Microsoft Word Tanr?verdi ?
Yüklə 61,3 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- “Koroğlu”nun şeir dili
- Язизхан Танрыверди
“Koroğlu”nun şeir dili 103 qurdu” ifadəsindən bəhs edərkən onu “Koroğlu”dakı “səhra qurdu” ifadəsi ilə deyil, “qurd dəlilər”, “qurd oğlu” kimi ifadələr kontekstində araşdırıb. Daha doğrusu, həmin ifadəyə tam başqa prizmadan yanaşıb: “Müasir baxımdan qədim dastanlarımızda qeyri-adi görünən obrazlardan biri qurdla bağlıdır. Qurd, bir tərəfdən, güclü varlıqlar sistemində mübaliğə kimi işlənmişdir: Yedi (yeni – Ə.T.) bayırın qurduna bənzər yigitliyim (yigitlərim – Ə.T.) (“Dədə Qorqud”); “Ac qurd kimi düşmən üstə ularam; Dava günü, qurd dəlilər, Ballıcaya səfərim var; Bir keçi qaçıban qurtulsa qurddan, Baxar buynuzuna, gərgədan olu; Çaqqal əniyi qurd olmaz, Yenə qurd oğlu qurd olu (“Koroğlu”)...” (Yazıçı dili və ideya-bədii təhlil. Bakı, 1979, səh.29). Yaxud Ə.Əsgər “Koroğlu”dakı “Bəylər, biz səhra qurduyuq” misrasına qurd mifolegemi baxımından yanaşaraq geniş bir açıqlama versə də, “Kitab”ın dilindəki “bayırın qurdu” ifadəsinə münasibət bildirməyib. Müəllif göstərir: “...Dastan qəhrəmanlarının soyu kimi təqdim olunur: Bəylər, biz səhra qurduyuq // Quzu tapmaq adətimiz. Axırıncı fikir nə alim, nə ideoloq, nə də siyasətçi tərəfindən deyilib. Bu fikri türk şərəfinin, mənliyinin əzəli və əbədi müdafiəçisi Koroğlu (mübarək boz qurd) Turan adlı böyük vətənin coğrafi səciyyəcinə də işarə etməklə milli aristokratiyaya müraciətlə demişdi: Bəylər, biz səhra qurduyuq!” (Ə.Əsgər., M.Qıpşaq. Türk savaş sənəti. Bakı, 1996, səh.20). Müəllif haqlıdır. Amma bu da var ki, “Döyüş babamızdan miras qalıbdır” – deyən də Koroğlu- dur. Bu cür faktların assosiativliyi isə istər-istəməz belə bir fikri reallaşdırır: Koroğlunun babası, dədəsi Bayındır xan, Qazan xan, Beyrək kimi Oğuz igidləridir, “Dədə Qorqud kitabı” kimi bir sənət incisini düzüb-qoşanlardır. Onun Язизхан Танрыверди 104 dədələrinin yaratdığı bu mötəbər abidədə isə nəinki döyüş sənətinin gen-bol təsvirinə, hətta “səhra qurdu” kimi ifadələrin ilkin formasına – “bayırın qurdu” birləşməsinə rast gəlinir. Qeyd edək ki, türk mənşəli “çöl”, “düz” anlamlı “bayır” və ərəb mənşəli “çöl” anlamlı “səhra” sinonim isimlərdir. Bu isə onu deməyə əsas verir ki, III növ təyini söz birləşməsi modelində olan “bayırın qurdu” və II növ təyini söz birləşməsi modelində olan “səhra qurdu” sinonim ifadələrdir. “Kitab”ın dilindəki “quduz qurd” ifadəsi (Quduz qurtlar evimi dəlir gördüm) “Koroğlu”dakı şeir parça- larında da müşahidə olunur:qurdumuz quduzdur, dalar, Qurdumuz quduzdur, dalar, Şahinimiz durna ovlar, Daşa çalsam iki bölər, Kəskindir qılınclarımız. Göründüyü kimi, “Koroğlu”nun dilindəki “quduz qurd” ifadəsi həm formasına, həm də semantikasına görə fərqlənir: birincisi, “Kitab”ın dilindəki “quduz qurt” “Koroğlu”nun dilində cümlə formasındadır; ikincisi, inver- siya ilə işlənib; üçüncüsü, “Kitab”ın dilindəki “quduz qurt” ifadəsi mənfi emosiyalıdırsa, “Koroğlu”nun şeir dilində müsbət anlamlıdır, konkret