Microsoft Word seyid c?F?R pis?V?RI. doc

 
10 
sıra  siyasi  təşkilatları,  o  cumlədən:  “Etidaliyun”,  “ ttihadi-
Tərəqqi”,  “ ttihadi- slam”,  “Demokrat  Təşkili”  və  “Demokrat 
Ziddi-Təşkili” kimi firqə və cəmiyyətlər  ranın siyasi və ictimai 
həyatında  əsaslı  dəyişikliklər  yaratmaq  işində  aciz  olduqlarını 
artıq  göstərmişdilər.  Belə  bir  şəraitdə  randaki  mübariz 
qüvvələrin  vahid  mərkəzini  yaratmaq,  irtica  və  iperyalizm 
ə
leyhinə  mübarizədə  daha  etibarlı  və  nüfuzlu  qərargah  əmələ 
gətirmək  lazım  idi.  Bu  məqsədlər  isə  yalnız  ran  Kommunist 
Firqəsinin  yaradılması  ilə  əldə  oluna  bilərdi.  Həmin  zərurəti 
çox düzgün surətdə dərk etmiş  ran Ədalət Firqəsinin rəhbərliyi 
1299-ci  ilin  əvvəllərindən  etibarən  (may  1920)  geniş  hazırlıq 
tədbirlərinə başlayır. 
S.C.Pişəvəri  bu  işdə  xüsusi  böyük  fəaliyyət  göstərir.  O,  23 
nəfərlik  heyətlə  birlikdə  Ənzəli  şəhərinə  gedərək  ran 
Kommunist  Firqəsinin  birinci  qurultayını  keçirmək  üçün 
hazırlıq görur. Nəhayət  ordibehişt 1299-ci ildə (22 iyun 1920) 
Ə
nzəlidə  ran  Kommunist  Firqəsinin  birinci  qurultayı  açılır. 
Qurultayın nümayəndələri Ağazadə, Əlixanov, Sultanzadə, Mir 
Bəşır  Qasımovla  birlikdə  S.C.Pəşəvərinidə  qurultayın  rəyasət 
heyəti üzvülüyünə seçilir. O, ədalət firqəsinin xarici burosunun 
fəaliyyəti  haqqında  məruzə  edir.  Firqənin  rəhbər  orqanlarına 
keçirilən  seçkilər  nəticəsində  S.C.Pişəvəri  ran  Kommunist 
Firqəsi  Mərkəzi  Komitəsinin  üzvü  intixab  olunur  və  təbliğat 
üzrə mərkəzi komitənin katibi təyin edilir. 
1300-ci  ilin  tir  ayında  (iyun-  iyul  1921).  S.C.Pişəvəri  ran 
Kommunist  Firqəsinin  Təbriz  şəhər  təşkilatının  etibarnaməsi 
ə
sasında  kommunist  internasiyonalın  3-cü  konqrəsində  rəsmi 
nümayəndə  sifəti  ilə  iştirak  edir.  Konqrə  işini  qurtardıqdan 
sonra o Tehran şəhərinə qayıdaraq,  ran Kommunist Firqəsinin 
Mərkazi Komitəsinin rəyasət heyəti üzvü kimi fəliyyət göstərir 
və  firqənin  nəzdində  təşkil  edilmiş  həmkarlar  ittifaqinin 
mərkəzi  orqanı  olan  “Həqiqət”  qazetini  nəşr  edir.  S.C,Pişəvəri 
öz  ictimai  fəaliyyətinin  qeyd  olunan  dövrləri  haqqına  belə 
yazmışdır: 
 
363 
Demokratizm qanad verdi qanunlara 
Düzgün yola düşdü bütün idarələr. 
Haq verildi haq danışan insanlara 
Parçalandı sərnizələr, qəddarələr. 
Firqəmizin qüdrətindən, keçmişlərin, 
Pas bağlamış çərxi gəldi hərəkətə. 
Kəndli xışın vurdu yerə dərin-dərin, 
Gəldi taxıl, çörəyimiz bərəkətə. 
Ə
kinçilər uzun zaman qəlbində dağ, 
Yer şumladı bəy, xanlara iqbal deyə. 
Milyon illik bir qanunu sındıraraq 
Milli dövlət torpaq verdi əkinçiyə. 
Dünya elm, sənət diyə uçan dəmdə 
Boğulurdu cəhalətdə Azərbaycan 
Firqə açdı ali məktəb öz ölkəmdə 
Qoca təbriz bir gül asdı yaxasından. 
O zamanlar məktəblilər ilkin dəfə 
Nan yerinə, çörək yazdı dəftərinə 
Sevincindən baxa-baxa hər tərəfə 
Gözün dikdi sabahın al səhərinə. 
Dedim: ana sən də oxu. 
Dedi: Bala! Dilim yatmır dilimə yad olan dilə 
Hansı dildir çox sevdyin! Gəldi hala, 
Mən aşiqəm sənə layla çalan dilə. 

