MikrobiologiYA, sanitariya və GİGİyena fəNNİ azərbaycan böLMƏSİ

tədricən  hüceyrəni  2  hissəyə  bölür.  Bakteriya  bölünməzdən  əvvəl  onun 
hüceyrəsində  böyük  dəyişiliklər  baş  verir.  Əvvəlcə  hüceyrənin  protoplastında 
nukleoproteidlər  və  ehtiyyat  qida  maddələri  çoxalır.  Bölünmədən  əvvəl  bakterial 
xromosomun  DNT-sinin 
replikasiyası  (ikiləşməsi)  baş 
verir.  DNT-nin 
replikasiyasında  sonra  hüceyrənin  bölünməsi  başlayır.  Əvvəlcə  2  qatlı 
sitoplazmatik  membran  sintez  olunur,  sonradan  hüceyrənin  daxili  divarında  iki 
çıxıntı  törəyir  və  bunlar  sürətlə  inkişaf  edərək  halq  formasında  hüceyrəni  ikiyə 
bölən  ikiqatlı  arakəsmə  əmələ  gıtirir  və  protoplat  iki  hissəyə  bölünür,  bu  hissələr 
bir-birindən  protoplazmatik  membran  ilə  ayrılır.  Bundan  sonra  yeni  əmələ  gəlmiş 
hüceyrələrin  arasında  hüceyrə  divarı  əmələ  gəlir  və  nəticədə  iki  cavan  hüceyrələr 
bir-birindən ayrılır. Əgər əmələ gəlmiş cavan hüceyrələr morfoloji oxşardırsa, belə 
bölünməyə  izomorf,  bir-birindən  fərqli  hüceyrələr  əmələ  gələrsə  buna  heteromorf 
bülünmə deyilir.  
Son  zamanlar  alimlər  bəzi  bakteriyaların  maya  göbələyində  olduğu  kimi 
tumurcuqlanma  ilə  gedən  çoxalmanın  olduğunu  da  qeyd  edirlər.  Aktinomisetlər 
qeyri-cinsi  partenogenez  yolla  əmələ  gələn  sporlarla  çoxalırlar.  Bakteriyalarda 
sadə yolla gedən cinsi çoxalma da müəyyən edilmişdir.  
Bakteriyalar  təzə  qidalı  mühitə  daxil  edildikdə  onlar  qidalı  maddələri 
minimuma  endirənə  qədər  çoxalır.  Sonra  isə  çoxalma  dayanır.  Əgər  çoxalma 
prosesinin gedişində mühitə əlavə qidala maddələr daxil edilməzsə və əmələ gələn 
ifrazat məhsulları mühitdən ayrılmazsa, buradakı kultura statik və ya dövrü kultura 
adlanır.  Belə  kultural  papulyasiyalarda  çoxalma  s  formalı  çoxalma  əyrisi  üzrə  4 
fazada  gedir:  embrional  inkişaf  və  ya  laq  faza,  intensiv  loqarifmik  və  ya 
eksponensial faza, stasionar çoxalma və tələf olma fazaları. 
I 
faza 
embrional 
inkişaf 
və 
ya 
laq 
faza 
( 
böyünmənin 
dayanmsı)dövründəhüceyrələrdə  fermentlər,nuklein  turşuları  və  zülallar  sizntez 
olunur.  Bu dövrdə  hüceyrələr bölünmür,  lakin  mühitə  uyğunlaşır. Onlar  morfoloji 
və və fizioloji dəyişkənliyə uğrayır, ölçüsü böyüyür və hüceyrələr bu dövrdə xarici 
mühit amillərinə qarşı çox həssas olurlar.  
II  faza  loqarifmik  və  ya  eksponensial  fazalaq  fazanı  əvəz  edir.  Bu  dövrdə 
hüceyrələr  kifayət  qədər  qidalı  maddələrlə  təmin  olunmuş,  mühitdə  isə  hələlik 
maddələr  mübadiləsinin  zərərli  məhsulları  toplanmışdır.  Ona  görə  də  bu  fazada 
hüceyrənin  çoxalması  hər  növün  özünə  məxsus  müddətdə  eyni  maksimal  sürətlə 
həndəsi  proqreslə  gedir,  Qidalı  maddələr  sürətlə  istifadə  olunur.  Lazımsız 
metabolizm  məhsulları  toplanır,  çoxalmanın  zəifləməsi  gedir.  Bəzi  hüceyrələr 
bölünmədən qalır, hətta tək-tək tələf olan hüceyrələr də müşahidə olunur.  
III faza stasionar çoxalma fazası - Bu zaman qidalı  maddələrin sərf olunub 
azalması  və  ifrazat  məhsullarının  əmələ  gəlməsi  hüceyrələrin  bölünməsinə  mənfi 
təsir  göstərir.  Ona  görədə  bu  fazada  çoxalan  hüceyrələrlə  tələf  olan  hüceyrələrin 
miqdarı nisbi bərabər olur. 
IV  faza  tələf  olma  fazası  –  Burada  tələf  olan  hüceyrələrin  miqdarı  bölünən 
hüceyrələrdən  artıq  olur.  Ona  görə  dəbu  dövrə  tələfolmanın  laqorifmik  fazası 
deyilir. 
 
