Microsoft Word zahid -ders vesaiti docx
Yüklə 4,22 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 11.3. Maliyy
367 5. öhdəliyin kapitala keçirilməsi vasitəsilə. Öhdəliklər, həmçinin kreditorun hər hansı vəsait və ya əmlak üzərində öz hüquqlarının itirilməsi və ondan imtina etməsi kimi digər vasitələrlə də ödənilə bilər. Öhdəliklər keçmiş dövrlərin əməliyyatları (hadisələri) nəticəsində yaranır. Banklar müxtəlif ödəmə müddətlərinə malik depozitlər və kreditlər verir. Banklar öz öhdəliklərini vaxtında yerinə yetirmək iqtidarında olmalıdır. Əks təqdirdə, əmanətçilər arasında çaxnaşma yarana bilər və bu hal müştərilərin bankla apardığı əməliyyatlar zamanı vacib olan etibarı azaldar. Məhz bu sə- bəbdən bank nəzarəti orqanları likvidlik məsələləri ilə əlaqədar banklara likvidlik əmsalları təyin etmişlər. Kapital. Kapitalın qalıq kimi təyin olunmasına baxmayaraq, mühasibat balansında təsnifləşdirilməlidir. Belə təsnifləşdirmə bankda iştirak payı olan tərəflərin dividend alınması və ya kapitalın ödənilməsinə münasibətdə müxtəlif hüquqlara malikolma faktını əks etdirir. Mühasibat balansında göstərilən kapitalın məbləği aktivlərin və öhdəliklərin həcmindən asılıdır. Kapitalın gəlirliliyi əmsalı kapitalın səmərəliliyini qiymətləndirir. Bu, investorlar üçün mühüm əmsaldır. Bir çox banklar kapitalın gəlirliliyi əmsalını planlaşdırırlar. Asanlıqla başa düşmək olar ki, potensial investor, risk səviyyəsi eyni olmaq şərti ilə, kapitalın gəlirliliyi yüksək olan banka investisiya qoymaq- da daha maraqlı olacaq. Bəzi banklar kapitalın gəlirliliyi əmsalının vergidən ə vvəl, digərləri isə vergidən sonra mənfəətə əsasən hesablayırlar. Vergidən sonra mənfəətin vergidən əvvəl mənfəətə nisbəti bankdakı vergi idarəetməsinin göstəricisidir. Bu da, həmçinin investorlar üçün mühüm əmsaldır.
Mənfəət, bankın fəaliyyətinin effektivlik dərəcəsinin ölçüsü və ya investi- siyalardan (səhmlərdən) daxil olan səmərənin ölçüsü üçün əsas kimi istifadə olunur. Mənfəətin ölçüsü ilə bilavasitə əlaqədar olan elementlər - gəlir və xərclərdir. Gəlir və xərclərin elementləri aşağıdakı kimi təyin olunur: 1. Gəlir – hesabat dövrü ərzində aktivlərin axıb gəlməsi və ya artması formasında və ya səhmdarların qoyuluşları ilə əlaqədar olmayan, kapitalın art- masına gətirib çıxaran öhdəliklərin azalması kimi təzahür edən iqtisadi səmə- rələrin artmasıdır. 2. Xərc – hesabat dövrü ərzində aktivlərin axıb getməsi, tükənməsi və ya səhmdarlar arasında paylanması ilə əlaqədar olmayan kapitalın azalmasına gəti- rib çıxaran öhdəliklərin artması kimi təzahür edən iqtisadi səmərələrin azalma- sıdır.