---

 
362 
Təbriz açdı gözlərini bir gün səhər 
Gördü gülür ayna kimi xiyabanlar. 
Dan yeri tək parıldayır gen küçələr, 
Göydən baxır yer üzünə asimanlar. 
Qara asfalt töküldükcə hər meydana 
Qoca təbriz cavanlaşdı bir anlıqda. 
Xəbər çatdı qəlbi sınıq Tehrana 
Kor vicdanı yanıb, batdı qaranlıqda. 
Nazlandıqca gəlin kimi doğma şəhər, 
Daraq dəydi min tərəfdən saçlarına. 
Çıxdı yaddan xumarlandı gülən gözlər. 
Baxdı ərkə, qoynundakı öz yarına. 
Lotulardan nə iz qaldı nə də əsər 
Gözdən itdi əli qəmə çomaqlılar. 
Təngələrdə bac alanlar, bac verənlər. 
Kor Rəhim tək fəramilər yox oldular. 
Qarnı yırtıq Kazım getdi dar başına, 
Ibrət oldu əli əyri gəzənlərə. 
Açıq-aydın xalqı soyan öz xoşuna 
Sona bitdi ürək sıxan bu mənzərə. 
Yerin verdi qaranlıqlar ağ gündüzə 
Ə
nn-amandan nəfəs çəkdi bütün yollar. 
Bir məsəl də babalardan qalıb bizə, 
“Başa qızıl alıb dolan diyar-diyar”. 
 
11 
“Cəngəl nehzəti sona çatar-çatmaz biz Tehranda fəal siyasi 
təşkilatlardan  əlavə,  yeddi  min  nəfərdən  artıq  üzvü  olan 
həmkarlar  ittifaqinin  mərkəzi  şurası  “Həqiqət”  qazetindən 
ibarət öz orqanını yarada bilmişdi. O günkü azadixah yoldaşlar 
tərəfindən  yazılmış  bir  neçə  məqalə  istisna  edilmək  şərti  ilə 
qeyd  olunan  qazetin  bütün  baş  məqalələri  mənim  qələmimlə 
yazılmışdır...  Biz  “Həqiqət”  qazetini  nəşr  etdiyimiz  zaman 
məqalə  yazan,  elmi  mövzular  haqqında  rəy  söyləyən  adamlar 
olduqca  az  idi.  Sıralarımızda  elmilər  doktoru,  ali  təhsili  olan 
adamlar,diplom sahibləri yox idi.” 
S.C  Pişəvəri  Rzaxanın  diktatorluq  təmayullərini  hiss  etdiyi 
ilk  gqndən  etibarən  onun  əleyhinə  tam  şücaətlə  qiyam  edir  və 
həmin 
şə
rəfli 
mübarizəsini 
Rzaxan 
üsul 
idarəsinin 
məğlubiyyətinədək bir an belə dayandırmır. Rzaxanın təhlükəli 
işləri üzərindən pərdə götürülmədiyi və onun mənfur niyyətləri 
hələ  zahir  olmdığı  dövrlərdə  S.C.Pişəvəri  çox  düzgün  olaraq 
dərk  etmişdi  ki,  Rzaxan  nə  kimi  məqsəd  güdür.  Öz 
məqampərəstlik  və  tamahkarlığı  ilə  ölkəni  hansı  girdaba 
(bataqlıq)  sövq  etmək  niyyətindədir.  S.C  Pişəvəri  həmin 
dövrdən bəhs edərək belə yazmışdır: “O gün bizim vəziyyətimiz 
çətin və ağır idi. Lakin öz ehsasatımızın, habelə  ran zəhmətkeş 
sinifinin  adlı-sanlı  nümayəndələrinin  birliyi  sayəsində  keçmiş 
ş
ah  əleyhinə  hücumlarımız  günü-gündən  daha  şiddətli,  daha 
dağıdıcı  və  daha  möhkəm  olurdu...  Bu  iftixarlı  mübarizə  9  ilə 
qədər davam etmişdir. 
Rzaxanın bir-birinin ardınca qalib gəlib, qəzəblə işğal etdiyi 
bütün səngərlərdə öz sinəmizi qalxan etmişdik.” 
1301 (1922)-ci 
ildə  Tehranda  polis  təqibinin  şiddətlənməsi  və  “Həqiqət” 
qazetinin  toqif  edilməsi  (bağlamaq)  ilə  əlaqədar  S.C.Pişəvəri 
ran Kommunist Firqəsi Mərkəzi Komitəsinin cənub burosunun 
məsul  katibi  təyin  edilir  və  1302  (1923)-ci  ilə    dək  sfəhan 
şə
hərində  fəaliyyət  göstərir.  Lakin  Rzaxan  polisi  orada 
Pişəvəriyə  açıq  fəaliyyət  imkanı  vermir.  Güclü  axtarış  firqə 
üzvüləri  kimi  S.  C.  Pişəvərini  də  gizli  şəraitə  keçmək 

---