desək, “Kəskindir qılınclarımız”cümləsinin semantik yükünü qüvvətləndirir. Burada assosiativ olaraq başqa bir detal da yada düşür: “Kitab”da Qazan xanın dilindən verilmiş “...Ordumıη xəbərin bilürmisin, degil, maηa // Qara başım qurban olsun, qurdım, saηa!..” misralarının semantik yükü “qurd”u tam müsbət bir obraz kimi səciyyələndirməyə imkan verir. “Koroğlu”nun şeir dili 105 Deməli, “Koroğlu”nun nəzm hissəsindəki “Qurdumuz quduzdur, dalar” misrası “Kitab”dan süzülüb gəlib” – qənaətinə də gəlmək mümkündür. “Kitab”dakı sözlərin transkripsiyasından bəhs edərkən (Dədə sözü işığında. Bakı, 2014) tam əks qütblərdə dayanan oxunuş formalarını da təhlil süzgə- cindən keçirmişdirk: “Anam adın sorar olsaη – Qaba Ağac! Mənim adım sorarsaη, - Aruz oğlı Basatdır, - dedi” (Zeynalov-Əlizadə nəşri, Bakı, 1988); “Atam adıη sorar olsaη kaba ağac Anam adın sorar olsaη kağan aslan” (O.Ş.Gökyayın nəşri, İstanbul, 2000) ... Bu transkripsiyalardakı qeyri-dəqiqliyi əsaslandır- maq üçün yeddi arqument gətirmişdik. Burada yalnız birinci arqumenti eynilə təqdim edirik: “...Drezden nüsxə- sinin 232-ci səhifəsində ardıcıl işlənmiş cümlələrdə eynilə təkrar olunan yzılış şəklinin ( ١ ت ١ م ) birinci cümlədə (ardıcıl verilmiş cümlələrdəki sıra nəzərdə tutulur) “atam”, ikinci cümlədə “anam” (O.Ş.Gökyay, M.Ergin), yaxud əksinə, birinci cümlədə “anam”, ikinci cümlədə “atam” (H.Araslı, Zeynalov-Əlizadə) şəklində transkripsiyasını məqbul hesab etmək olmaz. Çünki Drezden nüsxəsindəki hər iki yazılış şəkli məhz “atam” kimi oxunur. Dəqiq desək, hər iki yazılış şəklində ikinci hərfin te (ت) olması açıq-aydın görünür” (Dədə sözü işığında. Bakı, 2014, səh.35). Bu tip fikirlərdən birini də məhz “Koroğlu” eposundakı şeir parçalarının ümumi semantik tutumuna Язизхан Танрыверди 106 istinadən söyləmək mümkündür. Koroğlunun dilindən verilmiş iki bəndə diqqət yetirək (bu cür şeirlər filolo- giyamızda həm də şair Koroğlunun şeirləri kimi təqdim olunur): Adımı soruşsan, bil, Rövşən olu, Atadan, babadan cinsim Koroğlu; Mənəm bu yerlərdə bir dəli, dolu, Gündoğandan ta günbatan mənimdi! * * * Koroğlu dediyin bir bəl-bəlidi, Çənlibeldə dövran quran dəlidi, Öz adım Rövşəndi, atam Alıdı, İnan Bolu, mən Koroğlu deyiləm. Birinci bənddəki “Adımı soruşsan” şərt budaq cümləsi ilə “Kitab”ın dilindəki “Mənim adım sorarsaη” cümləsi təkcə formasına yox, həm də semantikasına görə eyni xətdə birləşir. Bu oxşarlıq digər cümlə modellərini də əhatə edir: “Atam adın deirsəη – Qağan Aslan // Mənim adım sorarsaη, - Aruz oğlı Basatdır..,” (“Kitab”); “Öz adım Rövşəndi, atam Alıdı” (“Koroğlu”). Bu faktlar, xüsusən də “Atadan, babadan cinsim Koroğlu” misrasında kişi (erkək) xəttinin qabardılıması “Kitab”ın Drezden nüsxəsinin 232-ci səhifəsində ardıcıl işlənmiş cümlələrdə iki iki dəfə eynilə təkrtarlanmış yazılış şəklinin ( ١ ت ١ م ) məhz “atam” formasında transkripsiyanın düzgün oldu- ğunu təsdiqləyir. Bütün bunlar isə belə bir həqiqəti söyləməyə imkan verir: “Koroğlu”nun şeir dili nəinki Yüklə 61,3 Kb. Dostları ilə paylaş:
|