Microsoft Word semil sadiq-?d?biyyatla bütövl?smis s?xsiyy?tl?r
Yüklə 1,3 Mb. Pdf görüntüsü
|
153 Silahlardan aralı, Günahlardan aralı, Allahlardan aralı. Misralardan bəlli olur ki, Zəlimxan müəllim “İde- al” romanından başlamış “Mənim məhəbbətim” adlı bir səhifəlik son yazıya qədər Muğanna yaradıcılığı ilə dərindən tanışdır. Müəllifin “Sehr qoxuyan kişi” ifadəsi isə maraqlı bir tapıntıdır. Elmi ədəbiyyatda magik realizm – əfsunlu realizm kimi səciyyələndiri- lən Muğanna yaradıcılığının baş obrazı olan İsa Mu- ğannaya yaraşan uyğun poetik ifadələrdəndir – “Sehr qoxuyan kişi” ifadəsi. Ustad sənətkarın İsa Muğanna kimi yazdığı bütün əsərlərində bir sirr, bir məna giz- lənib. Hər bir sözü üzərində fikirlər yürüdülə, müza- kirələr açıla bilər. Şairin “Silahlardan aralı, Günahlar- dan aralı, Allahlardan aralı” misraları ilk baxışdan oxucunu düşündürə bilər. Lakin əminəm ki, Muğan- na ideoloji fikri ilə tanış olan oxucu, gülümsəməyə bilmir bu məqamda. Dünyanı “Ağ” görmək istəyən yazıçı həyatının son 30 ilini təhrif olunmuş dinlərin, allahların mahiyyətini açmağa çalışdı. Onun konsep- siyasına görə bu gün dünyanı dinlərlə idarə edənlər pul allahları, qorxu allahları, təhrif allahlarıdır. Hər hansı bir oxucu əsərləri ilə yazıçını oxuya, du- ya, anlaya bilər. Hətta onunla dərdləşə, söhbətləşə də bilər. Lakin bu cür bir poemanı yazmaq üçün vacibdir ki, oxuduğun əsərin müəllifi dostun ola, həm də onun yazdıqlarına pərəstiş edəsən, simpatiya ilə yanaşasan və hər cümləsinə qibtə edəsən ki, belə bir əsər ortalığa qoya biləsən. 154 Əzizimiz, Muğanna! Heç kəs soruşmasın ki, Haralıyam, hardanam. Mən də Odərlərdənəm, Mən də SafAğlardanam. Bəlkə, bir zamanlar Zəlimxan müəllim də İsa Mu- ğanna ilə söhbətlərində onun göylərdən Ün eşitməsi- nə inanmadığını deyib və ya eyhamını vurub, bəlkə də sadəcə ürəyindən keçirib. Amma poemanı oxu- duqca görürsən ki, bu gün Zəlimxan müəllim İsa Mu- ğannaya və onun Ününə tam varlığı ilə inanır. Və za- man-zaman planetdən Muğannanın göndərdiyi ilahi səsi, siqnalı eşidir, qədim elm olan ağ, maq, muğ - SafAğ elminin fəlsəfəsini sözün qüdrəti ilə bizə təq- dim edir. Doqquz oğlu, övladı, Bir-bir güllədən keçən, İsa, Musa babanın İsahaq, Musahəqtək, Anadilə çevrilib Tüstülənən ahı da, Yazıq Taftı qarının Açılmaz sabahı da SafAğ elmindən gəlir. Cümrünün tütəyində Alovlanan nəfəs də, Tapdığın sinəsindən 155 Qopan o qəmli səs də, Çayın hayqırtısı da, Selin gurlaması da, Sudüşən çəmənində Şehin parlaması da SafAğ elmindən gəlir. Yuxarıdakı misralar İsa Muğanna taleyi ilə, obraz- larının taleyinin ifadəsidir. Çünki İsa Muğannanın adı onun əmisinin, Musa isə babasının adıdır ki, biz bu haqda İsa Muğannanın “Həyatımdan səhifələr” oçer- kindən oxuyuruq: “İsa əfəndi mənim doğuluşumdan səkkiz il əvvəl, nəslimizin Muğanlıdan əvvəlki kəndi Padişahlıqda dünyasını dəyişmiş əmim idi. Nəriman Nərimanov sosialist ideyaları təbliğ etdiyinə görə həbs olunub Tiflis həbsxanasında bir il yatdıqdan sonra, 