Microsoft Word Qabusname doc

 
 
arx yaş olanda su tarlaya və ləklərə tez çatır, çünki nəm torpaq 
suyu canına çox çəkmir, lakin arx quru, çoxdan su görməmiş 
olsa,  əvvəlcə suyu canına çəkib doymayınca, onu tarla və 
ləklərə çatdırmır. 
Deməli, müflis mə'mur quru arx kimidir, əvvəlcə özünü 
doydurar, sonra sənin hayına qalar. Bir də verdiyin əmrlərin 
qədrini bil, hörmətini saxla, heç kəsə heç vəchlə yol vermə ki, 
onlara e'tinasız yanaşsın və ya onun əksini etsin. 
H e k a y ə t. Belə  eşitmişəm ki, Əbülfəzl Bəl'əmi
266
 
Səmərqənd divanxanasının rəislərini Səhl Xocəndiyə
267
 tapşırır, 
bu barədə fərman verir, möhür vurur və ona xələt bağışlayır. 
Yola çıxan günü vidalaşmaq və  fərmanı almaq üçün 
xacənin sarayına gedir. Vidalaşdıqdan, xeyir-duadan sonra, açıq 
demək istədiyi sözləri deyir, sonra təklikdə qalmağı xahiş edir. 
Xacə əmr edir onları tək buraxsınlar. Səhl deyir: "Ağamın ömrü 
uzun olsun, mən gedib işə başlayandan sonra, yəqin ki, buradan 
fərmanlar gələcəkdir, ağam mənə buyursun görüm bəndəsi hansı 
işarəyə görə bilsin ki, bunu yerinə yetirmək lazımdır, onu yox, 
bilsin ki, edilməli hansıdır, edilməməli hansı". Əbülfəzl Bəl'əmi 
deyir: "Ey Səhl, yaxşı dedin, bilirəm ki, bunu uzun müddət 
fikirləşibsən, biz də  gərək bu barədə bir az fikirləşək, 
fikirləşməli məsələlərdə  dərhal cavab vermək doğru deyil, bir 
neçə gün gözlə". 
Səhl Xocəndi evinə qayıdır; Süleyman ibn Yəhya 
əsSorani
268
  Səmərqəndə divan sahibi tə'yin edir, fərman verib 
xələt bağışlayır və yola salırlar. Səhlə isə  əmr edilir ki, bir il 
evdən dişarı çıxmamalıdır. Səhl bir il evində dustaq oturur. Bir 
ildən sonra Bəl'əmi onu çağırıb deyir: "Ey Səhl, sən nə vaxt 
bizim iki fərmanımızı görmüsən ki, biri düz olsun, biri yalan?" 
Biz dünyanın böyuklərini qılınc gücünə müti olmağa məcbur 
edirik. Bizim əmrimiz bir olur. Bizdə nə axmaqlıq görübsən ki, 
biz  əlimiz altında olanlara əmri yerinə yetirməməyi öyrədək? 
Yerinə yetirmək istədiyimizi əmr edirik, istəmədiyimizi isə əmr 
etmirik. Biz heç kəsdən qorxub ehtiyat etmirik, işdə  də aciz 
deyilik. Sənin bizim haqqımızdakı ehtimalın yalnız acizlərin 
işidir. Sən bizi işdə piyada hesab etdiyin üçün, biz də  səni 
vəzifədə piyada saxladıq, ona görə göndərmədik ürəyində 
fikirləşməyəsən ki, guya bizim verdiyimiz əmrləri icra etməmək 
də olar. Kimdə o cürət var ki, bizim fərmanlarımıza  əməl 
etməsin?" 
172 /
 ﻪﻣﺎﻨﺳﻮﺑﺎﻗ   .……………………………………………..
 
