MikrobiologiYA, sanitariya və GİGİyena fəNNİ azərbaycan böLMƏSİ

isə optimal temperatur adlanır. Mikroorqanizmlərin inkişafını müəyyən edən bu üç 
temperatur göstəricisini kardinal nöqtə adlandırmaq qəbul edilmişdir. 
Mikroorqanizmləri  temperatura  həssaslığına  (münasibətinə)  görə  üç  qrupa- 
psixrofil, mezofill və termofillərə bölürlər: 
1)  Psixrofillərə  inkişafı  aşağı  temperatura  uyğunlaşmış  mikroorqanizmlər 
aiddir.  Bura  soyuq  bulaqlarda,  şimal  dənizlərində  və  buzlaqlarda  olan  kif 
göbələkləri, özündən şüa buraxan fotobakteriyalar, bakteriyalar aiddir. Bunlar üçün 
minimal  temperatur  -10°C-dək,  optimal  10°-15°C-dək,  maksimal  20-30°C-dir. 
Soyuğa  əksər  mikroblar  davamlıdır.  Bağırsaq  bakteriyası  mənfi  190°C-də  uzun 
müddət salamat qalır. 
2)  Mezofill  mikroblar  orta  temperaturu  sevənlərdir.  Minimal  temperatur 
0°C-dən +10°C,  optimal 25-35°C,  maksimal  40-50°C-dir.  Bunlara təbiətdə  geniş 
yayılmış  bakteriyaların  və  göbələklərin,  eləcə  də  onların  əksər  patogen 
nümayəndələri  aiddir.  Bu  qrup  mikroorqanizmlər  əksərən  yeyinti  məhsullarının 
çürüməsinə,  qıcqırmasına  və  onların  əmtəə  keyfiyyətinin  aşağı  düşməsinə  səbəb 
olurlar. 
3)  Termofil  mikroorqanizmlər  nisbətən  yüksək  temperaturda  inkişaf  edirlər. 
Onlar üçün  minimal temperatur +30°C, optimal 50-60°C, maksimum 70-80°C-dir. 
Mikrobların  termofilliyi  hüceyrə  qlafı  və  qilafaltı  pərdəsinin  lipid  tərkibi  ilə 
xarakterizə olunur. Qlafın pərdədə olan 20-dən artıq zülalları lipidlər ilə birləşərək 
mikrobun elastikliyini və temperatura davamlılığını artırırlar.Termofil bakteriyalar 
təbiətdə  –  torpaqda,  suda,  peyində,  torfda,  isti  su  mənbələrində  geniş  yayılmışdır. 
Termofil  mikroorqanizmlər    taxıl,  pambıq,  un,  yarma  və  s.  kimi  məhsulları  nəm 
halında saxladıqda inkişaf edərək, onların qızışmasına səbəb olur. 
Yüksək  temperatura  fermentlərin  inaktivasiyasına  və  sitoplazma  zülalının 
denaturasiyasına  səbəb  olur  ki,  bu  da  mikrob  hüceyrəsinin  məhvi  ilə  nəticələnir. 
Sporsuz  bakteriyaların  əksəriyyəti  60-70°C  qızdırıldıqda  15-30  dəqiqəyə,  80-
100°C  qızdırıldıqda  isə  bir  neçə  saniyədən  1-3  dəqiqəyə  qədər  müddətdə  məhv  
olur. Bakteriyalar quru mühitə nisbətən nəmli mühitin yüksək temperaturunda daha 
tez məhv olurlar. 
Sporlu  mikroblar  daha  davamlıdırlar.Onlar  120°C-də  20-30  dəqiqəyə  tələf 
olurlar.  Bunun  əsas  səbəbi  onlarda  sərbəst  suyun  az,  tərkibində  piridin  turşusu  və 
kalsiumun olması iləəlaqədardır. 
Mikroorqanizmlərlə  mübarizədə  yüksək  temperaturdan  geniş  istifadə  olunur. 
Yüksək  temperaturla  bakteriyaları  məhv  etməyin  iki  üsulu  vardır:  pasterizasiya, 
sterilizasiya. 
Pasterizasiyaçox  yüksək temperaturda tərkibini dəyişən  yeyinti  məhsullarını 
(süd,  şərab,  ikra,  meyvəşirələri)  qorumaq  və  orada  olan  mikroorqanizmlərin 
vegetativ  formalarını  (60-70°C-də  20-30  dəqiqə  və  ya  70-80°C-də  5-10  dəqiqə 
qızdırılır)  məhv  etmək  üçün  onların  60-80°C-də  20-30  dəqiqə  qızdırırlmasın 
ibarətdir.  Lakin  oradakı  bakteriyaların  sporları  və  termofil  bakteriyalar  məhv 
olmur.  Sporların  vegetetiv  formaya  çevrilməsi  üçün  həmin  məhsullar  bir  sutka 
müddətində otaq temperaturunda saxlanılır, sonra aparılan təkrarı pasterilizasiya ilə 
həmin  hüceyrələr  də  tələf  edilir.  Bu  üsul  tindalizasiya  adlanır.  Bu  prosesdən 

