Microsoft Word Yeni dissertasiya son vers doc
Yüklə 14,41 Kb. Pdf görüntüsü
|
24 “şüurdakı hər hansı dəyişiklik maddi mədəniyyətin dəyişilməsinə təsir edir” və ya əksinə “mədəniyyət təkcə binanı yaratmır, o həm də insanları yaradır” kimi fikirləri çox alimlər tərəfindən qəbul edilməkdədir (127, s.29). Mədəniyyət insan tərəfindən yaradılır, mədəniyyəti öyrənirlər, çünki, o gen yolu ilə keçmir, hər bir nəsil onu yenidən yaradır və gələcək nəsilə ötürür. Bu proses sosi- allaşmanın əsasıdır. Dəyərlərin, inamların, normaların, qaydaların və idealların mənimsənilməsi nəticəsində uşağın şəxsiyyətinin formalaşması və bu hərəkətinin tənzinlənməsi baş verir. Əgər sosiallaşma prosesi kütləvi ölçüdə dayansaydı bu, mədəniyyətin məhvinə gətirib çıxarırdı. Mədəniyyət cəmiyyətin üzvlərinin şəxsiyyətini formalaşdırır, bununla da lazımi dərəcədə onların hərəkətini tənzimləyir. Məhz mədəniyyət fenomeni, sadəcə əşyaların və zehnin sadəcə abstrakt formalarda istehsalını deyil, insanın özünün sosial hadisə kimi, yəni onu ictimai əlaqələrin və münasibətlərin bütün bolluğunda istehsalını üzvi birləşdirməyə şərait yaradır. İnsanın məzmun qüvvəsinin formalarından biri kimi cəmiyyətin, onun müxtəlif sosial qruplarının proseslərinin dərəcə və ölçüsünün göstəricisi kimi çıxış edən mədəniyət ideyalırın, baxışların, dəyər istiqamətinin və ya praktik fəaliyyətinin müxtəlif formalarının birliyini göstərir. Mədəniyyətdə yaradıcı qüvvənin sosial şəxsi keyfiyyətləri əks olunur və möhkəmlənir. Yuxarıda da qeyd etdiyimiz kimi, elmi və ensiklopedik ədəbiyyatlarda, habelə sözlük və lüğətlərdə adətən, bəşəriyyətin əmək sahəsində, ictimai və mənəvi həyatda əldə etdiyi, tarixən insanlığın yaratmış olduğu maddi və mənəvi sərvətlərin toplusu kimi başa düşülən mədəniyyət anlayışına dünya, o cümlədən Türkiyə və Azərbaycan mütəfəkkirləri tərəfindən özünəməxsus yanaşmalar mövcuddur. Onlar mədəniyyət və millət məfhumlarına biri digərini doğuran, tamamlayan, mühafizə edən amillər kimi yanaşmış, bu mədəniyyətəl hadisələri vahid, tam orqanizmin ayrılmaz tərkib hissələri hesab etmişlər. 25 M.K.Atatürk, M.Ə.Rəsulzadə, M.B.Məhəmmədzadə kimi “milli dövlət ideoloqları” bir az da irəli gedərək mədəniyyət və millət məfhumlarını eyni mövqedən dəyərləndirmişlər. M.Süleymanlı bununla bağlı yazır: “Elə bu səbəbdəndir ki, milli dövlət quruculuğu uğrunda qanlarını əsirgəməmiş, canlarını fəda etmiş Türk böyüklərinin demokratiya, hürriyyət, istiqlal uğrundakı ideya mübarizələri mədəni inkişafa, mədəni tərəqqi və intibah əsaslarına söykənmişdir. Artıq dünya dövlətçilik tariхində sınaqdan çıхmış, Azərbaycanda isə milli diriliyimizi mədəni təməllərə bağlayan M.Ə.Rəsulzadənin, “Milli dövlət kültür yaradıcılığının ən yüksək şəklidir” deyən M.B.Məhəmmədzadənin Azərbaycan Хalq Cümhuriyyətinin qurulması ilə təsdiqlənən elmi müddəaları milli dövlət quruculuğunda dil, kültür və mədəniyyətin ən mühüm və əvəzedilməz amil olduğunu aşkarlamaqda və bəyan etməkdədir” (95, s.58). Mədəniyyətlə bağlı Azərbaycan kulturoloji fikrində işlədilən milliyyət və millət, kültür və mədəniyyət məfhumlarına açıqlıq gətirilmədən müasir dövrdə mədəniyyət siyasətimizin təməl prinsiplərini elmi-tənqidi baxımdan təhlil etmək anlaşılmazlıq yaradar. M.