Nə  qədər sağsan, yalan fərman vermə, mə'murun sənin 
əmrini yerinə yetirməsə, ona yaxşıca qulaqburması ver; sən öz 
sağlıqında öz imzanı yüksək tutub öz fərmanlarını icra etdirə 
bilməsən, keçmiş vəzirlərin fərmanları əsasında işlədikləri kimi, 
səndən sonra heç kəs sənin fərmanın əsasında işləməz. 
Demək, şahların və vəzirlərin fərmanları bir, hökmləri qəti 
olmalıdır ki, əzəmət yerində qalsın, işlər yaxşı getsin. 
Şərab içmə şərab içməkdən səhlənkarlıq, süstlük və günah 
törəyir. İlahi, bizi əyyaş vəzir və vəkildən sən özün saxla. 
Əgər şah əyyaşlıq etsə, vəzirin də başı şərab içməyə qarışsa 
ölkənin işi tez xarab olmağa üz qoyar, həm özünə, həm ağana 
xəyanət etmiş olarsan. 
Dediyim kimi ol, vəzirlər ölkənin gözətçiləridir, çox pis 
olar ki, gözətçilərə bir də başqa bir gözətçi qoyulsun. 
Əgər vəzirlik qismət olmasa, sipəhsalar olsan, sipəhsalarlıq 
şərtlərini də bil. Allah köməyin olsun. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
www.duddud.com - Elektron kitab, proqram yükləmə saytı
www.duddud.com saytından yüklənlib

---

 
 
Qırx birinci fəsil 
SİPƏHSALARLIQ
269
 QAYDALARI VƏ ŞƏRTLƏRİ 
HAQQINDA 
Bil, ey oğul, əgər sipəhsalar olsan, ordu və rəiyyətlə yaxşı 
dolan, həm özün tərəfindən, həm də hökmdarın tərəfindən 
yaxşılıq et. Rəiyyətə qarşı xeyirxah ol, həmişə  zəhmli görün, 
ordu təşkil etməyi və döyüş qaydalarını yaxşı bil. Müharibə baş 
verdikdə sağ  və sol cinaha davadan çıxmış, dünya görmüş, 
təcrübəli sərkərdələr göndər.  Ən  şücaətli sərkərdəyə  ən yaxşı 
dəstə ver, ordunun yanlardan və arxadan qorunmasını ona tapşır. 
Düşmən nə qədər zəif olsa da, sən ona zəif baxma, qüvvətli 
düşməndən edəcəyin qədər gücsüz düşməndən də ehtiyat et. 
Vuruşda çox da dəliqanlılıq etmə, ordunu bada verərsən, o qədər 
ağciyər də olma, ordunu məğlubiyyətə uğradarsan. 
Həmişə silah və atları yaxşı saxla, Casus yollayıb 
düşmənin vəziyyətini öyrənməyi unutma, ordu önündə gecə-
gündüz kəşfiyyatçı dəstələri göndərməyi yaddan çıxarma. Vuruş 
günü düşmən ordusuna nəzər saldıqda və iki qoşun bir-birinə 
qarşı durduqda üzügülər ol və öz orduna onların kim 
olduqlarını, kimlərdən doğulduqlarını,  əsil-nəsəblərini xatırlat 
və de ki, "Biz bu saat düşmənin atasını yandıracağıq, onları 
darmadağın edəcəyik". 
Ordunun hamısını birdən irəli aparma, bayraq-bayraq, 
dəstə-dəstə atlılar göndər. Hərəsinə bir salar
270
, bir sərhəng
271
 