---

konserv  sənayesində  meyvə  və  tərəvəzlərdən  konserv  hazırlanmasında  istifadə 
edilir.  
Mikrobioloji  tədqiqatlarda  qidalı  maddələrin,  qabların,alətlərin  sterilizasiyası 
ən vacib məsələdir. Steilizasiya latın sözü olub (strelis) nəslin kəsilməsi deməkdir. 
Sterilizasiya  əşyalarda,  mühitdə  müxtəlif  amillərin  təsiri  altında  mikrobsuz  şərait 
yaratmaq üsuluna deyilir.  
Sterilizasiya  dedikdə  hər  hansı  bir  əşyanın  və  ya  maddənin  tərkibində  olan 
mikroorqanizmlər  tam  mənada  məhv  edilməsi  nəzərdə  tutulur.  Bu  məqsədlə 
mexaniki, fiziki, termiki və kimyəvi təsirlərdən istifadə edilir. Yüksək temperaturla 
mikroorqanizmləri  məhv  etmək  üçün  qaynatma-  termiki  sterilizasiya,  quru  isti 
buxarla təzyiq altında, fasiləli buxarla təzyiqsiz və s. üsullardan istifadə olunur.  
Buna  100-130°C-də  20-40  dəqiqə  qızdırmaqla  nail  olunur.  Bu  zaman  hətta 
basilin sporu da məhv edilir. 
Cərrahiyyə  alətləri,  şprislər,  iynələr    və  s.  xırda  əşyalar  adi  su  və  ya  1-2%-l 
çay  sodası  məhlulunda  30  dəqiqə  qaynadılmaqla  sterilizə  edilir.  Laboratoriyada 
olan  şüşə  qablar  quru  isti  ilə  PAster  peçində  və  ya  xüsusi  sterilizatorlarda    165-
170° C-də 2 saat müddətində sterilizə edilir.  
Bakterioloji  qələmlər,  iynələr,  bəzi  metal  alətlər  və  s.  od  üzərində 
kozərdilməklə  mikrobsuzlaşdırılır.  Quru  istidən  xarab  olan  qidalı  mühitlər,  rezin 
əşyalar,  sarğı  materialları,  xalatlar  və  s.  təzyiqli  buxarla  xüsusi  germetik  qapalı 
qazanda avtoklavda sterilizə edilir.  
Tərkibində  şəkər  olan  qidalı  mühitlər  avtoklavda  təzyiqsiz,  fasiləli  buxarla 
100-105°C-də 3 gün müddətində və hər dəfə 30 dəq. şəkərsiz qidalı mühitlər, sarğı 
materialları və s. avtoklavda 120-130°C temperaturda 1-1.5 atmosfer təzyiq altında 
30-45  dəq.  müddətində  yalnız  bir  dəfə  sterilizə  olunur.    Temperatur  təsirindən 
xarab olan  maddələr, dərmanlar, zülallar bakteriyaları  keçirməyən  xırda  məsaməli 
süzgəclərdən  süzülərək  sterilizə  olunur.Hazırda  bu  məqsədlə  azbest  lövhəli  Zeyts 
süzgəcindən istifadə olunur.Süzgəclər işlənməməzdən əvvəl sterilizə olunmalıdır. 
Temperaturun 
mikroorqanizmlərə 
təsirindən 
yeyinti 
məhsullarının 
istehsalatda  saxlanılması  zamanı  geniş  istifadə  edilir.  Yeyinti  məhsullarını  aşağı 
temperaturlarda 
soyutmaq 
(+8°C-2) 
və 
dondurmaqla 
(-6°C 
aşağı) 
konservləşdirirlər.  Məsələn,  soyudulmuşəti  və  balığı  20  günə  qədər,  südü  10-12 
saat, meyvələri və pendiri 6 aya qədər saxlamaq olur. 
İşığın təsiri.İşığın tərkibində müxtəlif şüalar olduğu üçün, o əksər mikroblara 
öldürücü  təsir  göstərir.Xüsusən,  qısadalğalı  ultrabənövşəyi  şüalar  kəskin 
bakteriosid təsirə malikdirlər.Ultrabənövşəyi şüalardan suyun, südün, materialların 
sterilizasiyasında istifadə olunur. 
Rentgen və radium şüaları az miqdarda və qısa müddətdəmikroorqanizmlərin  
inkişafını  vəçoxalmasını  stimullaşdırır,  yüksək  dozada  isə  onlarıöldürür.  Elektrik 
cərəyanı yüksək tezlikdə mikroorqanizmlərəöldürücü təsir göstərir. 
Osmotik  təzyiqin  təsiri.Mühitin  osmotik  təzyiqinin  mikroorqanizmlərin 
həyatında mühüm rolu vardır.Osmotik təzyiq mühitdə həll olan maddələrin qatılığı 
ilə yaranır.Qatılıq artıq olduqda, bu təzyiq yüksək olur. 
Osmotik  təzyiq  nə  qədər  yüksək  olarsa,  suyun  fəallığı  və  onun  hüceyrəyə 
daxil olması bir o qədər az olur. 

---