MikrobiologiYA, sanitariya və GİGİyena fəNNİ azərbaycan böLMƏSİ

b – Botrytis: 1 – konidiya daşıyıcı; 2 – budaqları; 3 – konidiyalar;  
c – Alternaria: 1 – konidiya daşıyıcı; 2 – çoxhüceyrəli konidiya. 
 
Aspergillus, Penicillium (bax şəkil 1.3), Fusarium, Alternaria və s. cinslərə daxil 
olan  göbələklərin  arakəsməli  mitselləri  olur  və  onlar,  ali  göbələklərə  aiddirlər.  Bu 
göbələklərə  aid  olan  bir  çox  kif  göbələklərinin  cinsi  çoxalmaları  məlum  olmadığına 
görə  bunları  natamam  göbələklər  qrupuna  daxil  edirlər.  Onlar  askomitsetlər  sinfinin 
Plectascales  sırasına  daxil  edilirlər.  Bu  cinslərin  bir  çox  nümayəndələri  torpaqda, 
müxtəlif  üzvi  qalıqlar  üzərində  konidial  dövrdə  yayılmışlar.  Ona  görə  də  belələri 
natamam  göbələklər  qrupuna  daxil  edilirlər.  Penisillium  cinsinin  göbələklərində 
konididaşıyan çox hüceyrəli olub, üç hissəsində 2-3 dəfə budaqlanır.  
Bunlardan  fərqli  olaraq,  Aspergillus  cinsinin  göbələklərinin  konididaşıyanı 
budaqlanmır, üç hissəsi başcıq və ya qovuq şəklində genişlənir. 
Göbələklərin bir çox növlərindən sənayedə müxtəlif antibiotik maddələr alınır 
ki,  bunlardan  da  penisillin,  notatin,  tardin,  aspergillin  və  s.  göstərmək  olar.  Bəzi 
penisillium növlərindən isə pendir və s. məhsullar istehsalında istifadə olunur. 
Maya  göbələklərinə  gəldikdə  isə,  onlar  bir  hüceyrəli  orqanizmlərdən  olub, 
hüceyrələrinin  forması  çox  vaxt  dairəvi,  oval-yumurta  formalı  və  ya  ellipsvarı, 
bəzən isə silindrik və ya limonşəkilli olurlar. Onlar bakteriyalara nisbətən iridirlər, 
hüceyrələrinin ölçüsü isə 5-8-10 mk diametrində olur. 
Mikroskop altında baxdıqda onların hüceyrəsinin qılaf və protoplastdan ibarət 
olduğu  müşahidə  edilir.  Maya  göbələklərinin  qılafının  elektron  mikroskopiyası 
göstərir ki, qılaf iki və bəzən daha artıq təbəqədən ibarət olub, tərkibində sellüloza 
vardır.Bakteriyalardan fərqli olaraq maya göbələklərində dairəvi və ya oval şəkilli, 
formalaşmış  nüvənin  olması  onları  bakteriyalardan  fərqləndirir.  Onlarda  hüceyrə 
yaşlaşdıqca onun sitoplazmasında çoxlu vakuollar əmələ gəlir. 
Onların çoxu tumurcuqlama, bəziləri isə hüceyrənin ikiyə bölünməsi yolu ilə 
çoxalırlar. Göbələklər sporlarla da çoxala bilirlər. 
Təsnifatına  görə  maya  göbələkləri  Ascomycetes  sinfinin  ibtidai  kisəlilər  – 
Protascales sırasına aiddirlər və onlar sadə bölünmə və ya tumurcuqlama yolu ilə, 
sporlarla çoxalan orqanizmlərdəndir. 
Maya göbələklərinin ibtidai kisəlilər sırasının yalnız bir fəsiləsi məlumdur ki, 
bunlar  da  Saccharomycetaceae  adlandırılırlar.  Onlar  12  cinsi  əhatə  edirlər  və 
aşağıdakılardan ibarətdirlər: 
 
Sporlar ilə çoxalan Schizosaccharomyceslər. 
 
İzo-  və  heteroqamiya  yolu  ilə  çoxalan  Zygosaccharomyceslər.  Onlar 
şəkər məhlulunda inkişaf edə bilirlər, qıcqırtma qabiliyyətinə malikdirlər. 
 
Üzəri çıxıntılı qılafla örtülü, dairəvi və bəzən oval formalı sporlar əmələ 
gətirən Debariomyceslər. 
 
Vegetativ  bədənləri  maya  hüceyrələrini  xatırladan  lakin  mitselləri 
olmayan Nadsoniyalar. 
 
