Microsoft Word mulki huquq doc

 

556

lələr də əmlak üzərində mülkiyyət hüququnun əmələ gəlməsinə səbəb olur. Bu müqavilələrin hamısı əmlakın 

bir şəxsin mülkiyyətindən digərinin mülkiyyətinə keçməsi üçün hüquqi fakt rolunu oynayır. Bu əlamət həmin 

müqavilələrin hamısı üçün ümumidir. 

Renta müqaviləsinin yaxın olduğu mülki-hüquqi müqavilə növlərindən biri alqı-satqı müqaviləsidir. Renta 

müqaviləsində əmlakın haqq müqabilində verilməsinin nəzərdə tutulduğu halda, əmlakın verilməsi və ödənil-

məsi üzrə tərəflərin münasibətlərinə alqı-satqı haqqında qaydalar tətbiq edilir, bu şərtlə ki, MM-in 48-ci fəslin-

də ayrı qayda nəzərdə tutulmasın və bu, renta müqaviləsinin mahiyyətinə zidd olmasın (MM-in 867.2-ci mad-

dəsi). Lakin renta müqaviləsi alqı-satqı müqaviləsindən fərqli cəhətlərə malikdir. Belə ki, alqı-satqı müqaviləsi 

ilə əmlak müəyyənləşdirilmiş haqq müqabilində özgəninkiləşdirilirsə, renta müqaviləsi üzrə əmlakın veril-

məsi üçün renta alana çatajaq renta ödənişinin ümumi məbləği məlum olmur. Qeyd etməliyik ki, qabaqca-

dan renta ödənişini müəyyənləşdirmək qeyri mümkündür. Ona görə ki, renta müqaviləsinin özünün qüvvədə ol-

ma müddəti məlum olmur. Daimi renta üzrə renta ödənişini vermək vəzifəsi müddətsiz, ömürlük renta üzrə isə 

renta alanın sağlığı dövrü (həyatı və ömrü boyu) üçün icra edilir. 

Göstərilən bu xüsusiyyəti ilə renta müqaviləsi ona yaxın olan müqavilə növlərindən biri olan dəyişmə mü-

qaviləsindən də fərqlənir. Dəyişmə müqaviləsi ilə əmlak başqa bir əmlakın hesabına özgəninkiləşdirilir. 

Renta  müqaviləsinə  yaxın  olan  müqavilə  növlərindən  digəri  bağışlama  müqaviləsidir.  Hər  iki  müqavilə 

nəticəsində əmlak özgəninkiləşdirilir. Bu, onların ümumi olmasını şərtləndirən cəhətdir. Renta müqaviləsində 

ə

mlakın pulsuz verilməsinin nəzərdə tutulduğu halda əmlakın verilməsi üzrə tərəflərin münasibətlərinə bağışla-

ma müqaviləsi haqqında qaydalar tətbiq edilir, bu şərtlə ki, MM-in 48-ci fəslində ayrı qayda nəzərdə tutulmasın 

və bu renta müqaviləsinin mahiyyətinə zidd olmasın. (867-ci maddəsinin 2-ci bəndi). Lakin bağışlama müqa-

viləsindən fərqli olaraq renta müqaviləsi əvəzlidir. 

Bununla bərabər, əmlakın özgəninkiləşdirilməsinə yönələn müqavilə növlərindən renta müqaviləsi spesifik 

ə

lamətə malik olması ilə fərqlənir. Demək olar ki, bütün müəlliflər renta müqaviləsini aleator (risklə bağlı, la-

tınja «alea»- oyun sümüyü, təsadüfilik) müqavilə növünə şamil edirlər. Bu, onun xarakterik xüsusiyyətidir. 

