhlükəsizlik sahəsindəki əməkdaşlığın möh-
kəmləndirilməsi və dünya təhlükəsizlik sisteminə in-
21
Həsənov Ə. Azərbaycan – ABŞ: anlaşılmaz münasibətlərdən strateji tərəf-
daşlığa doğru (1991–1997). Bakı, “Azərnəşr”, 1997; Həsənov. Ə. Azərbayca-
nın xarici siyasəti: Avropa dövlətləri və ABŞ (1991–1996). Bakı, Elm nəşriy-
yatı, 1998; Həsənov. Ə. Müasir beynəlxalq münasibətlər və Azərbaycan Res-
publikasının xarici siyasəti. Bakı, “Azərbaycan” nəşriyyatı, 2005; Həsənov Ə..
Geosiyasət. Bakı, “Aypara-3”, 2010; Həsənov Ə. Azərbaycan Respublikasının
milli inkişaf və təhlükəsizlik siyasəti. Bakı, Letterpress, 2011; Гасанов А.
Политика национального развития и безопастности Азербайджанской
Республики. Ваку, “Zаrdabi LTD” MMC, 2014; Гасанов А. Современные
международные отношения и внешняя политика Азербайджана. Ваку,
“Zаrdabi LTD” MMC, 2013; Həsənov Ə. Azərbaycanın geosiyasəti. Bakı,
“Zərdabi LTD” MMC, 2015;
ƏL İ H ƏS ƏNOV
34
teqrasiya və s. problemlər araşdırılır və elmi-siyasi
şərhlər verilir.
22
22
Həsənov Ə. Heydər Əliyev və Azərbaycanın milli təhlükəsizlik siyasəti
(Regional təhlükəsizlik) //Heydər Əliyev irsi və Azərbaycanın davamlı inkişaf
strategiyası. Bakı, 2006. s.59-76; Həsənov Ə. Heydər Əliyev Azərbaycanın
xarici siyasət strategiyasının yaradıcısıdır //Heydər Əliyev yolu: Azərbaycan
inkişafın yeni mərhələsində. Bakı, 2007. s.351–367; Həsənov Ə. Heydər
Əliyevin dövlət quruculuğu təlimi //Heydər Əliyev və Azərbaycan. Bakı, 2008.
s.391–401; Həsənov Ə. Heydər Əliyevin xarici siyasətində nəqliyyat-
kommunikasiya və enerji dəhlizləri məsələsi //Heydər Əliyev ideyaları XXI
əsrdə. Azərbaycanın inkişaf yolu. Bakı, 2009. s.326–342; Həsənov Ə. Heydər
Əliyev və Azərbaycanın milli təhlükəsizlik siyasəti: əsas məqsədləri, vəzifələri
və icra mexanizmləri //Heydər Əliyev və inkişafın Azərbaycan modeli. Bakı,
2010. s. 32-48; Həsənov Ə. Azərbaycanın müasir geosiyasi inkişafı: mövcud
vəziyyət və perspektivlər // “Geostrategiya” jurnalı, Bakı, mart, 2011, s.10-20;
Həsənov Ə. Azərbaycanın milli inkişaf və təhlükəsizlik siyasətinə konseptual
yanaşma // “Geostrategiya” jurnalı, Bakı, iyul, 2011, s. 3-7; Həsənov Ə.
Heydər Əliyev və Azərbaycanın müasir geosiyasi inkişafı // Heydər Əliyev və
Azərbaycanın müasirləşmə strategiyası. Bakı, 2011, s.31-43; Həsənov Ə.