1906-cı ildə Bakıya gedərkən SafAğ elmi haq- qında məlumat toplamaq üçün yolunu SafAğ alimlə- rinin kəndi Padişahlıqdan salıb, orada babamla doğ- ma qardaş qədər yaxınlaşdıqdan sonra, 1913-cü ildə Odessadan təhsildən qayıdanda Zeynalabdin Tağıye- vin kompanyonu, babamın əmisi oğlu “Xozeyin Mə- həmməd”in vasitəsilə SafAğ təhsilli İsa əfəndini, kiçik qardaşı Musa ilə birlikdə Bakıya çağırtdırıb. Qara şə- hərdəki hərbi gimnaziyaya qəbul elətdirib, şəxsən “silsilə”dən, (Həllac Mənsurdan, Firdovsidən, Niza- midən, Nəsimidən, Füzulidən, Yunis İmrədən) özü dərs deyib. Musa gimnaziyanı qurtarmamış xəstələ- nib Padişahlığa qayıdıb.”(5, səh.16-17) İsa Muğanna istər bədii əsərlərində, istər müsahibələrində, istər publisistik məqalələrində, istərsə də adını çəkdiyimiz 156 “Həyatımdan səhifələr” əsərində elə bir üslub seçib ki, oxucu birmənalı olaraq bütün bu olanların bir bə- dii təxəyyülün məhsulu yox, İsa Muğannanın öz tale- yi olduğu qənaətinə gəlir. Çünki İsa Muğanna ədə- biyyatla əbədiyyatın, ədəbiyyatla həqiqətin, ədəbiy- yatla tarixin, ədəbiyyatla göyün, ədəbiyyatla yerin arasında olan “sehr qoxuyan kişiydi”. “İdeal” romanı ilə əsası qoyulan SafAğ elminin fəlsəfəsini bir dərviş kimi oxuculara izah etməyə çalı- şan şair yazır: SafAğ elmi deyir ki, Cahilliyə nöqtə qoy, Cəhaləti məhv eylə. İnsanlar arasında Qanlı düşmənçiliyi, Ədavəti məhv eylə. ... SafAğ elmi deyir ki, Öz işini halal gör, Öz işini təmiz tut, Can gəldi-gedəridi, Elmi candan əziz tut. İsa Muğanna ideologiyasının əsasında duran ən ali amal elm idi. SafAğ elmi. Bu elm cəhalətin kökünü kəsmək, onu məhv etmək üçün işıq gəmiləri tərəfin- dən insan oğluna göndərilmişdir. Lakin insan oğlu cəhalətə uyaraq bu elm qılıncının qəbzəsindən tuta bilmir, onun üçün də dünya qan gölünə, bəşəriyyət nəfsinin qurbanına çevrilib. Bu misralarda Nəsimi fəl- 157 səfəsindən qaynaqlanan İsa Muğanna ideologiyasının mayasını Zəlimxan Yaqub sanki Şah Xətayi modelinə çevirib oxuculara təqdim edir. Bu model İsa Muğan- nanın xalq genetik yaddaşından, yoxluğu var edən ruhundan yoğrulduğunu daha praktik şəkildə göstə- rir. Seçilmişlər zamansız olsa da, dediklərinin zamana görə önəmi daha böyükdür. Kodlaşdırılmış mesajları İlahi Ünün gücü ilə seçilmiş bəşər övladına yetirirsə, onun həzm olunmasında sonrakı varisin işi daha önəmlidir. Muğannadan sonra Zəlimxan Yaqubun bu poema ilə üzərinə götürdüyü mənəvi yük SafAğ elmi- nin xalq təfəkkürünə, düşüncəsinə yaxınlaşdırılması missiyasıdır. Səsi sazdan gəlirdi, Ünü neydən gəlirdi. İstədiyi nə varsa, Enib göydən gəlirdi. Mələklər qanad çalır, Göydə yalanlar olmur. Göydə təhriflər olmur, Göydə talanlar olmur. Göydə əqrəblər olmur, Göydə ilanlar olmur. İlana zəhər verən Filan filanlar olmur. – deyən müəllif bu misralarla adiliyin içindəki qeyri-adiliyi, sadəliyin içindəki mürəkkəbliyi, yoxlu- ğun içində varlığı sözlərlə yansıtsa da, Muğannanın Yerdən üz döndərib göylərə olan etibarının və inamı- Yüklə 1,3 Mb. Dostları ilə paylaş:
|