Daxil olan pul vəsaitləri (mədaxil) bankın adi fəaliyyət prosesində yaranır və müxtəlif anlayışlarla, o cümlədən mükafatlar, faizlər, dividendlər, royalti və icarə haqqı adlandırılır. Digər gəlirlər, bu anlayışıa cavab verən digər maddələri
368 ifadə edir və bankın adi fəaliyyəti prosesində yarana və yaranmaya bilər. Bu gəlirlər özlüyündə iqtisadi səmərələrin artımını təşkil edir və öz xarkterinə görə daxil olan pul vəsaitlərindən fərqlənmir. Digər gəlirlər, məsələn, əsas vəsait- lərin realizə olunmasından yaranan gəlirlərdən ibarətdir. Gəlir anlayışına həmçinin realizə olunmamış gəlirlər, yəni bazar qiymətli kağızlarının yenidən qiymətləndirilməsindən yaranan gəlir və ya uzunmüddətli aktivlərin balans dəyərinin artmasından yaranan gəlir daxildir. Mənfəət və zərər haqqında hesa- batda belə gəlirlər tanınarkən ayrı-ayrılıqda təqdim olunur, çünki bu gəlirlər haqqında məlumatlar iqtisadi qərarların qəbul olunması üçün faydalıdır. Müxtəlif növ aktivlər gəlir vasitəsilə əldə oluna və artırıla bilər. Buna misal olaraq, pul vəsaitlərini, debitor borcunu, təchiz olunmuş mallar və göstərilən xidmətlərin müqabilində alınan malları və göstərilən xidmətləri göstərmək olar. Gəlir öhdəliklərin tənzimlənməsi nəticəsində də yarana bilər. Mədaxil mühüm qiymət göstəricilərindən biridir. Əgər gəlirin miqdarına digər göstəricilərdən ayrıca baxılarsa, o zaman çətin ki, bankın maliyyə səmərə- liliyi haqqında əsaslandırılmış nəticəyə gəlmək olar. Buna görə də, təhlil zamanı rentabellilik əmsallarından istifadə olunur. Onlardan biri xüsusi olaraq şə xsi kapitalın rentabelliyi (ROE), aktivlərin rentabelliyi (ROA), xalis faizsiz marja, faizsiz marja, bankın əməliyyat gəlirinin xalis marjası kimi göstəricilərin hesablanmasını və qiymətləndirilməsini nəzərdə tutur. Xalis faizli marja (XFM) faizli spredin bankın aktivlərinə nisbəti kimi nəzərə alınır. Faizli spred – bankın faizli gəlirləri ilə xərcləri arasındakı fərqdir. Xalis faizsiz marja (XFM) faizsiz spred ilə bank aktivləri məbləği arasındakı nisbət kimi müəyyən olunur. Faizsiz spred bankın faizsiz gəlirləri ilə faizsiz xərcləri arasındakı fərqə bərabərdir. Analoji olaraq bankın əməliyyat gəlirinin xalis marjası nəzərdə tutulur. Verilən əmsallar analitikə göstərəcəkdir ki, bankın menecer və əməkdaşları bank xərclərinin artım sürəti ilə müqayisədə gəlirlərin artım sürətinin saxlanmasını nə dərəcədə müvəffəqiyyətlə təmin edirlər. Ə lbəttə, daha əhəmiyyətli göstərici xalis faizli marjadır. Bankların ümumi gəlirini aşağıdakı formada göstərə bilərik: Ümumi gəlir = əməliyyat gəliri + qeyri-bank gəliri (qeyri-əməliyyat gəlirlər). Bank aktiv gəlirliyinə təsir göstərən başlıca amil-marjdır. Marja-gəlirin yüzdə neçə faizinin bankın əlində qalmasını göstərən göstəricidir. Faiz tarifinin dəyişkənlik riskinin təsir gücünü göstərmək üçün aşağıdakı düsturlardan istifadə etmək olar: Хаlis faiz gəliri = faiz gəliri - faiz məsrəfləri. Ümumiyyətlə bankların əsas gəlir mənbəyi: kreditlərdən əldə etdikləri faiz, ən önəmli xərcləri isə əmanətə ödədikləri faizdir. Ancaq bankların digər fəaliyyətlərindən əldə etdikləri gəlirlər də bank mənfəətini artıra biləcək həcm- lərdədir. Banklar mənfəətlərini artıra bilmək üçün 3 əsas vəzifəni yerinə yetirməlidirlər: 1. gəlirlərin artırılması;
Yüklə 4,22 Mb. Dostları ilə paylaş:
|