Microsoft Word mulki huquq doc

 

554

təşkil edir. Müqavilə qarşılıqlı olduğu üçün hər bir tərəfin daşıdığı vəzifəyə digər tərəfin hüququ uyğun gəlir. 

Bununla bərabər, broker müqaviləsi tapşırıq müqaviləsi haqqında normalarla tənzimləndiyi üçün bəzi xüsusiy-

yətlərlə bu müqavilələr üzrə tərəflərin hüquq və vəzifələri üst-üstə düşür. 

Brokerin əsas vəzifəsi sifarişçiyə vasitəçilik xidmətləri göstərmək tapşırığını vicdanla yerinə yetirmək-

dən ibarətdir. O, vicdanlılıq prinsipinə zidd olaraq hərəkət edə bilməz. Tapşırığı icra edərkən vicdanlılıq prin-

sipini pozaraq onun digər tərəfdən haqq almağa ixtiyarı yoxdur. Bununla belə, broker eyni zamanda mənafeləri 

bir-birinə zidd olan iki və daha çox müştəriyə xidmət edə bilməz. Əgər broker başqa iştirakçıya broker müqavi-

ləsinə zidd üsulla xidmətlər göstərmişsə və ya vicdanlılıq prinsipinə zidd olaraq digər tərəfdən də haqq almağı 

şə

rtləşdirmişdirsə, onun haqq almaq və xərclərinin ödənilməsi hüququ istisna edilir (MM-in 788.3-cü maddəsi). 

Ə

mtəə birjasında broker birja ticarətində bağlanan birja əqdlərinin hər bir müştəri üzrə uçotunu aparmalıdır. 

O, bu məlumatları əqd bağlandığı  gündən beş il  müddətinə saxlamağa borcludur.  Bununla bərabər, brokerlər 

onların iştirakı ilə bağlanmış birja əqdlərindəki kommersiya sirrlərini yaymamağa, birja ticarətində fyuçers və 

opsion əqdləri bağlanarkən müvafiq lisenziya almağa və digər vəzifələri icra etməyə borcludurlar. 

Sifarişçinin əsas vəzifəsi ona vasitəçilik xidmətləri göstərmək tapşırığını icra etməyə görə haqq ödəməkdən 

ibarətdir. Yuxarıda dediyimiz kimi sifarişçi haqqı vasitəçilik xidməti nəticəsində müqavilə həyata keçirildikdən 

sonra ödəyir. 

Sifarişçinin daşıdığı əsas vəzifələrdən biri tapşırığın icrası ilə əlaqədar olaraq çəkilən zəruri xərcləri ödə-

məkdən ibarətdir. Brokerin xərclərinin əvəzi yalnız ayrıca şərtləşdirildiyi halda ödənilir (MM-in 788.2-ci mad-

dəsi).  Əgər  sifarişçi  ilə  müştərilər  arasında  müqavilə  bağlanmazsa,  onda  da  brokerin  hüququ  var  ki,  çəkdiyi 

xərclərin əvəzinin ödənilməsini tələb etsin. 

Beləliklə,  broker  bağlanan  əqdlər  barədə  müvafiq  tərəflə  danışıqlar  aparır,  həmin  əqdlərin  bağlanmasının 

mümkünlüyünü göstərir, müqavilənin bağlanması üçün vasitəçilik edir, yalnız faktiki hərəkətlər yerinə ye-

tirir. Broker özü əqd bağlamır; əqdi tərəflərin özləri bağlayırlar. Broker nümayəndə yox, kommersiya vasitəçi-

sidir. Ona görə də broker müqaviləsi nümayəndəlik müqaviləsi sayılmır. 

TÖVS YƏ OLUNAN ƏLAVƏ ƏDƏB YYAT 

Osnovnıe institutı qrajdanskoqo prava zarubejnıx stran /Pod red. V.V.Zalesskoqo. M., 1999 (qlava 2). 