Kisəsində  bir  və  ya  iki  spor  olan,  oval  formalı  hüceyrələri  olan 
Schwanniomyceteslər. 

---

 
Kisə  sporları  dairəvi,  üzəri  hamar  olan  Torulasporalar.  Hüceyrələri 
Torula-nı xatırladır. 
 
Sporları mitsel əmələgətirən Saccharomycodeslər. 
 
Sporlarının üzərində ikiqatlı qılaf olan Saccharomycopsislər. 
 
Sporları  dairəvi  formada  olan,  üzərləri  bir  qatlı  qılafla  örtülü 
Saccharomyceslər. Onların növlərindən sənayedə geniş istifadə edilir. 
 
Sadə  bölünmə  və  tumurcuqlama  vasitəsilə  çoxalan  Hansenula 
göbələkləri. 
 
Yalançı mitseliləri olan, kisə sporları limon formalı Pichia göbələkləri. 
 
Spirt  qıcqırması  əmələ  gətirməyən  sporları  limona  oxşar,  genişlənmiş 
qılafı olan Willopsis göbələkləri. 
Bunlardan  əlavə  mayaya  oxşar  və  ya  sporsuz  göbələklər  də  təbiətdə  geniş 
yayılmişlar. 
Bu  göbələklər  iki  fəsilləyə  bölünürlər  ki,  I  fəsilə  rənqli,  piqment 
əmələgətirənChromotorulaceae, 
II 
fəsilə 
isə 
rəngsiz 
piqment 
əmələ 
gətirməyənTorulopsidaceae  adlanır.Chromotorulaceae  fəsiləsinin  hüceyrələri  maya 
göbələklərinə bənzəyir və bunlar müxtəlif rəngli piqment əmələ gətirən cinsləri əhatə 
edir. 
Bütövlükdə götürdükdə maya göbələklərinin yabanı və mədəni növlərinə daha 
çox  təsadüf  olunur.  Onlar  çörək  bişirmədə,  spirt  qıcqırmasında,  çaxırçılıqda,  pivə 
istehsalında,  yem  mayası  istehsalında  işlədilirlər. Südlü  məhsullardan kefir, qımız 
hazırlanmasında geniş istifadə olunurlar. 
Torulopsidaceae  fəsiləsi  isə  rəngsiz piqment əmələ  gətirməyən cinsləri əhatə 
edir.  Onların  hüceyrələri  uzunsov,  oval,  sapşəkilli,  tək-tək,  yaxud  da  zəncir 
formasında rast gəlinir. 
Qeyri-müəyyən  (natamam)  göbələklər  (Fungi  imperfecti)  isə  təbiətdə  geniş 
yayılmış orqanizmlərdən olub, 25 minə qədər növü əhatə edirlər. Bunlara arakəsməli 
mitselləri  olan  göbələklər  daxildirlər.Onların  əksər  nümayəndələri  cinsi  prosesləri 
itmiş kisəli göbələklərdir.  
Bu göbələklərin təsnifatı ədəbiyyatda hələ tam dəqiqləşdirilməmişdir. Bununla 
belə, bir sıra müəlliflərə, o cümlədən A.A.Potebniyə görə qeyri müəyyən göbələklər 
5 sıraya bölünürlər. 
 
9. Mikroorqanizmlərin böyüməsi və çoxalması 
 
Fiziologiya  mikroorqanizmlərin  qidalanmasını,  tənəffüsünü,  inkişafını, 
çoxalmasını və s. məsələləri öyrənir. 
Bütün  canlı  orqanizmlərin  əsas  xüsusiyyətlərindən  biri  əlverişli  şəraitdə 
onların  böyümə  və  çoxalmalarıdır.  Böyümə  fizioloji  proses  olub  hüceyrənin 
həcmcə  ölçüsünün  artması-böyüməsidir.  Hüceyrənin  böyüməsində  3  mərhələ 
nəzərə  çarpır:  Hüceyrənin  fəal  böyüməsi,  böyümənin  zəifləməsi  və  tələf  olma. 
Böyümə  prosesi  çoxalma  ilə  nəticələnir.  Bakterialar  əlverişli  şəraitdə  çoxalır  və 
çoxalmaları  əsasən  sadə  yolla  hüceyrənin  ikiyə  bölüməsi  yolu  ilə  olur.Adətən 
balterialar  15-30  dəqiqədən  bir  bölünür.  Bölünmə  zamanı  əmələ  gələn  arakəsmə 

---