Heydər Əliyevin geosiyasi təlimi: XXl əsrdə Azərbaycanın əsas
geosiyasi
vəzifələri və perspektivləri // ”Geostrategiya” jurnalı, Bakı, aprel 2011. s.3-18;
Həsənov Ə. Heydər Əliyev və Azərbaycanın milli inkişaf siyasəti:
xarakteristikası, əsas vəzifələri və tələbləri.// “Azərbaycan” qəzeti, Bakı, 13
dekabr 2011; Həsənov Ə.“Xəzər hövzəsinin karbohidrogen resursları və
Avropanın enerji təhlükəsizliyi //“Ekovitrin” aylıq iqtisadiyyat jurnalı,
Türkiyə, İstanbul, № 148, aprel 2012. s. 66-71; Həsənov Ə. Xəzər-Qara
dəniz hövzəsi ölkələrinin enerji ixracı siyasəti və Azərbaycanın neft
strategiyası // “KobiEfor” aylıq sənaye və iqtisadiyyat jurnalı, Türkiyə,
İstanbul, № 151, aprel 2012. s. 62-65; Həsənov Ə. Xəzər-Qara dəniz hövzəsi
və Cənubi Qafqazın regional təhlükəsizlik mühiti: hərbi qruplaşma reallıqları
və proqnozları, geostrateji güclərin təsnifatı. “Qara Dəniz Hövzəsi və Cənubi
Qafqaz Ölkələrinin Regional Təhlükəsizlik Arxitekturası”adlı Beynəlxalq
Konfransda məruzə, İstanbul, 26 mart 2012-ci il // ”VATAN” gündəlik qəzeti,
Türkiyə, İstanbul, 29 mart 2012. s.8; Həsənov Ə.
Xəzər-Qara dəniz hövzəsi və
Cənubi Qafqazın regional təhlükəsizlik mühiti və Azərbaycanın hərbi-geo-
strateji problemləri //“Ekovitrin” aylıq iqtisadiyyat jurnalı, Türkiyə, İstanbul,
№ 149, may 2012. s. 60-64; Həsənov Ə. Heydər Əliyev və Azərbaycanın 20
illik milli inkişaf strategiyası: xarakteristikası, əsas vəzifələri və tələbləri //
Azərbaycan 2020: inkişafın yeni hədəfləri. Bakı, SBS, 2012. s.51-65, və s.
AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASININ MİLLİ İNKİŞAF VƏ
TƏHLÜKƏSİZLİK SİYASƏTİNIN ƏSASLARI
35
Hazırkı monoqrafiyada Azərbaycanın milli inkişaf və təhlü-
kəsizlik siyasətinin formalaşmasının konseptual əsasları, tarixi
şərtləri, məqsəd və vəzifələri, müasir dünya və regionun hərbi-
geostrateji və təhlükəsizlik mühitindən irəli gələn tələblərə və
çağırışlara uyğun olaraq həyata keçirilməsi xüsusiyyətləri və
nəticələri kimi məsələlər daxil edilmişdir. Monoqrafiyada mövzu
üzrə bəzi ümumiləşmiş xarici ədəbiyyatdan, geosiyasi tədqiqat-
lardan istifadə edilmiş, xüsusən, beynəlxalq və milli geosiyasi
tədqiqatların nəzəri və metodoloji əsaslarının araşdırılmasında
bütün dünyada tez-tez istifadə olunan klassik və müasir Avropa,
Amerika, Rusiya, Türkiyə, Çin, Yaponiya və s. kimi geosiyasət
məktəblərini təmsil edən tanınmış siyasətşünasların elmi yaradı-
cılığı, siyasətşünaslıq elmində mühüm yer tutan və mütəmadi
tətbiq olunan realizm, siyasi idealizm, modernizm, “transnasio-
nalizm”, millətçilik, “neomarksizm” və s. kimi elmi-nəzəri cərə-
yanların nümayəndələrinin ümumiləşmiş nəzəri-metodoloji mo-
noqrafiyaları, kollektiv əsərləri və s. öyrənilmişdir.
Monoqrafiyada həmçinin, Azərbaycanın beynəlxalq və re-
gional təhlükəsizlik siyasəti ilə bağlı məsələlərin bəzi aspekt-
lərininə həsr olunmuş Rusiya, Türkiyə, ABŞ və Avropa ölkələ-
rini təmsil edın tədqiqatçıların araşdırmalarından
geniş istifadə
olunmuşdur. Bu əsərlərdə dünyanın və Avrasiya regionunun
ümumi təhlükəsizliyi, Xəzər-Qara dəniz hövzəsi və Cənubi
Qafqazın hərbi-geostrateji mühitinin araşdırılması, bölgədəki
geosiyasi proseslərin tədqiqi fonunda və konteksində, həm də
ümumi formada Azərbaycanın milli inkişaf və təhlükəsizlik
məsələlərinə toxunulmuşdur. Həmin əsərlərdə, Cənubi Qafqaz-
da gedən geosiyasi və hərbi-geostrateji proseslər, mövcud re-
gional münaqişələr
və etnik separatizm, regionun təhlükəsizlik