Microsoft Word Yeni kitab A5-son docx
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
16 də iki fikir toqquşub üçüncüyə körpü salmayıb” (T.Əlişan- oğlu), vəssalam. Doğurdan da əgər tənqidin “sadə düsturu ədə- bi polemikadırsa” son zamanlara qədər ədəbi prosesdə biz məhz bunu görməmişik. İstisna olaraq deyək ki, N.Cəfərov- T.Əlişanoğlu, Əsəd Cahangir-T.Əlişanoğlu polemikaları müəy- yən vaxtlarda fikir ətalətini aradan qaldırmağa xidmət edib, eləcə də son günlər ədəbi ictimaiyyətdə böyük rezonansa səbəb olan Elçinin “Müasir dövrdə Azərbaycan ədəbi tənqidinin yaradıcılıq problemləri” adlı məqaləsi tənqidin yaşarlılığına tə- minat vermək baxımından təqdirə layiqdir. Amma nə üçün bu cür mübahisəli ruh, polemit ovqat aşılayan məqalələr kütləvi- ləşmir? Elçinin məqaləsində onlarla tənqidçi adı sadalanır. Təbii ki, onlardan hər biri müəyyən vaxtlarda zəhmət çəkib, “gecəni-gündüzə qatıb” bu adı qazanıblar. Bəs niyə 90-cı illər- də, ədəbi prosesin, o cümlədən ədəbi tənqidin dramatik za- manında onların səsini eşitməmişik. Elə bu gün də, bir halda ki, bizdə hər sahədə istənilən qədər problem var, niyə bu tənqid- çilər ələ qələm alıb onların həllinə girişmirlər. Niyə bu gün biz ədəbi tənqiddən danışanda yalnız bir-iki tənqidçinin adı üzə- rində dayanırıq, təkrar-təkrar onlara istinad edir, bütün prob- lemin ağırlığını da bu tənqidçilərin üzərinə atırıq. Bəs digər tənqidçilər? Bu mənada bəlkə də C.Yusiflinin qənaəti daha məqsədəuyğundur ki, “ədəbi prosesə şamil edilən “yoxmu, var- mı?” sualının qoyuluşu səhvdir, absurddur, bu, daha çox şəxsi planda səslənsəydi daha gerçək ifadəsini tapardı, yəni bir şair, bir nasir, dramaturq, yaxud tənqidçi kimi mən varam, yoxsa artıq mövcud deyiləm?” Vaxtilə haqsız tənqidlərə məruz qalıb uzun müddət heç nə yazmayan rus yazıçısı Zoşşenko sonralar bunun səbəbini belə izah etmişdir: “Qorxudulmuş yazıçı ixtisa- sın itirilməsi deməkdir”. Bəs görəsən bizim tənqidçilərin ixtisaslarını itirmələrinə hansı amil səbəb olmuşdur?... Böyük ədəbiyyatın olmamasımı, yoxsa hələdəmi “ədəbiyyatdakı qü- surların kəskin tənqidini mətbuat çap eləmirdi”. (Y.Qarayev). T.Əlişanoğlu “Azərbaycan nəşri sosrealizim çevrəsində” adlı kitabında yazır: “1930-50-ci illər ədəbiyyatı üçün inqilabi pafos, 17 romantik, mübariz qəhrəman tipi səciyyəvi idi. Şəksiz ki, müəy- yən ictimai həyat həqiqətlərini əks etdirən belə surətlər bədii əsər- lərdən tənqidi yazılara keçir, tənqidin “inqilabiliyini”, “çevik- liyini”, “quruculuq” missiyasını təmin edirdi. Ədəbi tənqid bu və- ziyyətə o dərəcədə öyrənmişdi ki, təsəvvüründə bu qəhrəmanları həyatın atributuna, həqiqətin yeganə meyarına çevirmişdir. Doğrudur, 90-cı illərdə bəlkə elə qəhrəman tipi yaranmadı ki, tənqidi yazılara keçsin, onun qəhrəmanlarına çevrilsin, “çevikliyini” təmin etsin. Bu ola bilsin ki, ədəbiyyatın güna- hıdır. Amma bəs necə olur ki, öz növbəsində ədəbi tənqid “Sovet İttifaqı Kommunist Partiyası Mərkəzi Komitəsinin və SSRİ Nazirlər Sovetinin nəinki yalnız ideoloji, həmçinin kənd təsərrüfatı, sənaye, sosializm yarışı və s., və i.a. haqqında qə- rarların ədəbiyyatdakı inikasını (!) tələb edə” bilirdi, yəni yazı- çını sxematik qəhrəmanlar, şablon süjetlər yaratmağa məcbur edirdi, 90-cı illərdə isə, sənətin bütün ideoloji yasaqlardan