Microsoft Word Z. Bayramli Kitab son variant doc
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
128 əvvələn müəyyən keşikxanası olan hörmətli hərəmin eşikağası- başına verilərdi (132, 19). Hərəm eşikağasıbaşı isə bunları hərəm xacələrinin ağsaqqalına təqdim edərdi. O da bunları şahın nəzərinə çatdırar və cavablarını gətirərdi. Saray xacələrinin ağsaqqalı əmir- ləri eşikağasıbaşının keşikxanasına çağırtdırıb, ərizənin cavabında şahın nə qərara gəldiyini onlara bildirərdi. Hörmət, etibarına görə hərəm ağsaqqalına bərabər olan başqa mötəbər saray qulluqçusu şah xəzinəsinin sahibcəmi idi. Sarayın daxili və xarici xəzinələrində olan bütün pul və qiymətli şeyləri ona tapşırardılar. Xəzinənin açar- çısı da, bir qara xacə olub, xəzinə sahibcəminə tabe idi. Bütün xəzi- nə işçiləri də xəzinədarın əmrinə itaət edərdilər. I Şah Abbas zamanında gürcü qulamlarından yüz nəfəri xacə olmuş, onların içlərində daha etibarlı olan bir nəfəri isə yüzbaşı təyin etmişdilər. Şah Sultan Hüseyn zamanında isə ağ xacələrin yüzbaşısı İbrahim ağa, qara xacələrin yüzbaşısı isə İlyas ağa idi. Dəftərlərdəki qeydlərdən məlum olduğu kimi, bu yüzbaşılardan və onların tabe- lərindən hər birinin hörmətli hərəmxana ətrafında imarəti, dəstgahı, tiyulu və müəyyən maaşları olmuşdur. Keçmiş şahların dövründə Şaha yaxın yüzbaşılara aid olan nəzarətçi və cəbbardarbaşılıq vəzifələri Şah Süleyman və Şah Sultan Hüseyn zamanında ağ xacələrə tapşırılmışdır. Bu zaman Mahmud ağa adlı xacə əvvəlcə cəbbədarbaşı, sonra isə nəzarətçi olmuşdu. O, vəfat etdikdən sonra, cəbbədarbaşılıq vəzifəsi ağ xacələrdən İsmayıl ağaya verilmişdi. Nəzarətçilik vəzifəsi isə qızılbaşlara qaytarılmışdı. Şahın xüsusi tövləxanasında mehtərlik qulluğu da, etibarlı saray xacələrinə tapşırılırdı. Şahın yanındakı qulluqçular və onun dəsmalını sax- layanlar rikəbxana mehtərləri idilər (132, 19). Tavernye yazır ki, saray təşkilatında mehtər də mühüm bir vəzifə olub, Şahın güdük- çüsü kimi həmişə onun yanında olurdu (104, 573). Məclislərdə Şahın yanında dayanan mehtər özü ilə dəsmal, möhür, saat, ədviyyat da götürürdü ki, bunların hansı Şaha lazım olduqda dərhal ona təqdim edə bilsin. O, Şahın süfrəsini salır, yatağını düzəldir, paltarlarını qoruyub saxlayırdı. Engelbert Kempfer yazır ki, bu gün çoxları mehtər olmaq istəyir. Ona görə ki, mehtərin Şahın xidmə- tində nail olduqlarına, başqaları müvəffəq ola bilmirlər. Bu gün 129 Şahın mehtəri Ağa Qafur adlı zənci olub o, əvvəlki Şahın da vaxtın- da bu vəzifədə olmuşdu (96, 101). Səfəvi dövlətinin saray təşkilatında fəaliyyət göstərən tibb idarəsinin başçısı həkimbaşı, yəni baş həkim adlanırdı. «Təzkirət əl- müluk»da götərilir ki, həkimbaşı müqərrəb ül-xaqan olsa da, saray xacələrinin tərkibinə daxil deyildi. O, şahın xüsusi tibb idarəində çalışan həkimlərin ağsaqqalıdır (132, 20). Engelbert Kempferin yazdığına görə dünyanın heç bir ölkəsində həkimlərə burada olduğu kimi ehtiram etmirdilər. Onların əyanlar arasında xüsusi mərtəbə və dərəcələri vardı (96, 101). Təkcə saraylardakı tibb idarəsi deyil, ölkə miqyasında bütün həkimlərin fəaliyyətinə baş həkim nəzarət edir və onların bir çoxu baş həkimin məsləhəti ilə dövlətdən məvacib alırdı (96, 101). Sarayın tibb idarəsinə həkimləri baş həkim işə götürür, onların məvacibini müəyyən edir və lazım olduqda mükafata da təqdim edirdi. Bu məsələlər üzrə baş həkimin hazır- ladığı sənədləri baş vəzir və büyutat naziri maliyyə idarəsində qeydiyyata aldırırdı. Həkimbaşı işində