Məşhur xeyriyyəçi Mahmud Ağa və naməlum muğam universiteti
97
Dedim, çaki-giribandı və ya sübhün dəmidi bu,
Nə kim hər qədri-pürqiymət, dedi olsa, gümüşdərlər.
Şikayət eyləmə, Ünsi, gözəllər cövrü-zülmündən,
Fitad altun ola hərçənd, genə axir çəkişdərlər.
Kərbəlayi Əli Əkbər
(XIX əsr)
Şamaxıda zəmanəsinin muğam ustadı sayılan Kərbəlayi
Əli Əkbərdən bəhs edən f.e.d. Əhməd Cəfərzadə yazır:
«Mirzə Əli Əkbər XIX əsrin əvvəlində Şamaxı şəhərində
doğulmuşdur. Mollaxana və mədrəsə təhsili almış, ərəb-fars
dillərini mükəmməl öyrənmişdir. Ona görə klassik poezi-
yaya, həm də ərəb-fars dillərində olan musiqi ədəbiy-
yatlarına bələd idi».
O, Mahmud Ağadan çox əvvəl Əhməd Sultanla dost
olmuşdur. Öz məlahətli səsi ilə Əhməd Sultana xidmət etmiş-
dir. Mahmud Ağanın muğam məktəbi, məclisi yarandıqdan
sonra birdəfəlik saraya köçür. Muğam məktəbinə- məclisinə
maraq göstərən gənclərə sənətin sirlərini öyrədir. Gənc xanəndə
Mirzə Məhəmməd Həsən muğam dərsini Kərbəlayi Əli
Əkbərdən almışdır. Ümumiyyətlə, gənc xanəndələr onun
təlimini öyrənəndən sonra musiqişünas, tarzən Mahmud Ağaya
imtahan verməli olurlar.
Çox mənbələrdə o da vurğulanır ki, Mirzə Məhəmməd
Həsənin də ustadı «Sirvanın məşhur xanəndəsi Kərbəlayi Əli
Əkbər olmuşdur. Onlar qonşu idilər».
Ustad xanəndə Əli Əkbər Şamaxıda səsi-avazı olan
gəncləri bir yerə toplayıb təlim keçər, proqram «sona çatandan
sonra, Mahmud Ağanın ayrıca imtahanı» başlayardı. Mah-
mud Ağa imtahanda gənclərin birinci növbədə səsini, muğam
və təsnifə bələdliyini, ən başlıcası, seçdiyi qəzəlin, təsniflərin
Seyfəddin Qəniyev, Səadət Veysova
98
sözünün aydın tələffüzünü, bir də səsinin kökdə olmasını əsas
şərt hesab edirdi. İmtahandan qalib çıxan gənclər başqa bir gün
yarışa qatılırdı. Yarışda qaliblər xüsusi mükafata - hədiyyələ-
rə layiq görülürdü.
Ustad Əli Əkbər illərlə gənclərə muğamların qayda-
qanunlarını öyrətməklə yanaşı, Mahmud Ağa sarayında yer-
ləşən məktəbə, sarayda keçirilən muğam müsabiqə və yarış-
larına da rəhbərlik etmişdir. Ustad xanəndə müsabiqələr və
muğam dərsləri üçün xüsusi risalələr də hazırlamışdı. Muğam
bilicisi XIX əsrin sonunda Şamaxı şəhərində vəfat etmişdir.
Məşədi Zeynalabdin
(1836-1892)
Məşədi Zeynalabdin Hacı Tahir oğlu 1836-cı ildə
Şamaxı şəhərində doğulmuşdur. Hacı Tahir hər iki oğluna
mollaxana və mədrəsə təhsili vermişdir. Hacının bazarda kiçik
bir dükanı vardı. O, qaratikan kötüyündən çubuq və qəlyan-
başı yonar, tənbəki çubuqları hazırlayıb satardı. Yalnız
sünnilər arasında deyil, şiələr arasında belə Hacı Tahirin
çubuq və qəlyanbaşları məşhur idi. Oğlu Zeynalabdin özünü
çox pis apardığı üçün Hacı Tahir ondan razı deyildi. Oğlunun
boş-boşuna gəzməsi, küçələrdə veyillənməsi, bir işin, peşənin
dalınca getməməsi Hacını çox narahat edirdi.
Zeynalabdin isə şiə məclisinə gedər, məhərrəmilikdə
cani-dildən iştirak edərdi.
Zeynalabdin atasının dediyinə məhəl qoymayıb öz
dostları ilə Mahmud Ağa məclisində də müntəzəm iştirak
edirdi. Müsabiqəyə qulaq asar, rəqqasələrin oyunundan zövq
alardı. Bu işlər Hacı Tahiri daha da hiddətləndirirdi. Bir gün o,
Zeynalabdini yanına çağırıb deyir:
- «Sənin Mahmud Ağanın otağında ölümün nədir? Bir
də görsəm ki, sən oraya getmisən, and olsun gəzdiyim Həcərə,
sındıraram qol-qabırğanı...
