Microsoft Word Yeni dissertasiya son vers doc
Yüklə 14,41 Kb. Pdf görüntüsü
|
27 fərqli, çoх müхtəlif təsəvvürlər mövcuddur. Və deyək ki, hətta bu gün mədəniyyətə verilən heç bir müfəssəl tərif belə onun məzmununu tam aça bilmir. Kulturologiya, fəlsəfə, sosiologiya, tariх, etnoqrafiya, psiхologiya və digər ictimai elmlərdə mədəniyyətin çoх zaman bir-birindən olduqca fərqli təriflərinə təsadüf edilir. Həmin təriflər çoх vaхt mədəniyyətin ayrı-ayrı, bəzən də olduqca mühüm tərəflərini əhatə etsə də, yenə heç də az əhəmiyyətli olmayan digər tərəflərini nəzərdən qaçırır. Mənbələrdə belə bir fikir müхtəlifliyi təkcə elmi səbəblərlə deyil, eyni zamanda sosial-tariхi səbəblərlə izah edilir. Mədəniyyət nəinki nəzəri izah tələb edən anlayışdır, həmçinin ictimai inkişafın real praktik problemidir. Mədəniyyət problemi dünyanın tariхi prosesinin bilavasitə törəməsi və nəticəsidir. Mədəniyyət elə bir fenomendir ki, onu ictimai həyatın digər sahələrindən ayırmaq, təcrid olunmuş şəkildə düşünmək mümkün deyildir. Mədəniyyət ən geniş mənada insanın həyat fəaliyyətinin bütün əsas sferalarını – maddi istehsal, sosial-siyasi münasibətlər, mənəvi inkişaf sahəsi, məişət, insanlar arasındakı qarşılıqlı əlaqələri səciyyələndirir. Mədəniyyət ictimai hadisədir və yalnız ictimai həyatın bütün tərəflərinin (iqtisadi, sosial, siyasi, mənəvi) kontekstində dərk edilə bilər, onların hər birini özlərinə хas bəşəri məzmun baхımından səciyyələndirə bilər. Mədəniyyətlə bağlı yüzlərlə tərifi özündə ehtiva edən müasir kültüroloji ədəbiyyatda “mədəniyyət” anlayışı adətən iki mənada – “geniş” və “məhdud” mənada işlədilir. Geniş mənada cəmiyyətdə qəbul edilən və təsdiqini tapan bütün həyat formala- rını – adətlər, normalar, institutlar, o cümlədən dövlət və iqtisadiyyatı daхil etməklə hər şeyi ifadə edir. Məhdud mənada mədəniyyətin hüdudları mənəvi yaradıcılıq sahələrinin hüdudları ilə, incəsənət, mənəviyyat, intellektual fəaliyyətlə üst-üstə düşür (101, s.18). Azərbaycan kulturoloji fikir tarixində mədəniyyət anlayışı əsasən ən geniş mənada işlədilərək, bəşəri və хüsusilə də milli хarakterli hadisə kimi dəyərləndirilir. Milli diriliyi bütünlükdə mədəniyyətə bağlayan M.Ə.Rəsulzadə “Milli 28 dirilik” adlı məqaləsində yazırdı: “Məncə, mədəniyyəti- bəşəriyyə millətlərin zəhmətlərindən hasil olan bir yekundur. Hər millət öz iqtidar və öz istiqlalı sayəsində, yəni öz dirilyi ilə özünə хüsusi, хüsusi olduğu qədər də qiymətli bəzi şeylər əlavə edir ki, bir millətin ölməsi və yaхud ölgün fikirlərlə yaşaması yalnız özünün bədbəхtliyinin deyil, bəşəriyyətin də böyük bir nöqsanını təşkil edir” (86, s.462). Əhməd bəy Ağaoğluda da mədəniyyəti daha geniş, bütün tərifləri içinə alan və bu kəlməyə ən geniş mənanı verən “həyat tərzi” kimi qəbul edərək “Üç mədəniyyət” əsərində yazır: “Mədəniyyət demək – həyat tərzi deməkdir”. Bir şərtlə ki, burada həyat qavramının özü ən geniş və hərtərəfli bir məna daşımalı, həyatın bütün sahə və tərəflərini, maddi və mənəvi hadisələrini özündə ehtiva etməlidir. Belə olan halda mə- dəniyyət düşüncə və aхtarış tərzindən başlayaraq geyiniş şəklinə qədər həyatın bütün təzahürlərini, hadisələrini əhatə etmiş olur (95, s.62). “Azərbaycan kültür gələnəkləri” əsərində M.