Microsoft Word Qabusname doc

 
 
ŞAHA
 
XİDMƏT
 
ETMƏK
 
HAQQINDA ..................................................................... 155 
OTUZ SƏKKIZINCI FƏSIL .......................................................................................... 159 
NƏDİMLİK
 
QAYDALARI
 
HAQQINDA ................................................................... 159 
OTUZ DOQQUZUNCU FƏSIL ..................................................................................... 162 
KATİBLİYİN
 
QAYDALARI
 
VƏ
 
ŞƏRTLƏRİ
 
HAQQINDA ...................................... 162 
QIRXINCI FƏSIL ........................................................................................................... 168 
ŞAHA
 
VƏZİRLİK
 
ŞƏRTLƏRİ
 
HAQQINDA ............................................................. 168 
QIRX BIRINCI FƏSIL ................................................................................................... 173 
SİPƏHSALARLIQ
 
QAYDALARI
 
VƏ
 
ŞƏRTLƏRİ
 
HAQQINDA .............................. 173 
QIRX IKINCI FƏSIL ..................................................................................................... 174 
ŞAHLIQ
 
QAYDALARI
 
VƏ
 
ŞƏRTLƏRİ
 
HAQQINDA .............................................. 174 
QIRX ÜÇÜNCÜ FƏSIL .................................................................................................. 183 
KƏNDÇİLİK
 
VƏ
 
BAŞQA
 
BİLDİYİN
 
PEŞƏLƏRİN
 
QAY.
 
HAQ. .............................. 183 
QIRX DÖRDÜNCÜ FƏSIL ............................................................................................ 184 
CAVANMƏRDLİK
 
QAYDALARI
 
HAQQINDA ...................................................... 184 
QEYD VƏ ŞƏRHLƏR .................................................................................................... 198 
M
ÜQƏDDIMƏ
 ................................................................................................................ 198 
 
http://duddud.com
 saytından yüklənilib
 
 
 
 
 
 
 
 
 
"QABUSNAMƏ" VƏ ONUN MÜƏLLİFİ 
HAQQINDA 
 
Fars nəsrinin ilk mərhələsində elə kitab göstərmək olmaz 
ki, o, məzmununun rəngarəngliyi, dilinin səlisliyi, oxucular 
arasında qazandığı  şöhrət nöqteyi-nəzərindən "Qabusnamə" ilə 
müqayisə edilə bilsin. "Qabusnamə"nin dönə-dönə başqa dilləra 
tərcümə edilməsinin əsas səbəblərindən biri də budur. 
8 /
 ﻪﻣﺎﻨﺳﻮﺑﺎﻗ   .……………………………………………..
 
