Rüstəm Kamal
56
Vaxt çilləyə yetişməmiş.
Həştad bizi yaxalayır
Yaş əlliyə çatmamış.
Yaxud:
Vədə tanış, vaxt tanış
Pəncərən açılmamış.
Həştad döyür qapını,
Şair, həştaddan danış
Yaş əllini aşanda.
Ömrün müəyyən yaş həddinə (əlli yaşa) yetməsi, yaşın əllini
aşması, qocalıqla bağlı təlaş-nigarançılıq hissləri onun
şeirlərinə ayrıca fəlsəfi–duyğusal ovqat gətirir.
Getdi uşaqlığım, getdi gəncliyim,
Bircə mənə qalan qocalığımdır.
“Xəbər tutdumu?” şeirində həmən ovqat təkrarlanır.
Getdi uşaqlığım, getdi gəncliyim,
İllər o illərdən xəbər tutdumu?
Getdi rahatlığım, getdi dincliyim,
Dostlar bu xəbərdən xəbər tutdumu?
Həmən narahatlığın ritorik sualları şeirin fəlsəfi məzmununu
Ey Hüseyn Arif, daha nə deyim?
Hanı rahatlığım, hanı dincliyim?
Yaş gəldikcə yaşın üstə, insanın rahatlığı, əvvəlki yaşam
dincliyi pozulur.
Rüstəm Kamal
57
Qocalıq ömür kosmosunun tədricən pozulması əlaməti
(nizamsızlıq-sahmansızlıq), ərəfəsi кими дцшцнцлцр. Yaşam
sabitliyi, könül rahatlığı, məişət dincliyi - insan varlığının arzu
olunan ideal imkanıdır. Bu məişət rahatlığını, könül dincliyini
ancaq kənddə (“ev”də) tapır. Bu, fizikadan, statikadan
anladığımız mütləq hərəkətsizlik deyil. Əksinə, hərəkətsizlik
mifoloji düşüncədə ölümə bərabərdir.
Xatirələr (xatirə - ruh əlaqəsi) onu o yerlərdə (“evi”) gəzib
dolaşdırır.
Hər xatirənin öz obrazı öz qəhrəmanları (qocalar, uşaqlar,
aşıqlar...) var. Hüseyn Arif qocaları, uşaqları və aşığı toplumun
qəbul
olunmuş
mövcud
normalarından
və
davranış
qaydalarından kənara çıxardır ki, bu da mifopoetik düşüncədən
irəli gəlir.
Qoca-müdriklik, məsləhət-gənəşmə yeridir.
Bir dağlı qocanın müdrik sözləri
Şeirimə süzülüb, dilimə gəldi.
(Maraqlıdır, tanınmış ingilis etnoqrafı V.Terner ənənəvi
toplumlarda,
ənənəvi mədəniyyətlərdə qocaların sosial
rolundan bəhs edərkən “bir sıra magik kult bilgiləri sahəsində
“ekspert” olmayan yaşlı adam tapmağın mümkünsüzlüyünü”
qeyd edir... Qoca obrazında, qoca statusunda profanlıq və
sakrallıq (adilik və müqəddəslik) birləşir...)
Şair üçün adqoyan babalar mənalar dünyasının yaradıcısıdır.
Babaların adverməsi dünyadakı elementlər heçlikdən varlığa,
Xaosdan Kosmosa çevrilir.
Yaxşı ki, çox şeyə ad qoymuşuq biz,
Yaxşı ki, babalar varmış dünyada...
* * *
Rüstəm Kamal
58
Bənövşə, qərənfil, nərgiz, yasəmən,
Bu reyhan, bu yarpız, bu quzqulaqdır.
Qaynar bulaqların içib gözündən,
Dedilər: bu “Turşsu”, o “Buzbulaqdır”.
Qocaların, ata-babaların əcdadlar dünyasına, əcdad kultuna
bağlılığı türk etnik-mədəni sistemində həmişə dərindən dərk
edilib.
Yakutlar “baba” və “nənə” sözləri ilə hər bir tanrını, hər bir
dağı, çayı, hətta böyük çölü çağırırlar. İblisləri də həmin adlarla
şərəfləndirirlər. Qadın ərindən cavan olsa, ona hörmət etmək
istəyirsə, onu “qoca” adlandırır.
H.Arif öz dostu İsmayıl Şıxlını “Qoca” deyə çağırması
həmin etnik yaddaşın təzahürüdür?
Qoca (Hüseyn Arifdə: babalar) ölülər-dirilər, insanlar-ruhlar
arasında bir aralıq mərhələsidir, nəsillər arasında vasitəçilik
funksiyasını yerinə yetirəndir. Qoca varislərin rifahının
təminatçısıdır.
Qocaya, qocalığa hörmət türk epik-estetik təfəkküründən
gələn ənənədir, əcdad arxetipi ilə bağlıdır.
Mən yox idim,
Atam vardı,
Babam vardı.
Əcdadlarım yaşayardı,
Məndən sonrakı dünyada.
“Qoca” H.Arifin poetik sözündə konkret mənəvi-estetik
məna kəsb etsə də, “qocalıq” sözünün fərqli məna tutumu var.
“Qoca” sözündən yaranmış “qocalıq” sözünün mənası
dəyişir. “Qoca” insanın sosial statusudursa, “qocalıq” onun
ontoloji durumudur. Zamanın başqa bir adıdır.
Rüstəm Kamal
59
Dayan, vədə, tələsmə, vaxt,
Qara saça tez ağ düşər.
Yaxınlaşma, ay qocalıq,
Dağlar məndən uzaq düşər.
Qocalıq ömrün ovqat havasının və yaşam ritminin
dəyişməsidir. Ömür payızının ilin bahar mövsümündə qəmli,
hüzünlü xatırlanmasıdır.
Baxar qocalara fikirləşərdim,
Baharda nə üçün onlar qəmlənir?
Qocalıq ömrün yuxu olması fikrinin təsdiqidir.
Qocalıq şair üçün qəfil onu haqlamış itki qorxusudur,
yaxınların - doğmaların, xüsusən oğlunun vaxsız itirilməsi
təhlükəsidir.
Hüseynin də qocalıq vaxtnda – «yaşının əllini aşan çağında»
itirdiyi oğlu Arifin nakam ölümünə bir şair qəlbi elə ağlayır; bir
ata belə yas saxlayır:
Hüseyn xəstədir qəm yatağında,
Buludlar toqquşur qaş-qabağında,
Yaşımın əllini aşan çağında
Arxamın da kimi, arxası getdi.
«Dədə Qorqud»da Salur Qazanın qoca vaxtında əsir düşmüş
oğlu Uruzu ağlamasını xatırlayın.
Qara tağım yüksəgi oğul!
Qanlı suyun taşqunu oğul!
Qocalığım vəxti aldırdığım yalnız oğul!
«Baba-nəvə», «nənə-nəvə» münasibətləri böyük şairin
inanc dünyasının, qutsal dəyərlər sisteminin əsasını təşkil edir.
Dostları ilə paylaş: |
