Microsoft Word N. Z. Ismay?lov Atmosferdenkenar astronomiya derslik doc
Yüklə 1,02 Mb. Pdf görüntüsü
|
141
Günəş fəallığının dəyişməsini öyrənir. Bu şəkildə daşıyıcının Spartalı 201 peykini buraxan avtomatik qolu görünür. Sağda daşıyıcının nazik quyruğu görünür. Təsvir Yerin fonunda verilir.
Şəkil 1.4. Şəkildə təsvir olunan orbital Skayleb laborotoriyası 1973- cü ilin mayında Saturn-5 raketi vasitəsilə orbitə çıxarılmışdır. ABŞ-ın MAKA astronavtları orada üç dəfə olmuş, ümumilikdə 2.5 ay vaxt ərzində orbitdə çalışmışlar. Skaylabda bir çox elmi təcrübələr və ultrabənövşəyi və rentgen oblastlarda müşahidələr aparılmışdır.
142
Skayleb stansiyası Koqouteka kometi, Günəş haqqında, eləcə də kosmik fon şüalanması haqqında qiymətli məlumatlar toplamışdır. Skayleb 1979-cu il iyulun 11-də Yerə düşmüşdür.
143
Şəkil 1.5. 17 il əvvəl aşağı Yer orbiti ilə hərəkət edən Kompton Qamma rəsədxanası orbitə çıxarıldı. Bu şəkildə illüminatordan Yerin kənarı və daşıyıcıdan ayrılmış parıldayan rəsədxana görünür. Rəsədxanada qurulmuş alətlər atmosferdən kənarda olduğundan yüksək ener$ili qamma şüaları müşahidə edə bilir. Əsas qamma- rəsədxana 2-5 il ərzndə qoyulmuş planı artığı ilə yerinə yetirmişdir. Lakin bu yaxınlarda yönəldici qurğunun işində pozulma baş verdiyindən ABŞ MAKA (NASA) mütəxəssisləri peyki atmosferə qaytarmağı qərara almışlar. Kompton rəsədxanası indiyədək 400-dən çox mənbənin qamma-şüalanmasını ölçmüş, 2500 - qamma parıltını qeyd etmişdir.
Şəkil 1.6. Orbital «Rentgen» rəsədxanası və orbital «Kvant» modulu. XX əsrin 80-ci illərində keçmiş SSRİ-də Moskvadakı Kosmik
144 Tədqiqatlar İnstitutunda sovet kosmik orbital stansiyası «Salyut-7» hazırlanması təşəbbüsü irəli sürüldü. Kvant Modulu 31 mart 1987-ci ildə orbitə çıxarıldı. Modul iki hissədən ibarətdir: laboratoriya bölməsi və havasız qapalı bölmədə olan cihazlar. Bu 11 tonluq modul astrofiziki cihazlar, kosmonavtların həyat şəraitini təmin edən alət və vasitələrlə təmin olunmuşdur. Kvant modulu həm də antiviruslar sahəsində biotexnolo$i təcrübələr aparmağa imkan verirdi.
Şəkil 1.7. «Çandra» kosmik rəsədxanası. Peyk 0.1-10 KeV standart rentgen diapazonunda müşahidələr aparmaqdadır. Bu rəsədxananın 145
əsas üstünlüyü 1"-dən kiçik bucaq ayırdetməsinə malik olmasıdır. Müqayisə üçün deyək ki, bu ayırdetmə «XMM» peykindəkindən 6 dəfə yüksəkdir.
146
Şəkil 1.8. ABŞ Milli Aerokosmik agentliyinin və Avropa kosmik agentliyinin atmosferdənkənar rəsədxanası. 25 aprel 1990-cı ildə Diskoveri kosmik gəmisi ilə hündürlüyü 600 km, periodu 100 dəqiqə olan yer orbitinə çıxarılmışdır. Teleskopun uzunluğu 13.3 m, çəkisi 11000 kq-dır. Onun 2.4 m diametrli teleskopu 0. " 1 ayırdetməsinə malikdir. Teleskopun işi yerdən idarə olunur. Onun aldığı müşahidə materialı bütün dünya mütəxəssisləri tərəfindən tədqiq olunur. Rəsədxanada cihaz və avadanlıqlıqları dəyişmək üçün bir neçə ildən bir onun heyətinə astronavtlar gəlir. İlk 3 heyətin gəlişi uğurlu nəticələnmişdi. Lakin «Kolumbiya» daşıyıcısının qəzasından sonra MAKA oraya heyət göndərməməyə qərar vermişdir.
147
Şəkil 1.9. Linzaşəkilli NGc 1553 qalaktikası. Qalaktikanın optik diapazondakı fotoqrafiyası üzərinə «Çandra» rəsədxanasının müşahidə etdiyi rentgen şüalanma mənbələrinin yeri də qeyd edilmişdir. Təsvir Blanton və b. Astrophysi$al c. 2001, v.552, p.106- da nəşr olunan işindən götürülmüşdür.
148
Şəkil 1.10. Elliptik NGc 4697 qalaktikası. Təsvirdə diffuz şüalanma mənbəyi ilə yanaşı Çandra rəsədxanası vasitəsi ilə müşahidə olunan rentgen mənbələrinin yeri də aydın görünür.
2. ASTRONOMİYADA YENİ TƏDQİQAT İSTİQAMƏTLƏRİ VƏ PROBLEMLƏR 1. Müasir astronomiya Astronomiya ifadəsi, əsasən, göy cisimləri haqqında elm kimi başa düşülməkdədir. Bununla bərabər, çox zaman astrofizika termini də istifadə olunur. Bu sözün hərfi mənası yunancadan ulduz fizikası mənasına gəlir. Bununla bərabər, son dövrlərdə bu söz daha geniş mənada işlədilməkdədir. Astrofizika – Kainatda olan fiziki hadisələr Yüklə 1,02 Mb. Dostları ilə paylaş:
|