"Qabusnamə" həyatın müxtəlif sahələrinə həsr edilmiş qırx 
dörd fəsildən ibarətdir. Allahın vəsfinə  həsr olunmuş birinci 
fəsil və peyğəmbərlərin yaranmasına həsr edilmiş ikinci fəsil 
nəzərə alınmazsa, "Qabusnamə" başdan ayağa həyati məsələləri 
öyrətmək, yaşamaq qayda-qanunlarını. X-XI əsr feodal İran 
cəmiyyətinin yaşayış normalarına uyğun olaraq, təbliğ etmək 
arzusundan ibarətdir. "Qabusnamə" dünyanın isti-soyuğunu 
görmüş, acı-şirinini dadmış,  ara vermədən bir hökmdarın taxta 
çıxaraq başqa birisinin şahlığı itirdiyini görmüş, müxtəlif 
təriqətlər, dini çarpışmalar, saray çəkişmələri, ticarət 
hiyləgərlikləri, insan dəllallığı, qul alveri şahidi və  iştirakçısı 
olmuş qoca bir atanın öz oğluna vəsiyyəti, nəsihət kitabıdır. 
Ömrünün sona çatdığını, öz dediyi kimi, "saç-saqqalına çəkilmiş 
ağ  xətlərin ölüm fərmanı" olduğunu duyan ata oğlunun taleyi 
haqqında narahat olmağa başlayır. Mümkün qədər ayıq, 
gözüaçıq. öz mühitinə uyğünlaşmaq, çətin vəziyyətlərdən çıxıb 
bir parça çörək tapmaq, ya şahlıq taxtına oturub rəiyyət 
dolandırmaq üçün nələri bilmək lazım olduğunu oğluna 
öyrətmək fikrinə düşür, nəhayət, bu kitabı yazıb yadigar 
qoymaq qərarına gəlir. O, kitabın müqəddiməsində  oğluna 
müraciətlə deyir: 
"Ey oğul, öz adımı bu dünyadan köçənlər siyahısında 
gördükdə, belə qərara gəldim ki, "köç naməsi" mənə çatmamış 
mən sənə bir "namə" yazım, orada dünyanın yaxşı  və pis 
işlərini, dövranın düz və gəc gərdişini təsvir edim, fürsət əldən 
getməmiş yaxşı  bir  ad  qoyum.  Ata  məhəbbəti naminə qoy o 
sənə də yar olsun [atadan oğula yadigar olsun]". 
"Ey oğul, zəmanə  səni yumşaltmamış  sən öz ağlının 
gözləri ilə mənim sözlərimi oxu və ona əməl et". "Amandır, sən 
çalış bu kitabda deyilənlərə qulaq as. Sən mənim dediklərimdən 
yaxşı fayda götürə bilməsən də, heç olmazsa mən atalıq 
borcumu yerinə yetirmiş olaram. Bir də elə adamlar tapıla bilər 
ki, onlar dəyərli sözlərə qulaq asıb ona əməl etməyi qənimət 
sayarlar" ("Qabusnamə", səh. 31). 
"Qabusnamə" müəllifi səhv etməmişdi. Öz övladını  sırf 
"praktik" adam olmaq ruhunda tərbiyə etmək istəyən 
valideynlər, feodal-zadəgan adət-ən'ənələrini tələbələrinə 
aşılamaq istəyən müdərrislər rəiyyətlərini müti halda saxlamağı 
arzu edən hökmdarlar, qul alverindən mənfəət götürmək istəyən 
tacirlər, at saxlayan, torpaq bəsləyən dehqanlar, din xadimləri, 
sufilər, yazıçılar, katiblər, ümumiyyətlə, feodal cəmiyyətində 
özünə  ağ gün ağlamaq istəyən hər bir adam "Qabusnamə"ni 
www.duddud.com - Elektron kitab, proqram yükləmə saytı
www.duddud.com saytından yüklənlib

---

 
 
oxumağa can atır, onda olan ibrətli, hikmətli hekayələri 
əzbərləməyə çalışırdılar. Az keçmədən kitab bütün Şərq 
ölkələrində, Orta Asiyada, Zaqafqaziyada, Kiçik Asiyada böyük 
şöhrət qazanır. Kitabda olan bir sıra tarixi hadisələr, feodal-
zadəgan münasibətləri və iqtisadi-siyasi əl-aqələrin  şərhi, dini-
fəlsəfi mühakimələrin izahı alimlərin diqqətini cəlb etməyə 
başlayır, kitabı başqa dillərə  tərcümə etmək təşəbbüsləri 
meydana çıxır. 
Görkəmli sovet alimi Y. E. Bertels "Qabusnamə"nin  Şərq 
ölkələrində, o cümlədən Orta Asiyada böyük şöhrət tapdığını 
xüsusi olaraq qeyd edir
1
. 
Bu  əsərin fars ədəbiyyatında tutduğu mövqeyi isə  Məlik-
üş-şüəra Bahar özünün məşhur "Səbkşünasi"  əsərində yüksək 
qiymətləndirir
2
. 
Bə'zi mənbələrə görə, "Qabusnamə" Ziyarilər xanədanının 
son hökmdarı Ünsürülməali Keykavus ibn İskəndər ibn Qabus 
ibn Vəşmgir ibn Ziyar tərəfindən 475-ci hicri qəməri (1082-
1083 miladi) ildə  oğlu Gilanşaha bir "vəsiyyətnamə" ya 
"nəsihətnamə" kimi yadigar olaraq yazılmışdır. Keykavus 
haqqında tarixi mənbələr çox cüz'i mə'lumat verir. Bu 
mə'lumatın  əksəriyyəti onun "Qabusnamə"də özü haqqında 
dediyi hekayətlərə, başına gəldiyi hadisələrə, xidmət etdiyi 
yerlərə, uşaqlıqda aldığı elm, tərbiyə  və  vərdişlərə  əsaslanır. 
E'tiraf etmək lazımdır ki, Keykavus "Qabusnamə"də özü, atası, 
babası, anası  və başqa qohumları haqqında, çox müfəssəl 
olmasa da, muəyyən mə'lumat vermişdir. 
Keykavus "Qabusnamə"nin birinci səhifəsində yazır: "...Bu 
kitabı tərtib edən əmir Ünsürülməali Keykavus ibn İskəndər ibn 
                       