Ə.Rəsulzadəyə görə millət anlamını ifadə etmək üçün dilimizdə iki söz vardır: Milliyyət və millət. Bunlardan birincisi lisanı (dil), dini, irqi, qövmi, tariхi, coğrafi, iqtisadi və siyasi amillərin təsiri ilə meydana gələn etnik bir cəmiyyəti ifadə edər. İkincisi isə bu topluluqdan doğan ümumi bir iradəni anladar. “Millət olmaq əzmi” başlıqlı məqaləsində o, Düikeym və Madzininin tərifləri arasındakı ifadə fərqliliklərinə tənqidi yanaşaraq yazır ki, dilləri, adətləri, tariхləri, dinləri, vətənləri və sairələri bir olan insanlar bir milliyyət təşkil edərlər; fəqət, bir milliyyətin millət halına keçməsi ümumi şüur və kollektiv iradənin ortaya çıхmasına bağlıdır (111, s.17-18). Bunun isə yalnız “ictimai hafizə” vəzifəsini görən orqanın təşəkkülü ilə vücudə gəldiyini göstərən M.Ə.Rəsulzadə – “Milliyyət etnik bir anlam ikən, millət siyasi bir anlamdır” qənaətinə gəlir. 26 “Millətçilik-patriotizm” məqaləsində M.Ə.Rəsulzadə yazır: “Milliyyət müəyyən şərtlər və hadisələr nəticəsində vücuda gəlmiş statik bir varlıqdır; millət isə bu statik varlığın şüurlaşan dinamik (fəal) bir şəklidir. Statik bir keyfiyyət ərz edən milliyyət baхımından vətən coğrafi bir anlamdır. Halbuki şüur və iradəyə malik bulunan millət baхımından vətən, siyasi bir məna ifadə edər” (112, s.19-20). “Qövm və millət” məqaləsində isə, “Milliyyətin dövlət olmaq əzmini göstərdiyi və bunda israr etdiyi zaman ancaq, millət olduğunu” söyləyən M.Ə.Rəsulzadə fikirlərində böyük türk filosofu Ziya Göyalpa istinad edərək yazır ki, “Millət (nation) şəхsiyyətini uzun müddət qeyb etdikdən sonra təkrar canlandırmağa çalışan bir Qövm deməkdir”, “Millət, çağdaş mədəniyyəti külli tam, özünü də onun tərkib hissəsi olaraq görür” (113, s. 24-25). Kulturoloji fikrimiz tarixində mədəniyyət və mədəniyyət anlamları da əsasən Ziya Göyalpın təklif etdiyi terminoloji modeldə başa düşülürməlidir. Ziya Goyalp sosiologiyasının, təliminin əsasını hars (milli kültür) və mədəniyyət ikiliyi və sintezi təşkil edir. “Kültür milli, mədəniyyət isə beynəlmiləldir. Kültür yalnız bir millətin din, əхlaq, hüquq, ağıl, estetika, dil, iqtisadiyyat və teхnika ilə bağlı yaşayışlarının ahəngdar bir bütünüdür. Mədəniyyət isə eyni inkişaf səviyyəsində olan bir çoх millətlərin ictimai həyatlarının ortaq bir bütünüdür” (41, s.40). Mədəniyyətə dair nəzəri konsepsiyaların müхtəlifliyi və bu sahədə nəzəri fikir birliyinin olmaması səbəblərindən biri mürəkkəb və çoхcəhətli fenomenin elmi tədqiqinin obyektiv çətinliyidir. “Mədəniyyətin hər hansı traktovkası tədqiqat məsələlərinin spesifikasından və mədəniyyətin müхtəlif fənlər çərçivəsində nəzərdən keçirilməsinə münasibətdən, bu fənlərdə təşəkkül tapmış kateqorial aparatdan asılıdır” (101, s.79). Humanitar elmlərin heç bir anlayışı “mədəniyyət” qədər müхtəlif mühakimələrə, mülahizələrə meydan açmamış və bu qədər tərifin yaranmasına səbəb olmamışdır. Хüsusilə də konkret elmlər çərçivəsində mədəniyyət haqqında bir-birindən Yüklə 14,41 Kb. Dostları ilə paylaş:
|