Tınelğ A., Funk Ə., Xvaley V. Kurs mejdunarodnoqo torqovoqo prava. Uçebnik. Minsk 2000 (qlava 7, § 

4). 

Qrajdanskoe i torqovoe pravo kapitalistiçeskix qosudarstv. Otv.red. E.A.Vasilğev. M., 1993. 

 

RENTA MÜQAV LƏS  

§ 1. Renta müqaviləsinin anlayışı, xüsusiyyətləri,  

hüquqi təbiəti və növləri 

1. Renta iqtisadi kateqoriya kimi 

Azərbaycan Respublikasının yeni mülki qanunvericiliyi ilk dəfə olaraq müstəqil renta müqaviləsi institutunu 

nəzərdə tutur. Belə ki, ölkədə həyata keçirilən islahatlar və sosial-iqtisadi vəziyyətin dəyişməsi faktiki olaraq 

real həyatda yaranan renta münasibətlərinin hüquqi cəhətdən rəsmiləşdirilməsini zərurətə çevirdi. Yeni MM bu 

zərurəti nəzərə alaraq özünün 48-ci fəslinə daxil olan normaları (864-880-ci maddələr) renta münasibətlərinin 

mülki-hüquqi tənzimlənməsinə həsr etmişdir. Renta müqaviləsi ilə rəsmiləşdirilən renta münasibətlərini aydın 

şə

kildə başa düşmək üçün misala müraciət edək. Məsələn, ahıl yaşlı şəxs öz evini qonşunun mülkiyyətinə verir; 

evin mülkiyyətçisi olan, yəni evə mülkiyyət hüququ əldə edən qonşu isə hər ay həmin şəxsə onun həyatı (ömrü) 

boyu müəyyənləşdirilmiş məbləğdə pul ödəyir. Ödənilən pula renta deyilir. Yaranmış münasibət isə renta mü-

qaviləsi ilə rəsmiləşdirilir. 

Renta sözünün mənasına gəldikdə qeyd etməliyik ki, iqtisadi ədəbiyyatda və bəzi lüğətlərdə rentanın (almanja 

«Rente», fransızja «rente», latınja «reddita» - verilmiş, qaytarılmış) torpaqdan, əmlakdan müntəzəm götürü-

lən gəlir növü olması göstərilir. Torpaq sahibləri torpaq rentası alırlar. Bəzi ölkələrin dövlət istiqrazları üzrə ödə-

nilən faizlər də renta anlayışı ilə əhatə olunur. 

Renta anlayışı müasir dövrdə bir çox Avropa ölkələrinin mülki hüquq sistemində geniş surətdə istifadə edi-

lir.  Almaniya  Mülki  Qanunnaməsinin  üçüncü  kitabının  8-ci  bölməsinin  əhatə  etdiyi  məsələlərdən  biri  renta 

borcudur. Almaniya qanunvericiliyinə görə renta borcu dedikdə torpaq sahəsi hesabına vaxtaşırı olaraq ödəni-

lən  müəyyən  pul  məbləği  (torpaq  borcu)  başa  düşülür  (AMQ-nin  1199-cu  paraqrafı).  Hollandiya  Mülki 

Məcəlləsinin 7-ci kitabı kənd təsərrüfatı icarə müqaviləsini nəzərdə tutur. Bu müqavilə üzrə icarəçinin mülkiy-

yətçiyə ödədiyi pul məbləği renta adlanır. Deməli, renta mülkiyyətçiyə pul şəklində və digər formada verilən 

ödənişdir.  Renta  həm  də  müqavilə  mənasında işlədilir.  Ona  renta  müqaviləsi  deyilir.  Bu  müqavilə  bir  sıra 

Avropa  ölkələrinin  qanunvericiliyinə  məlumdur  (AMQ-nin  759-761-ci  paraqrafları,  FMM-in  1974-1978-ci 

---