tə'yin et və de: "Filankəs, sən öz dəstənlə irəli!". Özün üçün 
hücuma layiq olan əmiri öz yanında saxla. Yaxşı vuruşana, 
düşmən öldürənə, yaralayana, əsir tutana, at gətirənə, baş 
gətirənə, tə'rifə layiq xidmət göstərənə artıqlaması ilə hörmət et, 
maaşını artır, xələt ver. Belə hallarda qənimət dalınca qaçma, 
alçaqtəbiət olma, onda məqsədinə çatarsan. Bunu gördükdə 
bütün qoşun vuruşa qalxar, heç kəs döyüşdən boyun qaçırmaz 
və arzuladığın qələbəni  əldə edərsən. Sənin istəyin bu yolla 
yerinə yetirilə bilsə, çox gözəl olar. Amma sən hövləki olma, öz 
yerində dur, davaya girişmə, çünki sipəhsalar özü davaya 
girişsə, iş  şuluqlaşa bilər. Lakin davaya girişməli olsan, bərk 
vuruş, qaçmaq ağlına belə  gəlməsin ölənə  qədər vuruş, çünki 
ölümü gözünə almış adamı yerindən qopartmaq olmaz. Gözlə 
Soltan Mahmudun Xarəzmi fəthində Əscədi
272
 tərəfindən təsvir 
edilən sipəhsalarlardan olmayasan: 
B e y t 
174 /
 ﻪﻣﺎﻨﺳﻮﺑﺎﻗ   .……………………………………………..
 
Sipəhsalar dilərdi ordu qırsın, kamran olsun,  
Axır məhv etdi bir ordu, o da öz şanlı ordusun. 
Əgər qalib gəlsən, qaçanların dalınca çox uzaqlara getmə, 
qayıdanda böyük xətalar baş verə bilər, işlərin nə ilə 
qurtaracağını bilmək olmaz. Böyük əmir (atam), Allah ona 
rəhmət eləsin, qaçanın dalınca getməzdi və heç kəsi də getməyə 
qoymazdı, çünki heç kəs müharibə qaydasını ondan yaxşı 
bilməzdi. Soltan Mahmud da belə edərdi və deyərdi: "Qaçan 
yorulduqda cana doyub dayanar, geri dönsə, vuruşmasan 
yaxşıdır, xatası var". Müharibəyə gedərkən, istər-istəməz 
zahirdə başınla-gözünlə oraya necə girdiyini görəcəksən, lakin 
batində  qəlbinin gözü və  ağlınla oradan necə  çıxacağını 
görməlisən, bəlkə sən düşünən kimi oldu. Bir də bu deyəcəyim 
sözü unutma, bunu bir yerdə demişəm, bir də  təkrar edirəm. 
Müharibə olsa, yerin dar olsa, məsələn, arxanda bircə addım yer 
qalsa, amandır bir addım da geri qoyma, çünki bircə qarış geri 
getsən, dərhal səni geri çəkilən hesab edərlər. Həmişə durduğun 
yerdən irəliləməyə çalış, heç vaxt bir də geriləmə. 
Elə etmək lazımdır ki, ordu həmişə sənin canına və başına 
and içsin. Sən özün də orduya qarşı əli-açıq ol, hədiyyə, ən'am, 
xələt verə bilməsən, heç olmasa, çörəyi,  şərabı, xoş sözünü 
onlardan əsirgəmə. Bir tikə çörək, bir qurtum şərabı da ordusuz 
içmə.  
Çörəyin edə biləcəyini qızıl, gümüş və hədiyyə edə bilməz. 
Həmişə ordunu ürəyişad saxla. İstəyirsən canlarını  səndən 
əsirgəməsinlər, çörəyini onlardan əsirgəmə. 
Hər şey böyük Allahın əmrinə bağlı olsa da, sən düzgün və 
lazımi tədbir gör, o şey ki, alına yazılıb, o onsuz da olacaqdır. 
Demək,  əgər Allah-taala sənə  mərhəmət göstərib  şahlığa 
çatdırsa, şahlıq şərtlərini yerinə yetir, tə'rifə layiq həyat keçir, ali 
düşüncəli və müstəqil fikirli ol.  
 
 
 
Qırx ikinci fəsil 
ŞAHLIQ QAYDALARI VƏ ŞƏRTLƏRİ HAQQINDA 
Bil, ey oğul,  şah olsan, əməli saleh ol, xalqın arvadına-
qızına göz tikmə, düz və iffətli adam ol. Hər işdə rə'yini özünə 
www.duddud.com - Elektron kitab, proqram yükləmə saytı
www.duddud.com saytından yüklənlib

---