Microsoft Word mitiloji 1-2 dL

ilə bağlı təqviminə nəzər yetirərək yazırdı ki, onlar 6-cı və 9-cu ay dışında, hər ayın birinci günündə göyə, 

dünyaya, ünlü dağlara, böyük çaylara, əcdadın ruhuna, keyikin ruhuna dəfələrlə qurban kəsirdilər, yenə ayın 

2-ci, 3-cü, ta 12-ci günə qədər bu deyilən müqəddəs şeylərə qurban kəsirdilər. Uyğurlarda yazlıq qurbanlar, 

qışlıq qurbanlar kəsilirdi. Hunlarda böyük qurbanların tarixi də bəlli idi. İlin beşinci ayının ortadakı 10 

günlük dönəmində göy tanrısının şərəfinə çox sayda qoyun və atlar qurban edilirdi. Tukyularda (qədim 

türklərdə) beşinci ay 13 may ilə 11 iyun arasında başlanırdı [142, s.192]. 

Qədim türklərin zamanında qurbanların kəsildiyi müqəddəs yerlər var idi. Onlar mağaralarda, gursulu 

çayların sahillərində qurban kəsərdilər. Tamir nəhrinə toplaşar, digər türk boylarında isə çayların üzərindəki 

körpülərdə qurbanlar kəsilərdi. S.Q.Klyaştornı şərqi türklərdə yazqabağı Tamir çayının sahilində və 

Monqolustanın mərkəzində türk xaqanının göyə ehtiram kimi, Göytanrıya at və qoyunların, Moisey 

Kaqankaytuklu isə VII əsrin 80-ci illərində qərbi türklərdə, Xəzər xaqanlığında göy allahı Tenqrixanın 

şərəfinə atların qurban kəsilməsini qeyd edir [179, s.131]. 

Keçmişdə qurban edilən heyvanı müxtəlif üsullarla öldürürdülər. Qılınc zərbəsi ilə kəsmək, boğmaq, iki 

hissəyə ayırmaq, heyvanın yanına bıçaq zərbəsi vurmaqla qurban edirdilər. Qanın yerə axmaması üçün 

yaranın altına böyük tas qoyulurdu. Ora yığılan qanı göyə atardılar. Qurbanetmədə bir adət də heyvana 

öldürücü zərbələr vurmaq idi, hətta heyvanın başına zərbələr vurmaqla onu qurban edirdilər. Tunquslarda 

«şaman böyük bir bıçaqla heyvanın köksünün sol yanında bir yarıq açaraq... əlini soxdu və ürəyini oradan 

çıxartdı» [142, s.195]. Heyvanı öldürəndən sonra dərisini soyur, əti parçalayırdılar, bəzən də cəmdəyi taxta 

dirəkdən asandan sonra onu soymağa, parçalamağa başlayardılar. 

Qamlamada şaman o dünyanın şər ruhlarını qurbankəsmə adəti ilə qovaraq kəsilmiş heyvanın ruhu ilə 

xəstənin ruhunu dəyişir [193, s.40 - 41]. Ölənin ruhunun yola salınmasına həsr olunmuş mərasimin üçüncü 

günü şaman o dünyaya gedir və Amur ətrafında geniş yayılan üç günəş haqqındakı mifi danışır: mif 

qəhrəmanı Xado insanlara ilk şamanı verib və «buni»nin (ölülər dünyasının) yolunu onun üçün açıb və 

ruhların düzgün dövr etməsini təşkil edib, insanları yerdə yerləşdirib, bundan sonra insanlar «artıq» 

günəşləri öldürüblərvə özləri də ölməyə məhkum olublar [193, s.78]. 

Şamanın o dünyaya xəstənin ruhu üçün getməsi, onu geri qaytarması - qamlamanın bu sintaqmatik strukturu 

həm sehrli nağılların, miflərin, həm də qəhrəmanlıq eposlarının süjetlərinin quruluşuna uyğun gəlir. Hətta 

P.A.Qrin- serin epik süjetlərin müqayisəli cədvəlindəki tutuşdurulmasına - «arvadın əldə edilməsi», 

«oğurlanmış arvadın geri qaytarılması» və «ər arvadın toyunda» motivlərinin müqayisəli təhlilinə kömək 

edir [193, s.98]. 

