Mifologiya və folklor: NƏZƏRİ-metodoloji kontekst
Yüklə 1,35 Mb. Pdf görüntüsü
|
49 məzmun kəsb edir. Bu anlayışlar sistemi də öz mahiyyətinə uyğun idraki strategiya və elmi istiqamətlər formalaşdırır» 46 . Xüsusilə təbiətşünaslıqda yaranan bu yeni «idraki strategiya və elmi istiqamətlərin» humanitar elmlərə təbii təsiri müəyyən dərəcədə kateqorial qatmaqarışıqlıq, terminoloji çətinliklər yaradır. Həmin çətinliklər haqqında XX əsr sosioloqu T.Parsonsun özünün «Sosial fəaliyyətin strukturu haqqında» adlı fundamental monoqrafiyasında müasirləri olan başqa sosioloqlarla birgə yazdığı məqalədən verdiyi bir sitat səciyyəvi olub, çağdaş gerçəkliyi uyğun şəkildə inikas edir: «Sosial elmlərdə olan mövcud vəziyyətdə terminlərin standartlaşdırılmasındakı çətinlikləri tam dərk edirlər. Bu çətinliklərin səbəbi o cümlədən terminlərin götürüldüyü mənbə- lərin müxtəlifliyində və bizim onlara verdiyimiz yeni çalar- lardadır» 47 . F.Qurbanov bu fikri şərh edərək yazır: «Yəni hansı sosioloji cərəyana aid olmasından asılı olmayaraq istənilən konseptual aparat, ümumiyyətlə, elmi idrakın ideal kons- truktlarından istifadə etməyə, sadəcə, məcburdur. Konkret olaraq isə yeni fənlərarası elmi istiqamətlər dərketmə ilə anlamanı o qədər yaxınlaşdırıb ki, artıq ümumi idraki situasiyadan dınışılır» 48 . Epistemoloji müəyyənliyin vacibliyi A.F.Losevin işarə və simvollarla bağlı mövcud nəzəriyyələrdəki terminoloji çoxmənalılıq barəsindəki aşağıdakı fikri ilə daha aydın təsdiq olunur: «İşarə», «məna», «struktur», «model», «simvol» kimi terminlər müxtəlif müəlliflərdə onlarla fərqli mənalara malikdir. Belə düşünmək olmaz ki, bu sahədə hansısa vahid bir 46 Qurbаnоv F. Аutоpоyezis və sinergetikа: sоsiаl təşəkkül me- tаfоrаlаrı. Bаkı: Аdilоğlu, 2007, s. 27 47 Парсонс Т. О структуре социального действия. Москва: Ака- демический проект, 2002, с. 417 48 Qurbаnоv F. Аutоpоyezis və sinergetikа: sоsiаl təşəkkül me- tаfоrаlаrı. Bаkı: Аdilоğlu, 2007, s. 17 50 terminologiya dekretləşdirilməlidir ki, bütün başqa terminoloji prinsipləri istisna etsin. Müəlliflərdən ancaq onu tələb etmək olar ki, onlar bu və ya başqa termin sistemindən istifadə edərkən öz terminologiyalarını axıradək saxlasınlar və onlar tərəfindən hər dəfə hansısa başqa termin sisteminin qəbul edilməsi ilə yollarından sapmasınlar» 49 . Terminlər məntiqi yanaşmanını xüsusi işarələridir. Məntiqi düşüncə ilə termin arasında mürəkkəb münasibətlər mövcuddur. Bu mürəkkəbliyi nəzərdə tutan K.Levi-Stros göstərir ki, biz məntiq haqqında danışarkən zəruri münasibətlərin qurulmasını nəzərdə tuturuq. Lakin qətiyyən bu funksiyaların yerinə yetirilməsi üçün təyin olunmamış terminlər arasında belə münasibətlər necə qurula bilər? 50 . «Bu məntiq kaleydoskop, struktur yerləşdirmələrin həyata keçirildiyi qəlpələr, qırıqlardan ibarət alət kimi hərəkət edir» 51 . Ümumiyyətlə, epistemologiya ayrıca elm sahəsidir. N.N.Pu- qaçova yazır ki, epistemologiya fəlsəfənin bölməsidir və burada idrakın təbiəti, biliyin gerçəkliyə münasibəti kimi problemlər öyrənilir, idrak prosesinin ümumi əsasları tədqiq edilir və idrakın həqiqiliyinin şərtləri aşkar edilir. Epistemologiya üçün, bir qayda olaraq, idrak prosesinin bütün səciyyəsi yox, ancaq biliyin əldə edilməsinə gətirən, başqa sözlə, dünyadakı işlərin real vəziyyətini təsvir etməklə həqiqilik əlamətlərinə malik olan cəhətlər əhəmiyyət daşıyır 52 . 49 Лосев А.Ф. Терминологическая многозначность в существую- щих теориях знака и символа / Языковая практика и теория языка. Вып. 2. Москва: Наука, 1978, с. 3 50 Леви-Строс К. Первобытное мышление: Москва: Республика, 1994, с. 140 51 Levi-Strоs K. Göst. əsəri, s. 141 52 Пугачева Н.Н. Эпистемология / Современная западная фило- софия. Словарь. Москва: Изд. полит. лит., 1991, с. 394-395 51 Oğuz mifinə yanaşmada epistemoloji əyarlandırmanın apa- rılmasını aktuallaşdıran başlıca cəhət «epistema» anlayışının strukturalizmlə sıx bağlılığındadır. N.S.Avtonomova göstərir ki, «epistema» Fukonun «Sözlər və əşyalar. Humanitar elmlərin arxeologiyası» kitabının başlıca anlayışı olub, strukturalizm tərəfindən «ideyaların tarixi» sahəsində nəzəri manifest kimi qəbul edilmişdir. «Epistema» biliyin ümumi məkanı, «varlıq qaydasının» təsbit etmə üsulu, «əşyalar» və «sözlər» arasında birbaşa nəzərlərdən gizlin qalan münasibətlər şəbəkəsidir. Epistemanın əsasında bu və ya digər epoxaya xas olan qavrayış kodları, təcrübələri, dərketmələri qurulur, müxtəlif ideya və konsepsiyalar yaranır 53 . Oğuz mifi də kosmoloji çağın qavrayış kodu, dərketmə üsuludur. Onun təhlil aparatının epistemoloji əsaslarının müəyyənləşdirilməsi mifin semiotik strukturunun bərpası sahəsində terminoloji zənginliyin və alternativliyin olması ilə bağlıdır. Məsələn, «struktur» termini Britaniya sosial antropologiyasında və fransız strukturalizmində tamamilə fərqli və biri digəri tərəfindən qəbul edilməyən anlamlarda şərh edilir. Oğuz mətnlərindən oğuz mifinin mental arxitektonikasının semiotik strukturunun bərpasını nəzərdə tutan bu tədqiqatın konseptual əsasında «struktur»un fransız strukturalizminin epistemoloji modeli dursa da, araşdırmada, ümumən, «struktur» termininin hər iki anlamına istinad olunur. Yaxud «arxetip» anlayışının ümumleksik anlamı ilə K.Q.Yunqun analitik psixologiyasındakı anlamı tamamilə fərqlidir. Tədqiqatda bu anlamların sərhədləri dəqiq fərqləndirilməklə yanaşı, yerindən asılı olaraq hər ikisi işlədilir. 53 Автономова Н.С. Эпистема / Современная западная философия. Москва: Изд. полит. лит., 1991, с. 395 Yüklə 1,35 Mb. Dostları ilə paylaş:
|