Microsoft Word turkcess ozet kitap docx
Yüklə 2,88 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- IV. Uluslararası Türk Kültür Coğrafyasında Eğitim ve Sosyal Bilimler Sempozyumu 27-30 Haziran 2018/Bakü-Azerbaycan
- Azərbaycan Dövlətçilik Tarixinin Inkişaf Mərhələləri: Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinə Gedən Yol
22 IV. Uluslararası Türk Kültür Coğrafyasında Eğitim ve Sosyal Bilimler Sempozyumu 27-30 Haziran 2018/Bakü-Azerbaycan IV. International Symposium on Educational and Social Sciences in Turkish Cultural Geography 27-30 June 2018/Baku-Azerbaijan Azərbaycan Dövlətçilik Tarixinin Inkişaf Mərhələləri: Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinə Gedən Yol Dos.Dr. Mübariz Zahid oğlu Ağalarlı Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universiteti mubariz.aqalar@gmail.com XÜLASƏ Qədim tarixə və dövlətçilik ənənələrinə malik olan Azərbaycan xalqının dövlətçilik tarixi çox zəngindir. Qədim dövrlərdən başlayan bu dövlətçilik ənənələri tarixin müxtəlif mərhələlərində inkişaf etmiş, formalaşmış və dünya tarixində olduqca əhəmiyyətli iz buraxmışdır. Təəssüflər olsun ki, müvcud dünya tarix elmində Azərbaycan dövlətçilik tarixinə münasibət birmənalı deyildir və daha çox subyektiv xarakter daşıyır. XX əsrdə daha çox siyasi və ideoloji sifarişlər əsasında formalaşan dünya tarixçiliyi Azərbaycanın yerli dövlətçilik ənənələrini inkar etmiş, tarixi dövrün müxtəlif mərhələlərində ardıcıl olaraq mövcud olan Azərbaycan dövlətçiliyinin yaranmasını müxtəlif qeyri-Azərbaycan mənşəli etnoslara, gəlmə tayfa və sülalələrin adına bağlamışdır. Dünya tarix elmində Azərbaycan türklərinin aborigen statusu inkar edilir, dövlətçilik tariximizin əsasını təşkil edən tunc dövrü “Kür-Araz mədəniyyəti” haqqında danışılmır, XI əsrə qədər Azərbaycan ərazisində mövcud olan dövlətlər qeyri-türk əhalisinin yaratdığı dövlətlər kimi təqdim olunur. Orta əsr ərəb və farsdilli qaynaqların verdiyi məlumatlara əsaslanaraq deyə bilərik ki, erkən orta əsrlər dövründə hüdudları “Şimalda Dərbənddən başlayarq, cənubda Həmədana qədər, şərqdə Xəzər dənizi və qərbdə Ərzənruma qədər...” olan Azərbaycan məmləkətinin əhalisinin dili, dini, siyasi və fəlsəfi dünyagörüşü artıq formalaşmış, Azərbaycan türklərinin yaratdığı böyük şəhərlər və siyasi və mədəniyyət mərkəzləri müsəlman tarixçiləri və coğrafiyaçılarının əsərlərində heyranlıqla təsvir edilmişdir. Azərbaycan sivilizasiyası Sasani-fars və ərəb mədəniyyəti ilə yüz illər boyunca rəqabət apararaq davam gətirmiş, hətta bu gəlmə mədəniyyətləri öz mədəniyyəti içərisində əritmişdir. Dünya tarix elmində Azərbaycanın orta əsrlər dövlətçilik tarixinə və bu tarixin ən parlaq dövrlərindən biri olan Azərbaycan Səfəvilər dövlətinə də münasibət olduqca subyektiv xarakter daşıyır. Səfəvilərin şiə məzhəb siyasəti qabardılaraq bu Qızılbaş-Türk dövləti İran dövlətçiliyinin təməl qaynağı hesab edilir. Səfəvilər sülaləsinin Azərbaycan dövlətçilik tarixindəki əhəmiyyətli rolu inkar edilir, bu dövlət tariximizin sonrakı mərhələlərində yaranan Azərbaycan dövlətlərinin deyil, müasir İran dövlətinin sələfi kimi təqdim olunur. Qeyd edək ki. ərəbdilli qaynaqlarda dəfələrlə Azərbaycanın siyasi hüdudları və sərhədləri qeyd olunduğu halda bu faktı “İran dövlətinə” şamil edə bilmirik. Adı əsatirlərdə, rəvayətlərdə, bədii əsərlərdə vurğulanan, rəsmi dövlət kimi siyasi hüdudları haqqında heç bir məlumat olmayan, yalnız XX əsrin birinci yarısında siyasi səhnəyə çıxan İran dövlətini Səfəvi dövlətinin siyasi varisi elan etmək iddiası elmi əsası olmayan bir yanaşmadır. Dünya tarixçiliyində Azərbaycan dövlətçiliyinə münasibətdə mövcud olan bu qeyri-obyektiv yanaşma sonrakı Əfşarlar və Qacarlar dövrü üçün də xarakterikdir. Tarixi qaynaqların verdiyi məlumatları obyektiv şəkildə təhlil etsək, bu qənaətə gələ bilərik ki, siyasi hüdudları ərəblər dövründən konkret olaraq göstərilən Azərbaycan məmləkətində yaranan bütün dövlətlər sülaləvi mahiyyət daşıyan Azərbaycan dövlətləri olmuş və bu sülalələr bir-birini əvəz etmişdir. XX əsrin əvvəllərində Yaxın və Orta Şərqdə baş verən milli dövlətləşmə prosesində Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti özündən əvvəl gələn Azərbaycan dövlətlərinin siyasi varisi rolunda çıxış edərək bu mirasa sahib çıxmışdır. Həmin dövrdə Qacarlar dövlətində monarxiya üsul-idarəsinin mövcudluğu, hakimiyyət bürokratiyasında baş verən etnik-siyasi proseslər, Böyük Dövlətlərin Qacarlar xanədanına siyasi həyatına müdaxiləsi, bu Türk xanədanlığının Azərbaycan milli dövlətinə çevrilməsinə imkan vermədi. 1925-ci ildə Fars Pəhləvilərin hakimiyyəti ələ keçirməsi ilə Qacarlar dövlətinin etnik-siyasi mahiyyəti tamamilə dəyişdi və bu dövlətin əsas etnosu olan azərbaycan türkləri tamamilə siyasi idarəetmədən uzaqlaşdırıldı. Cənubi Azərbaycan isə Fars pəhləvilər dövlətinin bir əyalətinə çevrildi. Azərbaycanda milli dövlət quruculuğu Qacarlar dövlətinin timsalında gerçəkləşə bilməsə də, bu siyasi missiyanı, Rusiya imperiyasından qoparaq, Şimali Azərbaycan torpaqlarında öz müstəqilliyini elan edən və tarixi Azərbaycan adını qoruyaraq bu ada rəsmi dövlət status verən Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti öz üzərinə götürdü. Məhz bu baxımdan Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti, tarixən Azərbaycan torpaqlarında yaranan və ardıcıl olaraq bir-birini əvəz edən Azərbaycan dövlətlərinin siyasi varisidir. Açar sözlər: Azərbaycan dövlətçiliyi, tarixi inkişaf mərhələləri, tarxi-siyasi təhlil, AXC, siyasi varislik, Yüklə 2,88 Mb. Dostları ilə paylaş:
|