Microsoft Word mulki huquq doc

 

555

maddələri və s.). Renta müqaviləsi ilə renta münasibətləri tənzimlənir. 

Renta münasibətlərinin tarixi mənbəyi orta əsr Avropa dövrünə gedib çıxır.  lk dəfə olaraq hüquqi cəhətdən 

bu münasibətləri məhz Avropa qanunvericiliyi rəsmiləşdirmişdir. 

Renta münasibətlərinin əmələ meydana gəlməsi hüquq ədəbiyyatında iki səbəblə izah edilir. Birinci səbəb 

ondan ibarət idi ki, öz daşınmaz əmlakını satmaq arzusunda olan mülkiyyətçi nəqd pulun çatışmaması nəticə-

sində alıcı (müştəri) tapmaqda çətinlik çəkirdi. Belə ki, müştərilərin bahalı daşınmaz əmlakı əldə etmək üçün 

kifayət qədər iri məbləğdə nəqd pul vəsaiti yox idi. Lakin onlar mülkiyyətçiyə daimi renta verməklə həmin əm-

lakı əldə etmək imkanı qazanırdılar. Mülkiyyətçi üçün də bu cür daimi renta vermək arzusunda olan müştərilər 

tapmaq  problemə  çevrilmirdi.  Göstərilən  məhz  bu  kimi  amillər  renta  münasibətlərinin  yaranmasını  və  tətbiq 

edilməsini şərtləndirirdi. 

kinci səbəb onunla izah olunurdu ki, orta əsrlərdə kilsə faizi ilə borc verməyi yasaqlamışdı. Bunu dünyə-

vi qanunvericilik də qadağan etmişdi. Qeyd etməliyik ki, o dövrün qaydaları və kilsə sələmçiliyi (müamiləliyi) 

lənətləyirdi. Belə vəziyyətdə renta şəxslərin ehtiyac və tələbatının təmin edilməsi üçün ən əlverişli vasitəyə çev-

rildi. 

nqilabaqədərki  Rusiya  mülki  hüquq  elmində  renta  institutunun  adı  çəkilir.  Lakin  həmin  dövrün  mülki 

qanunvericiliyində renta müqaviləsi hüquqi konstruksiyası nəzərdə tutulmamışdı. 

1922-ci il sovet Mülki Məcəlləsi və o dövrün mülki qanunvericiliyi renta müqaviləsi hüquqi konstruksiyası-

nı tanımırdı. Bu, şübhəsiz, sovet ideoloci qaydası və prinsipi ilə izah edilirdi. Belə ki, sovet qayda-qanunu sə-

ləmçiliyi və müamiləliyi yolverilməz hal hesab edirdi. 

Müttəfiq sovet respublikalarının 1964-cü il mülki məcəllələri real həyatda baş verən faktiki renta münasibət-

lərini nəzərə alaraq bu münasibətləri olduqja məhdud dairədə rəsmiləşdirdi. Azərbaycan Respublikasının 1964-

cü il MM-in 24-cü fəslinə daxil olan normalar (246-253-cü maddələr) renta müqaviləsinin bir növü olan şəxsi 

ömürlük saxlamaq şərti ilə evin özgəninkiləşdirilməsi müqaviləsinin nizama salınmasına həsr edilmişdi. Qanun 

yalnız yaşına və ya səhhətinə görə əmək qabiliyyəti olmayan mülkiyyətçinin özünə məxsus olan fərdi yaşayış 

evini  və  ya  onun  bir  hissəsini  əldə  edənin  mülkiyyətinə  verməyə  icazə  verirdi.  Əldə  edən  isə  mülkiyyətçini 

ömürlük saxlamalı idi. 

Renta münasibəti iki mənada işlədilir: iqtisadi mənada; hüquqi mənada.  qtisadi mənada renta münasibəti 

dedikdə, müəyyən bir şəxsə məxsus olan əmlakın başqa şəxsin mülkiyyətinə verilməsi ilə bağlı yaranan iqtisadi 

münasibət başa düşülür. Hüquqi mənada renta münasibəti isə əmlakın mülkiyyətə verilməsi ilə əlaqədar əmələ 

gələn əlaqəni tənzimləyən hüquq normalarının sistemi başa düşülür. Bu normalar renta müqaviləsini tənzimləmə-

yə yönəlmişdir. 

2. Renta müqaviləsinin anlayışı və hüquqi təbiəti 

Renta müqaviləsinin leqal anlayışı MM-in 864.1-ci maddəsində verilmişdir. Renta müqaviləsinə görə bir 

tərəf (renta alan) əmlakı digər tərəfin (renta ödəyicisinin) mülkiyyətinə verir, renta ödəyicisi isə alınmış 

ə

mlakın müqabilində renta alana vaxtaşırı (dövri olaraq) müəyyən pul məbləği şəklində renta ödəməyi 

öhdəsinə götürür. 

Renta  müqaviləsinin  bağlanmış  sayılması  üçün  zəruridir  ki,  əmlak  renta  ödəyicisinə  verilsin.  Ona  görə  də 

renta müqaviləsi real müqavilədir. Bu müqavilə birtərəfli müqavilə növünə şamil edilir. Belə ki, yalnız əm-

lak verildikdən sonra renta alan hüquqa malik olur. O, müqavilə üzrə vəzifə daşımır. Əksinə, renta ödəyicisi 

olan tərəf isə yalnız vəzifə daşıyır. O, müqavilə üzrə hüquqa malik olmur. 

Renta müqaviləsi əvəzli müqavilədir. Belə ki, renta ödəyicisi aldığı əmlakın müqabilində qarşı tərəfə renta 

ödəyir. Lakin renta müqaviləsinin əvəzli olması bəzi xüsusiyyətlərə malikdir. Əsas xüsusiyyət ondan ibarətdir 

ki, renta müqaviləsinin əvəzli olması heç də onun ekvivalentliyini ifadə etmir. Əksinə, müqavilə bağlanarkən 

tərəflər onun ekvivalentli olmasını nəzərdə tutmurlar. Renta müqaviləsinin bu və ya digər tərəfinə verilən qar-

ş

ılıqlı  əvəz  eyni  həcmə  malik  deyil.  Belə  ki,  renta  alana  (mülkiyyətçiyə)  ödənilən  renta,  şübhəsiz,  renta 

ödəyicisinin mülkiyyətinə verilən əmlakın ekvivalenti deyildir. Ola bilsin ki, renta həmin əmlakın dəyərindən 

çox və ya az olsun.    

3. Renta müqaviləsi və ona yaxın olan müqavilələr 

Renta müqaviləsi əsasında əmlakın mülkiyyətə verilməsi üzrə öhdəlik yaranır. Həm də bu müqavilə vasi-

təsi ilə əmlak üzərində bir şəxsin mülkiyyət hüququna xitam verilir, digəri isə həmin əmlak üzərində mülkiyyət 

hüququ əldə edir. Deməli, renta müqaviləsi mülkiyyət hüququnun əldə edilməsinin törəmə üsulu kimi çıxış 

edir. Belə təsəvvür yaranır ki, renta müqaviləsinin hüquqi məqsədi əmlak üzərində mülkiyyət hüququnun bir 

şə

xsdən digərinə keçirilməsini təmin etməkdən ibarətdir. Dediklərimiz belə bir fikir söyləməyə əsas verir ki, 

renta müqaviləsi əmlakın özgəninkiləşdirilməsinə yönələn müqavilə növlərinə şamil edilir. Alqı-satqı, dəyiş-

mə və bağışlama kimi müqavilələr də həmin müqavilə növlərinə aid olunur. Renta müqaviləsi kimi bu müqavi-

---