Microsoft Word qurani-kerim-de-qida-kinci-n-r-2015. doc
Yüklə 2,75 Mb. Pdf görüntüsü
|
183
lərdə 7,6-8,3% zülal, 0,6-5,5% yağ, 42,0-52,6% karbo- hidrat (əsasən nişasta), 0,1-1,2% sellüloza, 1,3-2,5% minerallı maddə, 0,3-0,7% üzvi turşu, 18-37 mq% Ca, 14-65 mq% Mg, 65-218 mq% P, 0,8-2,8 mq% Fe, 0,1- 0,21 mq% B 1 , 0,06-0,12 mq% B 2 və 0,67-2,81 mq% PP vitaminləri vardır. Un və çörəklərdə əvəzedilməz aminturşularından – valin, lizin, leysin, izoleysin, metionin, treonin, tripto- fan və s. vardır. Çörəkdə minerallı maddələrdən fosfor, kalium, maqnezium, kükürd, kalsium, natrium, xlor, dəmir, kobalt, manqan və digər elementlər vardır. Çörəyin bioloji dəyərliliyinin ikinci göstəricisi tər- kibində olan kalsium, maqnezium, fosfor, dəmir və mik- roelementlər, eləcə də B 1 , B
2 , PP və s. vitaminlərdir. Vitaminlərin və kül elementlərinin miqdarına görə kəpəkli un daha dəyərli sayılır. Kəpəkli undan hazır- lanmış çörək əhalinin vitaminə, makro-, mikroelement- lərə olan tələbatını ödəyir. Yüksək sortlu undan çörək istehsalı vitaminlilik dəyərini aşağı salır. Odur ki, belə unu vitaminləşdirmək lazımdır. Çörəyin ən xarakterik xüsusiyyətlərindən biri də onun gündəlik istifadəsi zamanı həzm olmasının aşağı düşməməsidir. Bununla çörək başqa ərzaq məhsullarından fərqlənir. Çörəyin qidalılıq dəyərinin artırılması problemi müasir dövrdə qarşıda duran məsələlərdən biridir. Bu məsələ yüksək sortlu çörəklərin istehsalı artdıqda (ta- mamilə vitaminsiz çörəkdə zülal və bəzi əvəzolunmaz aminturşuları – lizin, metionin – çatışmadıqda) irəli sürülmüşdür. Çörəyin müxtəlif zülali maddələrlə zən- ginləşdirilməsi süddən ayrılmış zərdab, quru yağsızlaş- dırılmış süd, soya və balıq unu hesabına başa çatdırılır.
184
Ə gər qidada çörəklə birlikdə süd, kəsmik, ət, balıq, yumurta istifadə edilərsə, çörəyi zülalla zənginləş- dirmək lazım deyil. Çörək-kökə məmulatının vitaminliyini və mineral- lı maddələrlə zənginliyini təmin etmək məqsədi ilə bir çox zənginləşdirici xammallardan istifadə olunur. Belə xammallara və yarımfabrikatlara süd zərdabı, buğda və çovdar səmənisi, meyvə-giləmeyvə xammalı, o cümlə- dən meyvə və tərəvəz püreləri, şirə istehsalının tullan- tıları (cecə), povidlo, pasta, şirələr, meyvə tozu (poro- ş oku), qurudulmuş giləmeyvə (məs. kişmiş), polisol (cücərmiş və 1:1:1 nisbətində buğda, vələmir və qağı- dalıdan alınan ekstrakt), balqabaq püresi və s. aiddir. Milli çörək məmulatına qədim dövrlərdən əhali tərəfindən bişirilən lavaş və çörək aiddir. Azərbaycanın müxtəlif bölgələrində qədimdən, eləcə də indinin özündə hazırlanan milli çörəklərin çeşidi çoxdur. Hə- min çörəklər sadə və yaxşılaşdırılmış qruplarına ayrılır. Sadə çörəklər mayasız və ya mayalı xəmirdən (un, su, maya və duz) hazırlanır. Yaxşılaşdırılmış milli çörək məmulatları bir qayda olaraq mayalı xəmirə şəkər, süd, yumurta, yağ, qatıq, bal, meyvə püresi, qabaq püresi, ə dviyyat və digər məhsullar əlavə edilməklə hazırlanır. Sadə milli çörək məmulatına Abşeron çörəyi, Azərbaycan çörəyi, Ağdam təndir çörəyi, acıtmalı, bəzzamac, bozlamac, dağlı çörəyi, duzlu nazik, ev çörəyi, yuxa, közləmə, kökə, kömbə, külava, küllü kömbə, külləmə, külfə əppək, Gəncə çörəyi, lavaş, Ordubad təndir çörəyi, sacəppəyi, səmənili çörək, sən- gək, sığırdili, Sumqayıt çörəyi, təndir çörəyi, xamralı, cad, cardalı, cirəli çörək, Şəki kürə çörəyi və s. aiddir.
məmulatına bəyim 185
çörəyi, fəsəli, qabaqlı çörək, qabaqlı kökə, qatlama, qoğal, qozlu kökə, zəfəranlı nazik, pşi, südçörəyi, fətir, fındıqlı qoğal, çayçörəyi, Şəki külçəsi, Şəki ovması, ş irin nazik, şorqoğal, yelapardı və s. aiddir. Yaxşılaşdırılmış milli çörək-kökə məmulatı çörə- yin əvəzedicisi kimi qədimdən səhərlər çay süfrəsinə verilir.
Rəsuli-Əkrəm (s.ə.v.) buyurdu: “Ay Allah, çörəyi bizə mübarək elə, onu bizdən ayırma. Əgər çörək olmasa, namaz qılmarıq, oruc tutmarıq, Allahın vacib etdiyi əməlləri yerinə yetirə bilmərik”. Rəsuli-Əkrəm (s.ə.v.) cənabları həmişə arpa çörəyi yeyərdi. O Cənab (s.ə.v.) mübarək əli ilə çörəyi tutub kəsərdı, bıçaqla kəsməzdi. Sonra yenə əli ilə xırda tikələrə doğrayıb, üç barmağı ilə öz mübarək ağzına qoyardı və yaxşı-yaxşı çeynəyərdi. O Həzrət (s.ə.v.) heç vaxt çörəyi dişləməzdi, çünki bu iş ədəbli şəxsə yaraşmaz. Həzrəti Əli (ə) buyurub: “Çörəyə hörmət edin. Allah-təala onu asimanın bərəkətlərindən bizə nazil edib, yerin bərəkətlərindən göyərdib”. Soruşdular ki, ona necə hörmət edək? Buyurdu: “Onu bıçaqla kəsməyin və ayaq altında tapdalamayın”. Imam Cəfər Sadiq (ə) buyurub: 1. “Bədən çörək üzərində qurulub”. 2. “Əgər arpadan artıq başqa bir şey də şəfa olsaydı, Allah-təala onu peyğəmbərlər üçün qida qərar verməzdi”. 3. “Rəsuli-Əkrəm (s.ə.v.) cənablarının yediyi – arpa çörəyi, şirnisi – təmr (xurma), çörək qatığısı – Yüklə 2,75 Mb. Dostları ilə paylaş:
|