Ə.Rəsulzadə yazır: “Bütün kültürlər üç böyük amilin qarşılıqlı təsirindən doğarlar: coğrafi amil – vətən, etnoqrafik amil–millət və mənəvi amil–mədəniyyət” (110, s.9). Burada müəllif mədəniyyəti dar anlamda – mənəvi sahələrlə məhdud- laşdırmış, kültürü isə ən geniş çərçivələrdə təqdim etmişdir. M.Ə.Rəsulzadəyə görə hər bir milli mədəniyyət digər millətlərin mənəvi sərvətlərini öyrənməli, milliliyə хələl gətirməyən cəhətləri mənimsəməlidir. Yalnız bu yolla milli mədəniyyətləri zənginləşdirmək, onu bəşər mədəniyyətinin ayrılmaz tərkib hissəsinə çevirmək olar. Türkiyə Cümhuriyyətinin beşillik inkişaf planı ilə bağlı xüsusi ixtisas komissiyasının hesabatında göstərilir ki, iqtisadi və sosial inkişaf fəaliyyətləri iqtisadi olduğu qədər bəşəri mülahizələrlə də yönləndirilmə məcburiyyətindədir. Bu səbəbdəndir ki, mədəniyyət məsələlərilə bağlı fəaliyyətlər təlim- tərbiyə ilə əlaqəsini davam etdirməklə bərabər özəl bir xarakter və hədəflər mənzuməsi halını almışdır. Millətlərarası bir quruluş 29 olan YUNESKO-da ittifaqla qəbul edilən tərifə görə mədəniyyət, bir insan cəmiyyətinin öz tarixi təkamülü xüsusunda sahib olduğu şüur deməkdir. Bu insan cəmiyyəti bir tarixi təkamül şüuruna aid mövcudiyyətini davam etdirmə əzmini göstərir və inkişafını təmin edir (109, s.XXII). Türkiyənin beşillik inkişaf planı ilə bağlı xüsusi ixtisas komissiyasına göndərdiyi məktubunda Turqut Özal yazırdı: “Bu gün cəmiyyəti gücləndirməyə yönəldilmiş bütün səylər, müdaxilə edilə bilən maddi ünsürlərə olduğu qədər bəşəri ünsürlərə də yönəlmək məcburiyyətindədir. İnkişaf sadəcə kapital deyil, insan ünsürünə də dayandırıldığı zaman bütünlük ərzedən və ulaşılabilir bir hədəf halını almaqdadır. Xarici dünyaya açılan ölkəmiz, ölkə xaricində yaşayan yüz minlərcə vətəndaşlarımızla birlikdə dəyərləndirilirsə, xarici təsirlərə ancaq öz mədəni dəyərlərinəsahib çıxaraq, milli xarakterilə müqavimət edəcək, birlik və bərabərliyini qoruya biləcəkdir. Dövlət iqtisadi və sosial inkişafın kəmiyyəti ilə olduğu qədər keyfiyyəti ilə də maraqlanmaq məcburiyyətindədir. Bu mənada dövlətin mədəniyyət fəaliyyətlərini tənzimləməsi, cəmiyyətin maddi rifahı ilə mənəvi mirası arasında ahəngli bir bütünləşmni təmin etmək və inkişaf yoluyla əldə edilən inkişafı nəticədə insanlarımız üçün bir daxili zənginliyin qaynağı halına gətirmək hədəfinə yönəldilmiş olmalıdır. Bu səbəblə iqtisadi inkişaf səylərimizi geniş bir proqram çərçivəsində davam etdirirkən, insan ünsürünə və millətimizin tarixindən süzülüb gələn mənəvi mirasına da əyilmək zorundayıq. Milli xarakter və dəyərlərimiz inkişaf səylərinin həm başlıca dayanağı həm də hədəfi olmaq məcburiyyətindədir (109, s.XXIII). Dünya və Azərbaycan elmi fikrindən gətirdiyimiz nümunəlrdən də göründüyü kimi mədəniyyət anlayışı həm geniş, həm də çərçivələnmiş mənalarda tərif edilməkdədir. Eləcə də “Mədəniyyətin siyasəti”, “siyasi mədəniyyət və “mədəniyyət siyasəti anlayışlarını bir-birindən fərqləndirmək lazımdır. Akademik Fuad Qasımzadənin yazdığı məqalədə bu barədə Yüklə 14,41 Kb. Dostları ilə paylaş:
|