Rüstəm Kamal
41
Şeirdə hər bir rəngin mənası kontekstdən asılıdır, hər bir
rəng çaları başqa tonun qonşuluğunda yaradılır.
Yaşanılan (yaşanılmış) щяр günün ovqatında hər rəngin öz
yeri var.
Şairin ümumi baxış strategiyasında “sarı”nın yeri o qədər
önəmlidir ki, sarı həm peyzaj elementidir, həm də fəal poetik
fiqur (епитет, тяшбещ, синекдоха) kimi çıxış edir.
Azərbaycan şeirində Rəsul Rza бялкя дя yeganə şairdir ki,
sarı rəng təhtəlşüurda üstün və fərqli mövqeyə (mənalara)
malikdir, yəni “sarı”nın ayrıca hipnoz - magik təsiri var.
Bütün хатирялярин rəng йаддашы - “sarı”dan törəmədir.
Söylə, Mayakovski,
O qaynar qəlbində
bu köhnə,
sarı günlərin,
sarı xəzan axşamı kimi xəstə,
bir fikri necə bəslədin?
“Sarı” funksional detal kimi müxtəlif simvollara çevrilə
bilər. Hər bir simvol йаддашдан образлара bizdə inamıмызы
artırır.
Evimizdə bir kitab vardı
köhnə,
vərəqləri sapsarı
Бир шеириндя heyva qoxusunу хатырлайанда metonimik
olaraq йеня “sarı” йада дцшцр:
Payız vaxtı hər kəs bağına getsə,
heyva qoxusundan tez sərxoş olar.
Yaxud
Rüstəm Kamal
42
Bu bahar axşamı
mavi qaranlıqda
üfüqə yayılıb
Tənhalıqdan gələn
işıq sarısı.
Qəti inanır (və inandırır) ki, tənhalığın, qəm-kədərin rəng
çaları da sarıdır:
Tənhalığın, qüssənin
rəngi varsa,
sarıdır.
Böyük şairin təbiət fəlsəfəsində panteizmlə, fransız impres-
sionizmi,
yapon
hokkusu
ilə
yaxınlığını
görsəniz,
təəccüblənməyin. Belə düşüncə və yazı tərzi təsvirdə ilin
fəsillərinə, mövsümlərə işarənin (söz) olmasını tələb edir.
Göylərində at oynadır şimşəklər,
Bir an olur gur yağışı, dolusu.
Əlvan çiçək xalıları yamacda,
Baş qaldırır nərgiz, gözü dolu su.
“Uzaq” - R.Rzanın (üfüq , qürub işığı, dəniz sonsuzluğu,
İraq...) sevdiyi məkan obrazıdır. Onun baxışları uzaqlara
yönəlir. Hər günün вя дцнйанын dərki uzaqları seyr етмякdən
başlayır.
Hərdən buludlar axır
durna qatarı kimi.
sallanırlar üfüqdən.
Rüstəm Kamal
43
geniş, mavi göylərin
gümüş hasarı kimi.
Bəlkə bu şeirlərin vizual məqsədi uzaqda olanları yaxına
gətirmə istəyilə bağlı olub? Uzaqlıq həsrətin, ayrılığın
щиъранын adıdır. Kərkük хойратларына щяср етдийи
məşhur yazısında (“Uzaq ellərin yaxın töhfələri”) ilk cümləni
xatırlayın: “İraq sözü nədənsə həmişə fəraq sözünü mənim
yadıma salır”.
“Uzaqlıq” sonsuzluğu, heçliyi битирир. R.Rzada эюйлярин
sonsuzluğuнда дяниз formasına malikdir. Maраглыдыр:
Pəncərəmdən görünən
bir dənizdir
kvadrat içində
bir də... göylərin sonsuzluğu.
Onun эюзляриндя вя təhtəlşüurunda göylərin sonsuzluğu
ilə dənizin sonsuzluğu eynidir, çünki göylə dəniz mifoloji
düşüncədə əkizdir.
Üstündə göygöz səma
ulduz-ulduz çiçəkli
Ətəyində göy dəniz
dalğalarla bəzəkli.
Рясул Рза sinekdoxa və sinesteziyanı birləşdirməyin
ustasıdır.
Məsələn, səs və ətir qıcıqlanmasının qarşılıqlı təsiri nəti-
cəsində rəng obrazı ortaya çıxır. Yəni bir rəngdən, səsdən,
yaxud ətirdən, daddan başqasına ötürülmə − keçid (bu hadisəni
fransız simvolistləri “korrespondensiya” adlandırırlar) hadisəsi
baş verir.
Rüstəm Kamal
44
Çöldə yağış yağır,
mən onu görmürəm,
ancaq duyuram;
küçədən keçən maşınların
təkər səsindən,
bir də pəncərəmin sol çəkisindəki
sarı nərgizin
əsəbi insan kimi diksinib titrəməsindən.
Elə bu parça da kifayətdir ki, Rəsul Rza şeirlərinin
sonosferasına xüsusi fikir verək: Ömrü – günü səslərlə doludur.
Gün işıq və səs peyzajından başlayır. Səs obrazları poetik
assosiasiyalar oyadan ovsunlu təsir gücünə malikdir. Yuxuda
da səsi eşitmək olarmış!
Bu gecə yuxu gördüm.
Gördüm,
Çörək dadı kimi tanış bir otaq.
Nənnidə bir uşaq.
Nənnidə uşaq mən idim.
Layla səsi gəlirdi...
Rəsul Rza üçün həm ötən günün səsi kədərli nəğməyə
dönür. Hər səs mahiyyətcə nəğmədir. R.Rza bir şeirində
yazanda ki, “quşlar nəğmələnir” (“quşlar oxuyur” yerinə) – bu,
daha dürüstdür.
Onu da qeyd edək ki, dünyanı qavramanın başqa zahiri
formalarından fərqli olaraq, iy-qoxu - ətir mədəniyyətimizdə
müstəqil semantikaya (simvolikaya) malik deyil. Шаирин
йaddaşы torpağın qoxusunu, çörəyin ətrini xatırlamaq
gücündədir.
İndi də torpağın qoxusu
Dostları ilə paylaş: |