 
 
 
 
 
 
 
1
  Бах:  Е.  Э.  Бертельс, "Кабус-намэ",  М., 
1958, сящ.5-6.
 
2
 
رﺎﻬﺑ ءاﺮﻌﺸﻟا ﻚﻠﻣ
 ﺪﻠﺟ , ﻰﺳﺎﻨﺷ ﻚﺒﺳ ,
 ص ناﺮﻬﺗ , مود
114
 
10 /
 ﻪﻣﺎﻨﺳﻮﺑﺎﻗ   .……………………………………………..
 
Qabus ibn Vəşmgir ibn Ziyar mövla əmirəlmö'minin öz oğlu 
Gilanşaha belə deyir". 
 Bir neçə səhifədən sonra ana xətti ilə kimlərdən olduğunu 
belə başa salır: 
"Ey oğul, bilməlisən ki, sənin valideyninin tayfası böyük 
və  əsil-nəcabətli hökmdarlardandır. Baban Şəmsülməali Qabus 
ibn Vöşmgirdir. Nəslin Gilan şahlarından olan Keyxosrov və 
Əbul-Müəyyəd övladlarının xanədanlarındandır. Firdövsi 
onların tərcümeyi-halını öz "Şahnamə"sində təsvir etmişdir. Sən 
öz  əcdadının yadigarısan. Sənin nənən, mənim anam, 
"Mərzbannamə" əsərinin müəllifi şahzadə Mərzban ibn Rüstəm 
ibn  Şərvinin qızı idi. Onun on üçüncu babası  Ənuşirəvan Adil 
padşahın qardaşı Kavus ibn Qubad idi. Sənin anan Məlik qazı 
Soltan Mahmud Nasirəddinin qızı idi. Mənim nənəm 
Deyləmilər hökmdarı Firuzanın qızı idi" ("Qabusnamə", səh. 
32). 
"Qabusnamə" müəllifinin öz əsil-nəsəbi haqqında verdiyi 
bu mə'lumat bir sıra tədqiqatçılar tərəfindən şübhə altına alınsa 
da,  əksər mənbələr, xüsusilə "Qabusnamə" yayılıb  şöhrət 
tapdıqdan sonra, burada verilən mə'lumatı  əsas götürürlər. 
Məsələn, "İran tarixi..." kitabında oxuyuruq: "İbn-əl-Əsirin nəql 
etdiyinə görə, Mərdavic (Ziyarilər xanədanının ilk nümayəndəsi, 
Keykavusun ulu babalarından biri. -R. S.) iflasa uğramış 
deyləmli bir kəndli olmuş,  əkinçiliyi ataraq muzdlu əsgərliyə 
getmiş, hərbi şöhrət qazanmışdır. Qısa demiş olsaq, o da vaxtilə 
Yəqub ibn Leys Səffari
 
olduğu kimi, mütəqəllib idi".
1
  
 
                       
 
 
 
 
 
 
 
1
 
Н. В. Пигулевскап, А. КЗ. ЛкубовскиИ, И. П. Петрушевскии, Л. В. С т р о е в а, 
Л.  М.  БелениикиА.  Историл  Ирана  с  древнеиших  времен  до  кониа 18 векац-
Изд. ЛГУ, 1958, сəһ. 129.
 
 
 
www.duddud.com - Elektron kitab, proqram yükləmə saytı
www.duddud.com saytından yüklənlib

---