Bununla yanaşı, bəzi alimlər renta müqaviləsinin aleator müqavilə olması ideyasını tam və qəti şəkildə qəbul 

etmirlər. Məsələn, inqilabaqədərki Rusiya müəlliflərindən K.Pobedonostsev renta müqaviləsinin aleator xarak-

ter daşımasına şübhə ilə  yanaşmışdır. Qeyd  etməliyik ki, Fransa MM-in üçüncü kitabının 14-cü  bölməsi risk 

(aleator) müqavilələrinə həsr edilmişdir. Həmin məcəllənin 1964-cü maddəsi aleator müqavilə kimi renta mü-

qaviləsinin adını çəkir. Fransa hüquq ədəbiyyatında isə renta müqaviləsinin özünün hüquqi xarakteri və təbiəti 

etibarı ilə aleator (riskli) xarakterli müqavilə növlərinə şamil edilməsi geniş işıqlandırılır 

Müqavilənin aleator (riskli) xarakterə malik olması onu ifadə edir ki, burada müqavilənin son nəticəsi, onun 

maddi qiyməti tamamilə məlum olmayan və ya təsadüfi olan və ya ehtimal edilən hadisədən asılı olaraq müəy-

yən edilir. Renta müqaviləsi bağlanarkən hansı tərəfin son nəticədə udub fayda götürməsi qabaqcadan məlum 

olmur.  Tərəflərdən  hər  birinin  öz  üzərinə  götürdüyü  risk  elementi  bu  və ya  digər  kontragentin  özünə  verilən 

ə

vəzdən  az  həcmdə  qarşılıqlı  əvəz  alması  ehtimalından  ibarətdir.  Onlar  üçün  nəticə  (faydalanmaq  və  udmaq 

ş

ansı və yaxud itirmək, uduzmaq şansı) yəqin edilməyən və şübhəli haldan asılıdır. 

Renta müqaviləsi uzunmüddətli (uzunsürən) xarakterə malikdir. Belə ki, bu müqavilə renta alanın sağlığı 

dövrü (ömrü boyu) üçün və  ya müddətsiz (daimi) bağlana bilər. Müqavilənin qüvvədə olma müddəti ərzində 

renta ödəyicisi öz vəzifəsini müntəzəm və mütəmadi olaraq yerinə yetirməyə borcludur. 

Renta müqaviləsinin daha bir mühüm və başlıja xüsusiyyəti onunla şərtlənir ki, bu müqavilənin bağlanma-

sında iştirak edən tərəflərdən birinin-renta alanın mənafeyi xüsusi qaydada müdafiə edilir: müqavilənin gü-

zəştli şərtlərlə renta alan tərəfindən dəyişdirilməsi və xitam edilməsi; renta alana əlavə hüquq verilməsi; renta 

ödəyicisinə əlavə vəzifə həvalə edilməsi; öz vəzifəsini icra etməməyə görə renta ödəyicisi üçün daha yüksək 

məsuliyyət nəzərdə tutulması (bu məsələlər barəsində növbəti yarımbaşlıqlarda). 

Ə

mlakın özgəninkiləşdirilməsinə yönələn müqavilə növlərinə nə qədər yaxın olsa da renta müqaviləsi müs-

təqil mülki-hüquqi müqavilədir. Belə ki, bu müqavilənin tərəflərindən biri digərinə renta ödəyir ki, bu, onun 

yaşaması üçün yeganə və əsas maddi mənbə rolunu oynayır. Məhz bu kimi xüsusiyyət renta müqaviləsinin mül-

ki-hüquqi müqavilələr arasında müstəqil yer tutmasını şərtləndirir. 

4. Renta müqaviləsinin növləri 

Köhnə 1964-cü il MM renta müqaviləsinin yalnız bir növünü, yəni şəxsi ömürlük saxlamaq şərtilə evin öz-

gəninkiləşdirilməsi  müqaviləsi  hüquqi  konstruksiyasını  tənzimləyirdi.  Həmin  məcəllənin  24-cü  fəslinə  daxil 

olan normalar (246-253-cü maddələr) bu müqavilənin hüquqi nizama salınmasına həsr edilmişdi. Özü də həmin 

müqavilə ayrıca institut kimi  yox,  yaşayış evinin alqı-satqı müqaviləsinin bir növü kimi nəzərdə tutulmuşdu. 

Ə

vvəlki  qanun  bu  barədə  məhdudiyyətlər  müəyyənləşdirmişdi.  Belə  ki,  özgəninkiləşdirmə  müqaviləsinə 

ə

sasən yalnız yaşına və ya səhhətinə görə əmək qabiliyyəti olmayan şəxs öz əmlakını renta ödənilməsi üçün ve-

---