Şaman Ülgenə, yaxud Erlikə qurban aparır. Tanrı Ülgenə yaxınlaşanda Ülgen ondan «Xoş gəldin, oğlum, nə 

gətirdin?» deyə soruşur. Şaman da «At gətirdim, ulu ata», - cavab verir. Şamanın əsas vəzifəsi bu qurbanı 

qəbul etdirməkdir. Yoxsa, ona olan etibar itər. Qurban qəbul edildikdən sonra qurban sahibi və şaman razı 

qalır [142, s.85]. 

Qurban ritualının öyrənilməsində şamançılıq görüşləri xüsusi aktuallıq kəsb edir. Belə fikir yürütmək olar 

ki, qurbanın sosial rolunun açılmasında şamanizmin böyük əhəmiyyəti olmuşdur. Əski şaman bəlkə də 

insanın qurban verilməsinin əleyhinə çıxaraq, qurbanın at, dəvə, qoyun, qoç, keçi və s. heyvanlarla əvəz 

edilməsinə şərait yaratmıştır. J.P.Roux şamanların (monqol) odla bağlı törənlərə qatılmasını belə şərh edir: 

«Hər il 12-ci ayın birinci günündən sonra moğol subaylarına əti, spirtli içkilərlə və qısraq südü ilə birlikdə 

yakmaq üçün torpaqda bir dəlik açmaları sırasında yanlarına şamanları almaları əmri verilirdi. Şaman ölü 

hökmdarın ismini moğolca çağırır və qurbanlar kəsərdi» [142, s.190]. 

Qurban dəmirçi olmaq istəyənin həyatında mühüm yer tutur. Daha doğrusu, qədim türklər ata-baba sənətinin 

davamçısı olmaq istəyirdilərsə, o sənəti himayə edənə qurban kəsməli idilər. N.A.Alekseyevin teleutlardan 

---

topladığı materiallara görə dəmirçi olmaq istəyən (sənət nəsilliklə keçəndə) şaman çağırır ki, mərasimi icra 

etsin. Dəmirçiliyi himayə edən Kıday-Baxsıya üçillik qara öküz qurban vermək lazımdır. Dəmirçi olmaq 

istəyən belə öküzü tapır, şaman öküzün qutunu (ruhunu) götürüb o dünyaya enir, Kıday-Baxsını tapır və 

qutu ona verir, deyir ki, mən sənə o adamdan berik (qurban) gətirmişəm. Sən ona dəymə, elə elə ki, dəmirçi 

olsun. Şaman geri qayıdandan sonra öküzün ürəyini və böyrəyini zindanın üstünə qoyub ağır çəkiclə əzirlər. 

Ürək və böyrək birinci zərbədə əzilərsə, qurban kəsən yaxşı dəmirçi ola bilər, ikinci zərbədə əzilərsə, 

ortabab, üçüncü zərbədə əzilərsə pis dəmirçi olacaq [202, s.196]. 

Orta əsrlərdə sunqu adlanan kiçik payların atəşə yapılması, qoyun quyruğunu oda ataraq nəyisə arzulamaq 

qurbanın kiçik formalarından biri olmuşdur. Sunqu ilə qurbanın arasındakı fərq onların bütöv və yaxud tam, 

eyni zamanda müəyyən hissədən ibarət olmasındadır. XVII əsrdə gənc qızlar evlənməzdən əvvəl odun 

qarşısında diz çökür, əllərindəki yağlı qoyun quyruğunu oda atırdılar. Bu ritualın mənası o imiş ki, od tanrısı 

gənc qızın ərə getməsinə, onun xoşbəxt olmasına kömək etsin. «Sunqunun aldığı ən özgün şəkillərdən biri 

qımız və qısraq südünün torpaq üzərinə, atın üzərinə və 4 ana yönə sərpilməsidir» [141, s.191]. Qırğızlar 

içdikləri qımızları bir kasaya doldurub göyə atar və «bu da sənin payın olsun» deyərlərdi. Mart ayında 

ölülərə verilən paylar da sunqu olur. Müxtəlif dini bayramlarda hər evdən adambaşına nə qədərsə taxıl, 

buğda, pul və s. pay çıxılaraq kasıblara, məscidlərə verilməsi də sunqu kimi yozula bilər. 