nöqsana yol verən tibb idarə- si işçisini işdən azad etmək hüququna da malik idi. Sarayın əcza- xanası və ona rəhbərlik edən əttarbaşı da baş həkimə tabe idi. Yük- sək dövlət qulluğunda olan əyanlardan xəstələnən olduqda ona həkimi baş həkim təyin edirdi. Şah Süleyman dövründə Mirzə Rəhimin rəhbərlik etdiyi tibb idarəsində altmış səkkiz nəfər həkim vardı ki, onlara 1796 tümən 6366 dinar məvacib ödənilirdi (132, 20). Qaynaqlarda İsfahanda sarayın tibb idarəsində Azərbaycandan olan həkimlərin də yüksək vəzifə tutmaları haqqında məlumatlara təsadüf edilir. İsgəndər bəy Münşi yazır ki, həkim Əbülfət Təbrizi II Şah İsmayıl dövründə sarayın tibb idarəsində yüksək vəzifəyə ucal- mış, ancaq 1585-ci ildə həbs edilmişdir. I Şah Abbas dövründə həbsdən azad edilmiş, yenə də tibb idarəsində yüksək vəzifə tut- muşdur (80, 168-169). Saray təşkilatında münəccimbaşının da öz yeri vardı. Cemelli Karreri yazır ki, münəccimbaşı sarayda Şah münəccimlərinin rəisi olub (89, 166) həmişə özü ilə gəzdirdiyi üstürülab və ulduz cədvəli əsasında (96, 102) günün, saatın xoş, uğurlu anlarını müəyyən edirdi. «Təzkirət əl-müluk»da göstərilir ki, saray xacələri tərkibinə 130 daxil olmayan münaccimbaşı hər gün sarayda olurdu. Şah və onun əyanları səfərə çıxmaq istədikdə, hətta təzə paltar aldıqda belə onunla məsləhətləşib saatın xoş anını ondan öyrənirdilər (132, 70). Engelbert Kempfer yazır ki, Şahdan məvacib alanların sayı çox idi. İldə saray xəzinəsindən münəccim və həkimlərə məvacib verilməsi üçün 20.000 tümən pul ayrılırdı (96, 102). Səfəvilərin saray təşkilatında çox mühüm vəzifə olan hərəm eşikağası haqqında «Təzkirət əl-müluk»da göstərilir ki, bu vəzifə Şah sarayına məhrəm, yaşlı, təcrübəli, düzlükdə, doğruluqda sabit iman sahibi olan şəxslərə tapşırılırdı. Onlar gecə və gündüz hərəm qapısında dayanırdılar. Hərəmin qapıçıları, eşikağasıları ona tabe olub, onun əmrini yerinə yetirirdilər. O, hərəmdə ciddi intizam yaratmalı, kənar şəxsləri ora buraxmamalı idi. Hərəm qulluqçularını isə o təyin edir və məvaciblərini də özü müəyyənləşdirirdi (132, 27). «Təzkirət əl-müluk»da təcrübəli, sabit iman sahibi deyildikdə, əslində müxtəlif dövlət vəzifələrində çalışmış yaşlı, etibarlı Qızılbaş əyanı nəzərdə tutulur. İsgəndər bəy Münşi Türkmanın bu vəzifəyə I Şah Abbas dövründəki təyinatlar barədə verdiyi məlumatlar da fikrimizin doğruluğunu təsdiq etməklə I Şah Abbasın dövlətin içəri- dən qorunmasını sələfləri kimi türklərə etibar etdiyini göstərir. İsgəndər bəy Münşi Türkman yazır ki, 1618-ci ildə Şamlı elinin Bəydili obasından olan hərəm eşikağasıbaşı Heydər sultan vəfat etdikdə, Şah bu vəzifəyə Qızılbaşlardan Əliqulu bəy Evoğlunu təyin etmişdi (80, 929). I Şah Səfi dövründə isə hərəm eşikağasıbaşı yenə də həmin soydan Çələbi bəy Evoğlu olmuşdu (108, 255). II Şah Abbasın hakimiyyətinin əvvəllərində hərəm eşikağası- başı Heydər bəy Evoğlu ilə etimadəddövlə Mirzə Tağı arasında da çəkişmə baş vermişdi. Belə ki, bu çəkişmənin əsas səbəbi eşikağası- başının Abiverddə tiyulları olan qohumlarının vergidən azad edilməsi ilə əlaqədar idi. Nəhayət, Şah Heydər bəy Evoğlun tutduğu vəzifədən azad edir, bu vəzifəyə Mirzəli sultan Çələbioğlunun oğlu Əliqubad bəyi təyin edir. (125a, 28; 130, 99) Saray təşkilatında büyutat (ərəbcə beyt sözünün cəm halı olub ev, bina, təsərrüfat mənasını ifadə edir) nazir-i büyutatın başçılığı altında sarayın tələbatının ödənilməsinə xidmət edən 33 karxanadan Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|