Microsoft Word tam jurnal -1 018 Nadir m pdf doc
Yüklə 1,8 Mb. Pdf görüntüsü
|
D i l ç i l i k İ n s t i t u t u n u n ə s ə r l ə r i – 2 0 1 8 22 məsələ başqa cürdür. Bu xörək Rusiyada və bütün dünyada səciyyəvi Qafqaz xörəyi hesab olunur. Ümumiyyətlə, bu, bir çox maldar xalqlara, o cümlədən də dağlılara daha çox tanışdır. Şaşlıq sözünün adına gəlincə, baxmayaraq ki, o heç bir şübhə yeri olmayan türk mənşəlidir, Qafqazda, hətta türkdilli Azərbaycanda (belə çıxır ki, türkdilli olmayan Azərbaycan da var – İ.M.) öz dillərinin lüğət ehtiyatından çıxış edib onu izah edə bilməz”.* (V.V. Poxlyobkin Naçionalnıe kuxni naşıx narodov. M.Leqka i pişeva promışlennost. 1983, s. 118) Bugünkü ədəbi dilimizin lüğət tərkibində bir çox arxaikləşmiş yemək adlarına rast gəlmirik. Təbiidir ki, onlar nə vaxtsa işlək olmuş, xalqın məişətində, mətbəxində geniş yer tutmuşdur. Bunlardan eləsi var ki, mənaca daralmış (məsələn, aş sözü kimi), bəziləri isə ədəbi dilimiz üçün köhnəlmişdir. Tamam köhnəlmiş “Kitabi-Dədə Qorqud”da işlənmiş yemək adlarından bəzisinə nəzər salaq: Bazlamac (bozlamac) variantına da təsadüf edilir. “Kitabi-Dədə Qorqud” dastanlarında sac üstə bişən fətir mənasında bazlamac sözünə rast gəlirik: Gəldin ol kim soldıran soydır, mapadanca yerindən uru turar, əlin-yüzin yumadan toquz bazlamac ilən bir küvdək yoğurd kəvəzlər, toyınca tıqa-basa yeyər, əlin bögrinə urar, aydır (FZ,SƏ, KDQ, 33). Bozlamaş indiki Gülüstan is. –doğramac... Güllü qarı bir boşqab bozdamaş qayırıb. /ADDL, 84-85/. V.V.Radlovun lüğətində isə bazlama şəklində işlənir: bazlama /osm./ Pirojnoe s iz sloenoqo testa s medom – qatlama şəkilli ballı pirojna /Radl. T. IV, ç.2, s.1546/. Hinduşah Navçıvaninin “Sihah ül-əcəm” lüğətində “bozlamac-yağlı çörək” mənasında qeyd olunmuşdur. “Bozlamac” adının mənşəyi maraqlıdır. “Buz” sözü Midiyada “kefləndirici içki” mənasında işlənmişdir. Midiyada buslar adlı bir qəbilə olub ki, bu da kefləndirici içki hazırlayan deməkdir. Azərbaycanlılarda isə maya sözünün acıtma və xama şəklində olması da maraqlıdır. “Xama” termini isə Midiya dilindı “Xuoma” xatırladır ki, bu da müqqədəs “şənləndirici içki” deməkdir”. Zənnimizcə, fətir və içki sözləri arasında heç bir yaxınlıq yoxdur, bu ancaq olsa-olsa bir ehtimaldır. Azərbaycan dilinin lüğət tərkibində ən qədim vahidlərdən olan geyim adlarına da “KDQ” boylarında tez-tez rast gəlirik: kəpənək (yapıncı), çəpkən,börk, don, kaftan (qaptan), kürk, ədük, külah və s. “KDQ” boylarında milli türk sözlərilə yanaşı külah (baş geyimi) fars alınmasına da təsadüf edirik: Altmış ərkəc dərisindən kürk eləsə, topuqlarını örtmiyən, altı erkəc dərisindən külah etsə, qulaqlarını örtmiyən, qolı-budı xırancə , uzun D i l ç i l i k İ n s t i t u t u n u n ə