Kiminsə qismətini, qabağından qalan payı yeyəndə xalq arasında dilin üstünə düşən düyünə «dilimə pay 

çıxıb» deyirlər. O adam özündən kiçiyə müraciət edib «dilimə düyün düşüb» deyir, o da üç dəfə yana tüpür, 

deyir. Bu sözlər üç dəfə təkrar olunur. Dilə çıxan pay öz-özünə yox olur. Dilə pay çıxmanı da qurban 

mərasimi ilə bağlı olan proses hesab etmək olar. Üç dəfə tüpürməklə düyünün açılması tabuya olan inamı 

əks etdirir. 

Qurbanın sosial hadisə kimi strukturu sadədir. Müasir dövrdə qurbanın ritual kimi keçirilməsinin kökündə 

də mifoloji inam dayanır. Hər hansı bir niyyətin yerinə yetirilməsi üçün insanlar əhd edir. Əhd edir ki, 

niyyətləri (bu niyyətlər müxtəlifdir, sonsuzluq, tanrıdan uşaq diləmə, xəstəliklərin sağalması və s.) yerinə 

yetsə, qurban kəsəcəklər. Qurbanın kəsildiyi yer də müxtəlifdir. 

O, pirlərdə, məscidlərdə və başqa yerlərdə yerinə yetirilir. Əgər niyyət yerinə yetirilməsə, evdə bıçağın iti 

tərəfi göyə durur. Niyyətin yerinə yetirilməməsi pis nəticələr verir. Bir Azərbaycan əfsanəsində xatırladılır 

ki, susuzluqdan ürəyi yanan çoban Allahdan burada bulağın olmasını rica edir. Əvəzində qoyun qurban 

kəsəcəyini vəd edir. Allah-təalanın rizası ilə onun ayağı altından bulaq axır. Çoban qoyun əvəzinə 

yaxasından bit çıxararaq deyir ki, bu da sənin qurbanın. Bu söz ağzından çıxan kimi çoban və sürüsü daşa 

dönür [125, s.265]. 

Qurbanın məzmunu onun mahiyyəti və məqsədindən asılıdır. Biz yuxarıda qurban kəsilməsinin bir çox 

növlərini gördük. Əsasən iki formasını müşahidə etdik - məcburi və könüllü. Qurbanın semantikasına 

(məzmununa) aşağıdakılar daxildir: Qurbanı kəsməmişdən əvvəl qurban suyuna (hamama) getmək, qurbanı 

təmiz yerdə kəsmək, qurbanın qəbul olunması üçün dualar etmək, qurbanın qanını yerə axıtmamaq 

(ləyəndən istifadə edirlər), qurban bayramında ölülərin ruhu üçün halva bişirib dürməyin arasına qoyaraq 

qəbiristanlığa aparmaq, yeddi qonşuya pay vermək, heyvanın yeddi əzasından pay çıxmaq və s. 

Qurbanın tarixi bəşəriyyətin tarixi qədər qədimdir. O, İslamdan əvvəlki dövr- lərdə də mövcud olmuş, 

əcdadlarımız qurban kəsməklə allahların qəzəbindən qorunmaq istəmişlər. Müasir dövrdə isə qurbanın 

strukturundakı məzmun də- yişsə də, onun semantikası, qurbanlıq heyvanla subyekt və obyekt arasındakı 

əlaqə olduğu kimi sakral qalmışdır. O, animizm, fetişizm, totemizm mərhələlərin- dən keçərək ölüb-

dirilmədə özünün tam inkişafını təmin etmişdir. Qurban ölüb- dirilmədə iştirak edən tipik vasitədir. «Qonşu» 

mifində ev yiyəsi evinə gələn qonağın yarasını sağaltmaq üçün Allah-təaladan əmri ilə oğlunu qurban kəsir, 

qanını nimçəyə tökür, arvadı ilə birgə dərvişin yarasına töküb sağaldır. Dərviş də dua oxuyub onların 

---