18
qurduğu zəif ictimai firqəsi belə Azərbaycanda Rza xan
məmurlarının Şədid təqibi və Ələsgər Sərtibzadənin
xudpəsəndliyi (eqoistliyi) nəticəsində parlayıb, cəmiyyətdə
mühüm yer tuta bilməmişdir. Həmin tarixdə bəzi zəhmətkeş və
rovşan fikirlər vasitəsilə təşkil tapan ran Kommunist
Firqəsinin Azərbaycanda təşkilatı daha çox məhdut dairədə və
fövqəladə gizli fəaliyyət göstərməsinə baxmayaraq, Təbriz
şə
hrbani ədliyyə rəisi Sərhəng Asif ümum ran şəhrbani rəisi
Sərtib Armin əlilə pozulmuş və onun fəal üzvləri isə başqa
azadixahlarla birlikdə Gəsri-Qacar həbsxanasında zendebequr
(diri-diri basdırmaq) edilmişdilər. Bir sözlə demək olar ki, Rza
xanın süqutu və müttəfiq dövlətlərin hərbi qüvvələrinin rana
varid olduğu vaxt (1320-ci il 3 şəhrivərdə) 1941-ci il 25 avqust
Azərbaycanda siyasət və təşkilat naminə heç bir şey yox idi.
Acı təcrübələr nəticəsində Tehrana bədbinlik gözü ilə baxan
Azərbaycan xalqı hətta orada Rza xan taxtdan düşəndən sonra
təşkil tapan Tudə Firqəsini qəbul etməyə belə hazır olmaq
istəmirdi. Çünki xalq üçün Rza xanın süqutu elə nagihanı bir
surətdə qabağa gəlmişdir ki, mat və mütəhəyyir (heyran) qalıb
hansı yol ilə gedəcəyini təyin edə bilmirdi. O günə dək özlərini
xalqa rəhbər kimi göstərməyə çalışanlara isə xalq çox pis gözlə
baxırdı. Neçə gün qabaq Rza xanın məddahlığında ifrat edən
yalançı pəhləvanların maskalarını dəyişib, azadxah olmaları
camaatı iğfal (aldatmaq) edə bilmirdi.
Rzaxanın təcavüzkarlığını Azərbaycan xalqı naminə təbrik
edən və bütün Azərbaycanda siyasi hərəkatları satıb kef
həyatının təmininə çalışan Sərtibzadə - 20 il tamam istibdad və
diktatorluq rejiminin məddahlığı ilə yaşayan Ağazadə həmçinin
azadixahlıq namından sərvət və saman qazanan – bütün
macəracular mövqedən istifadə edərək xalqa rəhnəma olmaq
üçün təzahürə başladıqları cəmaatın xoşuna gələn işlərdən
deyildi və xalq bu kimi yalançı azadixahlara bel bağlayıb,
onların dalınca gedə bilmirdi. Bu bədbəxtliyə bir də Alman
cəsuslarının isə təbliğatını səbəb göstərmək olar. Hitlerin
355
millətimizin gələcəyi və səadətini təmin etmək üçün qəbul
etdiyimiz vəzifəni sədaqət və inamla yerinə yetirin. Dövlət
bütün vətəndaşlardan bunu tələb edir.
Azərbaycan şairi Haşim Tərlan
21 Azər – Pişəvəri
“poema”
Tutub qəddar ətəyindən mən zamanın
Çox yanmışam bir arzunun həsrətinə
Xalqım deyə, şam tək yanan bir insanın
Rəssam kimi cilvə verən surətinə
*****
Hər cəbhənin bayraqdarı o rəhbərin,
Yeri boşdur çox şairin dəftərində
Dar ayaqda Ilhamçısı, hər səngərin
Nəqş olunsun ədiblərin əsərində.
Cavan vaxtı qucağında meşələrin
Gəldim dedi Talışlara, Giləklərə.
Kəsmək üçün nahaqların rişələrin
ə
l uzatdı kömək uman diləklərə.
Həcər kimi igid ana doğdu onu,
Dedi: “Dərdin qoy qarışsın el dərdinə
Bilməsən də şadlığının nə olduğunu,
Rəhm eyləmə hər dövranın namərdinə”.
Buludlardan çaxan zaman ildırımlar
354
asayiş və təhlükəsizliyini qorumaq yolunda Milli Dövlət
ə
lindən gələni əsirgəməyəcəkdir. Bu gündən etibarən dövlətə
məxsus olan daşınar, daşınmaz əmlakın; həmçinin nağd və cins
və etibar milli, dövlət ixtiyarına keçdiyindən, onların
saxlamağına vəzifəli olan dövlət məmurları, keçmişdə
verdikləri öhdəlik və qəbul etdikləri məsuliyyət üzrə, onları
saxlamaq və qorumağa məcburdurlar. Bu əmlakı dağıdanlara
ağır cəza tətbiq ediləcəkdir. Artıq Azərbaycan Milli Hökuməti
yaranmış, xalqın iradəsi ilə daxili və Milli Dövlətimiz qurulub,
rəsmi surətdə xalqımızın arzu və amalını icra etməyə
başlamışdır. Xalq isə var gücü ilə öz milli hökumətinə kömək
göstərib onun fəaliyyəti üçün münasib şərait yaratmalıdır.