s ə r l ə r i – 2 0 1 8 23 baldırları incə, Qazan bəgün tayısı – At ağızlu Aruz qoca çapar yetdi (c. 49-50). Möhtəşəm mənəvi abidəmiz “Kitabi-Dədə Qorqud”da toy mərasiminə, habelə müxtəlif milli adət-ənənlərimizə də aid qiymətli sətir- lər çoxdur. Dastanda elçilik “kiçik düyün”, toy “ulu düyün”, “ağır dü- yün” adlandırılır. Bu gün el arasında işlənən “beşikkərtmə”, “beşik- kəsmə”, nişanlı ifadəsi “Kitabi-Dədə Qorqud” boylarında öz əksini tapmışdır: “Baybican bəg aydır: “Bəglər, allah-təala mana bir qız verəcək olursa, siz tanıq alın: Mənim qızı Bayborə bəg oğlına beşikkərtmə yavuqlu olsun.- dedi” (Kitabi-Dədə Qorqud. Bakı, 1988, s. 52) “Dügün” sözünün ədəbi dilimizin tarixində işlənmə mənzərəsini, müddətini öyrənmək baxımındam aşağıdakı mülahizə də razılıq doğurur: “dügün – ziyafət, böyük qonaqlıq. Bu söz XX yüzilliyin əvvəllərinə qədər toy sözü ilə çox tez-tez sinonim kimi paralel şəkildə işlənmişdir, indi isə bir sıra dialekt və şivələrdə təsadüf olunur. Ehtimal ki, toy feil əsasına aiddir. bunun fonetik inkişafını belə təqdim etmək olar: toy- toyun- tuyun, tüyün- düyün- dügün (V.İ. Aslanov. İstoriçeska leksikoloqi azerbadjanskoqo yazıka. Dok. Disş, Baku, 1973, s. XIX). Milli adət-ənənələrimizdən olan toy mərasimindəki başlıq- toy xərci istəmə adəti də qədim tarixə malikdir. Bu adət “Kitabi-Dədə Qorqud” boylarında da təsvir edilmişdir. Banıçiçəyin qardaşı Dəli Qarçar başlıq kimi aşağıdakıları istəyir: “Dəli Qarçar aydır: “Bin buğra gətürün kim, maya görməmiş ola. Bin dəxi ayğır gətirün kim, heç qısrağa aşmamış ola. Bin dəxi qoyun görməmiş qoç gətirün. bin dəxi bürə gətirün mana”- dedi” (c. 56). “Kitabi-Dədə Qorqud” dastanı Azərbaycan türklərinin qədim məişətini dolğun əks etdirən əvəzsiz abidədir. dastanın boylarında bir çox məişət əşyalarının və ev avadanlıqlarının adlarına da rast gəlmək olar: Aya (sapandın daş qoyulan yeri), ayaq (qədəh, piyalə), badya, ban ev (hündür çadır), buqağu-buxov, qaytaban (dəvələrin saxlandığı yer), dolama beşik (nənni), süylük (şiş, kabab şişi), tənəf (çadır ipi), çəlbir (qantarğa) (Gətirdiyimiz məişət əşyalarının adlarını akad. H.Araslının 1962-ci ildə nəşr etdirdiyi “KDQ” dastanından seçmişik). “Kitabi-Dədə Qorqud” dastanının lüğətində məişət leksikasının, etnoqrafik sözlərin, xalqımızın mənəvi və maddi varlığı ilə əlaqədar söz və deyimlərin bolluğu diqqəti çəkir: Əlbəttə, bütün bunları aşkarlamaq üçün əsaslı, ciddi araşdırmalar zəruridir. Yazımızı belə bir nikbin sonluqla bitririk. “KDQ” boylarında işlənmiş etnoqrafizmlərin milliliyi, ümumişləkliyi, habelə xalqımızın məişətini, həyat tərzini, məşğuliyyətini və nəhayət, özgün- lüyünü ifadə etməsi həmin tematik qrupların söz və termin yaradıcılığında Yüklə 1,8 Mb. Dostları ilə paylaş:
|