 

---

 
 
10. Mikroorqanizmlərin qidalanması 
Mikroorqanizmlər yaşamaq,  inkişaf etmək, çoxalmaq  üçün qidalanmalıdırlar. 
Xarici  mühitdən qida  maddələrinin  mikrob hüceyrəsinə daxil olması  və  mikrobun 
həyat  fəaliyyəti  nəticəsində  əmələ  gəlmiş  maddələrin  ifraz  olunmasına  maddələr 
mübadiləsi deyilir.  Bütün canlı orqanizmlər kimi  mikroblar  maddələr  mübadiləsiz 
yaşaya  bilmirlər.  Mikrobların  qidalanması  dedikdə,  biz  maddələrin  daxil  olub 
həzmə getməsini, yəni assimilyasiyanı başa düşürük.  
Mikroorqanizmlərin qidalanması diffuziya (sərbəst daxil olma) və osmos ( hər 
hansı bir təsiri altında daxil olma) yolu ilə yarımkeçirici membran hüceyrələrindən 
hüceyrəyə maye qida maddələrinin daxil  olması və  metabolizm məhsulların kənar 
edilməsidir.  Qida  maddələrinin  membrandan  daxil  olma  sürəti  hüceyrənin 
quruluşundan,  o  cümlədən  onda  və  ətraf  mühitdə  olan    qida  maddələrinin 
konsentrasiyasındanvə ətraf mühit amillərindən asılıdır. 
Mikroorqanizmlər  qida  kimi  müxtəlif  maddələrdən  istifadə  edirlər.  Onların 
tərkibinə    həm  orqanogen  maddələr,  yəni  üzvi  maddələrin  tərkibinə  daxil  olan 
maddələr (oksigen, hidrogen, karbon və azot), həm də mineral  maddələr  (kükürd, 
fosfor,  kalium,  kalsium,  maqnezium,  dəmir)  daxildirlər.  Bundan  əlavə 
mikroorqanizmlərin  normal  inkişafı  üçün  təbi  suda  və  mineral  qatlarda  olan  cüzi 
miqdarda mikroelementlər də tələb olunur (sink, bor, kobalt və marqansovka).   
Bəzi mikroorqanizmlərin inkişafı üçün xüsusi maddələr də -boy maddələri, boy 
stimulyatorları  da tələb olunur. Bu maddələrdə həyat üçün vacib olan vitaminlər, 
amin turşuları və onlara oxşar maddələr olurlar.  
Mikroorqanizmlər oksigen və hidrogenisu və üzvi birləşmələrdən alırlar. Bəzi 
bakteriyalar havanın sərbəst oksigenini də mənimsəyirlər. 
Karbondan istifadə mənbəyinə görə mikroorqanizmlər autotrof (avtos-özü, trofe -
qidalanma) və heterotrof (heteros - başqqası) qruplara bölünürlər.   
Autotrof  mikroorqanizmlər  karbonun  üzvi  maddələrə  çevrilməsində  zəruri  olan 
enerjidən istifadə etmələrinə görə 2 qrupa ayrılırlar: 
1.  Günəş enerjisindən istifadə edənlər- fototroflar və ya fotosintezedicilər.  
2.  Kimyəvi reaksiyada əmələ gələn enerjidən istifadə edənlər- xemotroflar və 
ya xemosintezedicilər. 
Karbonun  reduksiyasında  hidrogen  daşıyıyıcısı  kimi  üzvi  və  mineral 
maddələrdən  istifadə  oluna  bilər.Bunlara  görə  də  mikroorqanizmlər  2  qrupa: 
orqanotroflara-  üzvi  maddələri  mənimsəyənlərə  və  litotroflara  mineral 
maddələrdən istifadə edənlərə bölünürlər.  
Fototrof  bakteriyalar  karbon  qazını  mənimsəmələrinə  görə  yaşıl  bitkiləri 
xatırladırlar.  Bu  bakteriyalar  tipik  su  orqanizmləri  olub  şirin  və  duzlu  sularda 
yayılmışlar.Bunların  təsnifatı  Nil  tərəfindən  verilmiş  vəo  bu  bakteriyaları  3  qrupa 
bölmüşdür. 
1.  Kükürd mənimsəyən qırmızı rəngli bakteriylar (Athiorhodaceae) 
2.  Kükürd mənimsəyən purpur bakteriyalar (Thiorhodaceae) 
3.  Kükürd mənimsəyən yaşıl bakteriyalar (Chlorobiaceae) 

---