Yuxarıda qeyd edildiyi kimi dövlət var gücü ilə əmniyyəti
qorumağa çalışır. Ona görə də xalqın nigaran olmağına heç bir
səbəb yoxdur. Hər kəs öz işinə məşğul olmalı, öz istədiyi kimi
yaşamalıdır. Bazarı bağlamaq, məktəbləri buraxdırıb, qorxu və
təşviş yaratmaq mənasızdır. Hökumət öz proqramını xalqın
ehtiyacı üzərində qurmuşdur. Ona görə də xalqı rahatsız edən
hadisələrə yol verməyəcəkdir. Təsadüfi hadisələrə isə çox tez
bir zamanda son qoyulacaqdır. Avantüristlər, asayişə xələl
gətirənlər səlahiyyətli məhkəmə tərəfindən mühakimə və
kəskin surətdə cəzalandırılacaqlar. Heç bir pis hadisə baş
verməyəcəkdir. Heç kimin hüququna toxunulmayacaqdır. Milli
Hökumət hüquq mühafizə idarəsini təzə qüvvələr, geniş
səlahiyyətlə gücləndirmişdir. Anarxiya və qeyri sabitliyə artıq
meydan verilməyəcəkdir. Xüsusilə məktəblərimiz həmin
keçmiş proqramlarını dəvam etməli şagirdlərimiz var gücləri ilə
imtahanlara hazırlaşmalıdırlar.
Kəndlər və rayonlarda isə ciddi surətdə işə başlanıb addi
vəziyyət yaranacaq və dövlət işçiləri, fədailərin və ya cavabdeh
şə
xslərin müdaxiləsi olmadan öz vəzifələrinə əmə etməyə qadir
olacaqlar. Fədai dəstələri intizama salınıb müəyyən
mərkəzətabe olacaq və bu vasitə ilə hər bir hadisə ehtimalının
qarşısı alınacaqdır. Gedin çalışın, fikriniz rahat olsun ki,
19
bərqasa (ildırım surətli) fütuhatı (qələbəsi) ilə xalqı qoruxudub,
ona elə qandırmışdılar ki, Faşistlərin Şuralar ttifaqını yıxıb-
dağıdıb rana və oradan Hindistana qoşun yeritmələri günün
məsələsidir. 20 il gözübağlı halda saxlanılmış xalq bu Hizbi-
Tudənin təbliğatın mənasını təbiidir ki, anlaya bilmirdi.
Xüsusilə Almanın mühum amilləri olan böyük bazar dəllalları
vasitəsilə Berlin radiosunun yalan xəbərlərini yaymaqla
milyonlar qazanmaq istədikləri üçün xalqı öz halına
buraxmırdılar. Bunların intişar verdiyi şaiyələr xalqa göz
açmağa imkan vermirdi. Bu səbəblərə görə Rza xan süqutunun
birinci, ikinci hətta üçüncü aylarında Azərbaycanda firqə
namına heç bir ciddi iş görülməyib, Hizbi-Tudənin oraya
göndərdiyi nümayəndələr də heç bir müvəffəqiyyət qazana
bilməmişlər. Misal üçün Hizbi-Tudə komitəsi tərəfindən
azadixah şəhidlərin qəbri üzərinə gül sancmaq üçün təşkil
olunan nümayişi göstərə bilərik. Qabaqda abü-tabi (hər tərəfli)
ilə elan edilmiş bu nümayişdə Qəsri-Gəcr həbsxanasında təzə
azad olan beş-üç nəfərdən artıq iştirak edən olmamışdı. Hətta
nümayişi təşkil etməyi qərara alan əyalət komitəsi üzvləri
Sərtibzadə,
Ağazadə
Astarəyi
də
özlərini
xalqa
göstərməmişdilər.
1321-ci il mehr ayının axırlarında ittifaq düşən bu hadisə
Azərbaycan xalqının ümumiyyətlə siyasisi, xüsusən onun
başında durmaq istəyən yalançı adamlar pis gözü ilə baxdığını
açıb aşkara çıxaran bir həqiqətdir. 20 il davam edən irticai
siyasətin nəticəsi isə başqa cür ola bilməzdi. Lakin günahların
hamısını da Pəhləvi rejiminə yapışdırmaq olmaz. Çünki xarici
imperialistlərin azadxahları cürbəcür hiylələrlə tora salıb
oynatdıqları və onların vasitəsilə xalqı azadlıqdan məhrum
edib, öz yeritdikləri sinsetlərini xalq dəfələrlə görüb imtahan
etmiş olduğdan onun siyasətlərini daha sınamaq istəmirdi. O
gün hizb və təşkilat namına təzahür edənlərin xalqdan uzaq
olmaları da onların şüarının köhnəlməsi də kiçik maneə deyildi.
20 il ərzində təhəmmül edib, ictimadə geniş yer tutan yeni nəsl
Dostları ilə paylaş: |