Milan Uzelac istorija filozofije I
Yüklə 4,1 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Miletska filozofija prirode
- Anaksimandar
Milan Uzelac Istorija filozofije I
27
moralne strogosti, premda su ona u to vreme znatnim delom već napuštena; istovremeno, pitagirejci oštro kritikuju moralnu raspuštenost svoga doba i to je izraz aris- tokratske reakcije protiv demokratskih tendencija u tadašnjem društvu; Pitagora i njegova škola oličavaju konzervativni duh dorskih plemena i time se ova škola sup- rotstavlja jonskim filozofima prirode u Miletu i Efesu. U prvo vreme pitagorejsko učenje se širilo usmeno, čemu je doprinelo i uništavanje pitagorejskog saveza na prelazu iz VI u V stoleće pre n.e; najverovatnije, prvo izlaganje pitago- rejskog učenja u pisanom vidu nalazimo kod Filolaja, a to je druga polovina V stoleća pre n.e. Nakon toga dolazi do zbližavanja pitagorejstva i sokratsko-platonovskih krugova te se o definitivno oformljenom pitagorejstvu može govoriti tek u vreme poznog Platona i stare Akademije (Speusip), a nakon Arhite iz Tarenta (prva polovina IV stoleća pre n.e.) pitagorejstvo zamire za najmanje 300 godina. Dok su Pitagora i pitagorejci razvijali filozofiju brojeva, prvi grčki mislioci na istočnoj obali Egejskog mora, na zapadu Male Azije, u tada bogatim gradovima kao što behu Milet i Efes, nastojali su da sve bivstvujuće svedu na mate- rijalne elemente ističući njegovu čulnu raznovrsnost (voda, vatra, zemlja, vazduh). Tu je već vidna razlika koja nastaje između pitagorejaca i prvih jonskih mislilaca (o kojima će sad biti reči): dok su pitagorejci naglasak stavljali na to ka- ko elementi nastaju, kakva je njihova aritmetičko- geometrijska struktura koju su oni sjedinjavali s astronomijom i muzikom, potčinjavajući ovoj poslednjoj čak i gramatiku, Jonjani su svoja istraživanja usmeravali na same elemente.
Milan Uzelac Istorija filozofije I www.uzelac.eu 28 Aristotel piše da je Tales, sin Eksamiesa iz Mileta (oko 625-548), kao počelo svega postavio vodu (Diels, 11, A 27); Talesu se pripisuje da je prvi raspravljao o prirodi, da je rekao da su duše besmrtne, da je svet živ i pun božanstava, da nežive stvari imaju dušu, da je prvi izmerio visinu piramida i da je prvi upisao u krug pravougli trougao (i nakon toga bogovima žrtvovao vola!), da je otkrio godišnja doba i godinu podelio na 365 dana, da je na pitanje: šta je
između života i smrti, i navodno, prvi je bio nazvan mudracem; umro od žege i žeđi, u dubokoj starosti, posmatrajući atletsko takmičenje (Diels, 11, A 24-39). Hegel je istoriju filozofije započeo sa Talesom, polazeći od toga da se većina slaže sa tim da je Tales "prvi filozof prirode" (Hegel, 1970, I/143) i on se pritom poziva na Aristotela koji u Metafizici piše da je "većina prvih filozofa smatrala počelima svih stvari samo ona u obliku tvari (materije) (...) a da Tales, začetnik takve filozofije, tvrdi da je (to) voda..." (Met., 983b). Trebalo bi ovo imati u vidu: Aristotel Talesa ne vidi kao začetnika filozofije, nego kao za- četnika takve filozofije, tj. filozofije koja počelo tumači kao tvar (u ovom slučaju, kao vodu), a ne kao broj (što je, videli smo, smatrao Pitagora). Drugim rečima: Stagiranin ne tvrdi da s Talesom počinje filozofija, već da s njim počinje jedna određena vrsta filozofije koju bismo mi mogli nazvati filozofijom prirode. Talesova odluka da vodu izdvoji kao počelo može se tumačiti na mnogo načina: već se kod Homera govori o tome kako je Okean otac bogova i ljudi i da se bogovi kunu u vode Stiksa (u ono što je najstarije). Nadalje, u to vreme vladalo je verovanje da zemlja pliva na vodi a da Neptun, bog mora (tj. more), stvara zemljotrese. Tales je verovatno pošao od toga da voda bez koje nema organskog života igra
Milan Uzelac Istorija filozofije I
29
najvažniju ulogu u promenama zemnog života zahvaljujući svojoj žitkosti kao i da može da se kreće od tvrdog ka vazdušastom (led - para). Ali, to ga još ne bi činilo značajnim, niti začetnikom jednog pravca filozofije. Epo- halno u tom Talesovom isticanju vode kao principa jeste to što se on, u tumačenju sveta i osnove stvari, više ne poziva na mitove, što nastoji da ukaže na nešto što je trajno i zajedničko svim stvarima i istovremeno njihov nosioc. Dru- gim rečima, prinuđen da govori u slikama, kao i svi prvi grčki mislioci, nemajući razvijenu apstraktnu terminologiju, kakvom će kroz dva stoleća raspolagati Aristotel, Tales je imenujući vodu verovatno upućivao ne na neku konkretnu vodu (kakva je ona u čaši ili reci), već je mislio ono što mi imamo u vidu kad mislimo na vodenastost vode. Ako je Tales prvi fizičar jer nastoji da odgovori na pitanje o prirodi prirode, odnosno da kaže nešto o onom što je u osnovi physis, njegov sugrađanin Anaksimandar (611- 545) bio bi prvi metafizičar u bukvalnom značenju te reči, jer za razliku od svog prethodnika koji je među konkretnim stvarima imenovao onu za koju mu se učinilo da može prolaziti najsvestranije promene, Anaksimandar je kao počelo (arché) (tu reč po prvi put srećemo kod njega) postavio ápeiron, tj. nešto neograničeno, ne određujući ga ni kao vodu, vazduh ili ma šta drugo (Diels, 12 A 1), jer, bit stvari mora biti beskonačna da se ne bi iscrpla u stvaranju. Zato osnova stvari ne može biti stvar do koje se dospeva empirijski, pošto su sve stvari ograničene; jedino svojstvo tog počela može biti beskonačnost u vremenu i prostoru, dakle nešto što nema granica. Anaksimandar je smatrao da se delovi počela menjaju, ali da je celina nepromenljiva, da zemlja, loptastog oblika, leži u središtu svemira i da miruje bez ikakvog oslonca zato što se nalazi na istoj razdaljini od svih tačaka nebeskog kruga, da je mesečev sjaj lažan jer je odsjaj sunca, a da Yüklə 4,1 Mb. Dostları ilə paylaş:
|