üzü- lüşdüyü, ehkam və doqmaları geridə qoyduğu bir vaxtda yazıçı və şairlərdən dövrün problemlərinin, baş mövzularının əksini tələb edə bilmədi?! “Niyə çağdaş Azərbaycan nəsrində müha- ribə mövzusu lazımınca işıqlandırılmadı”, “niyə bu gün milli ruhun, azadlıq duyğusunun dirçəldilməsində 1918-ci illərin poeziyası rol oynayır”, “niyə hələ də müharibə haqqında ən yaxşı nümunələr 1941-45-ci illərin ədəbiyyatı sayılır” (V.Yu- sifli) kimi suallar, “ədəbiyyat dövrü, zamanı, cəmiyyəti, milləti qabaqlamalı olduğu halda hadisələrin ardınca sürünür. Bu da bir növ fərarilikdi-ədəbiyyatın fərariliyi!!! (T.Hüseynoğlu) kimi kəskin etirazlar bədii düşüncəni, ədəbi fikri düşündürəcək, silkəyəcək səviyyədə geniş miqyas almadı. Böyük tənqid bö- yük ədəbiyyat yaradır elədir. Akademik K.Talıbzadənin fikri də həqiqətdir ki, “lakin böyük ədəbi əsərlər yazılana qədər bizim münəqqidlər mürgüləməlidirlərmi? Tənqidsiz böyük ədəbiyyat yaranacaqsa, onda tənqidə heç bir ehtiyac qalmayır”. Tənqid öz varlığını daim hiss etdirməli, mütərəqqi ideyaların təbliğatçısına çevrilməlidir. O dərəcədə ki, yazıçını bəzən “tən- qid də böyük ədəbiyyat yarada bilər” qənaətinə gətirə bilsin. 18 Söz yox ki, 90-cı illər mürəkkəb, təzadlı illər idi. Amma axı ədəbiyyatımız bundan da çətin sınaq mərhələlərini adlayıb. 1937-ci illəri, ağır repressiya zamanını göz önünə gətirək. Bir- dən-birə ictimai fikir mücahidlərimiz, qüdrətli zəka sahiblə- rimiz ideoloji siyasətin, mənfur irticanın qurbanına çevrilir, ədəbiyyat şairi, yazıçısı ilə bahəm M.Quliyev, Ə.Nazim, H.Zeynallı, M.K.Ələkbərli, B.Çobanzadə, V.Xuluflu, A.Musa- xanlı kimi tənqidçi simalarını da itirir. Amma hətta fəci tale ilə üzləşəndən sonra belə ədəbi tənqid səsini içinə qısmır. O illərin ədəbi tənqidinin mənzərəsini ədəbiyyatşünas Ş.Salmanov belə təsvir edir: “Repressiya, şəxsiyyətə pərəstiş tənqidi fikri öz sərt, amansız qanunlarına tabe edirdi, onu sıxır və boğurdu. Belə şəraitdə tənqiddə fəaliyyət göstərmək, axtarmaq və yaratmaq müşkül məsələ idi. Lakin buna baxmayaraq tənqid çıxılmaz vəziyyətdən yol axtarır və tapırdı. Ədəbiyyat haqqında, hansısa yeni əsər haqqında bəzən yanlış, birtərəfli rəy və fikir ifadə etsə də, yaxud buna məcbur olsa da, tənqid, ədəbiyyatşünaslıq öz daxili mahiyyətinə, vəzifəsinə xəyanət etmir, amiranə-inzibati, zəhmli bürokratik fikir şəraitində ədəbiyyatın insanşünaslıq, xalqşünaslıq qayələrinə xidmətindən qalmırdı”. Əgər 90-cı illərdə də tənqidçilərdən hər biri ədəbi tənqid adına sədaqətlə xidmət eləsəydi, ədəbi prosesdəki neqativ hal- lara qarşı aramsız mübarizə yolunu tutsaydı, həm tənqidin vəziyyəti bu gün belə problem yaratmaz, həm də “ədəbiyyatın axtarış və adaptasiya mərhələsi” (A.Əmrahoğlu) belə uzun və sürəkli çəkməzdi. Bir neçə kəlmə də Elçinin yuxarıda adı gedən məqaləsinin əks-sədası barədə... Bu məqalələr doğurdan da böyük əks-reaksiya doğurdu, amma çox təəssüf ki, bu reaksiyaların əksəriyyəti obyektivlik- dən uzaq səsləndi. Mən sadəcə istərdim ki, şair Qəşəm Nəcəfzadənin bəzi fikirlərinə münasibət bildirim. Elçinin bir-birinə zidd fikirlər söyləməkdə günahlandıran Q.Nəcəfzadə özü də fikirlərində o qədər də müəyyənlik, aydınlıq nümayiş etdirmir. Bir tərəfdən o, Elçini “bütün varlığı, Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|