Məşhur xeyriyyəçi Mahmud Ağa və naməlum muğam universiteti
99
Amma o, nə bir iş, sənət dalınca getdi, nə də Mahmud
Ağanın evinə getməkdən qaldı» (28-138).
Məşədi Zeynalabdin illər boyu Mahmud Ağa məclisinin
iştirakçısı oldu. Oğlu Sabir də gənc yaşlarından Mahmud Ağa
məclisinə sidqi ürəkdən bağlandı. Məşədi Zeynalabdin 1892-ci
ildə vəfat etmişdir.
Allahverən Şıxı oğlu
(XIX-XX əsr)
O, XIX əsrin 40-cı illərində Şamaxı qəzasının Kalva
kəndində doğulmuşdur. Həm Allahverən, həm də Əli kişiyə
sənətin sirlərini öyrədən Aşıq İbrahimin balabançısı Süleyman
Məşədi Ağalar oğlu idi. Həm Süleyman, həm də Allahverən
uzun illər ustad aşıqlar - Aşıq İbrahim, Aşıq Oruc və Aşıq
Bilalı müşayiət etmişdir. Süleyman Mahmud Ağa ilə qonşu
olduğu üçün onu yaxşı tanıyırdı və dost idilər. Onun məclisinə
aşıqlar dəvət olunanda Süleyman da gələrdi. Allahverən Şıxı
oğlunun çalğısı ustadlar tərəfindən bəyənilirdi. O, başqa
havalarla yanaşı, «Gərayı»ları daha ustalıqla, xüsusi zövqlə ifa
edirdi. Mahmud Ağa zərb muğamlar qədər «Gərayı»nı
dinləməyi, qulaq asmağı çox sevirdi. Allahverən məclisə daxil
olanda Mahmud Ağa ucadan deyərdi:
- Ustad, bilirsən də, nədən başlayacaqsan?
O da «Zil-gərayı»dan başlayardı. Mahmud Ağa da
dinlədikcə dinləyirdi. Çalğıya doyunca qulaq asandan sonra
Allahverəni mükafatlandırırdı.
Allahverən Şıxı oğlu XX əsrin əvvəllərində vəfat
etmişdir.
Seyfəddin Qəniyev, Səadət Veysova
100
Güllübəyim Mir Mahmud qızı
(1825-1897)
Mahmud Ağa təkcə poeziya, muğamlarımıza, xanəndə-
lərimizə deyil, eləcə də Şamaxı maarifinin inkişafına, məktəb-
lərin yaradılmasına xüsusi diqqət yetirmiş, hamilik etmişdir.
Şamaxıda qız məktəblərinin yaradılmasına həm mənəvi, həm
də maddi yardım göstərmişdir.
Güllübəyim 1825-ci ildə Şamaxının Pirani-Şirvan mə-
həlləsində, ruhani ailəsində doğulmuşdur. O, atasından təhsil
almışdır. O, ərəb, fars dillərini yaxşı bilir, rus, ləzgi dillərini də
başa düşürdü. Güllübəyim on beş yaşında Hacı İsmayıl adlı bir
nəfərə ərə getmişdi. Güllübəyim təxminən, 1850-ci ildə evində
qızlar üçün xüsusi məktəb açmağa qərarlaşır. Şamaxılı qızların
təhsilə cəlb olunması xəbərini eşidən Əhməd Sultan və Mah-
mud Ağa Güllübəyimə yardım əllərini uzatdılar. Güllübəyim
məktəbi 1880-ci illərə qədər fəaliyyət göstərir.
Maraqlıdır ki, Mahmud Ağanın qızına da Güllübəyim ev
dərsi vermişdir. Daha sonralar Güllübəyimin ideyalarını, ənənə-
lərini Şamaxıda Gövhər Şirvani Füruzə Şəfi qızı, Böyük-
xanım, Gövhər Şövqiyyə davam etdirir. Güllübəyim həm də
istedadlı şair olmuşdur. Onun xalq şeiri üslubunda yazdığı şeir-
lərin bir qismi günümüzə çatmışdır. Güllübəyim 1897-ci ildə
vəfat etmişdir. Maarifpərvər şairin şeirlərindən bir yarpaq:
Nə günahın sahibiyəm?
Salmısan zindana, fələk.
Axıdırsan göz yaşımı,
Çalxayırsan qana, fələk.
Əymisən cavan belimi,
Kəsmisən deyən dilimi,
Dostları ilə paylaş: | 
