Milli Kitabxanası
Yüklə 1,73 Mb. Pdf görüntüsü
|
______________Azərbaycan Milli Kitabxanası_________________ 6 səvjyyədə S.Vurğun da, R.Rza da, M.Müşfiq də, M.Rahim də, M.Rəfdi də əsrin yeni Poetik mərhələsini başlamış şairlərdir və onların hər birinin bu poetik prosesdəki rolları son dərəcə böyükdür. S.Rüstəm poeziyaya 20-ci illərin əvvəllərində gəlmişdir. Mətbuatda ilk şeri 1923-cii ildə çıxmışdır və bundan sonra onun ardıcıl olaraq qozet və jurnallarda ədəbi-bədii yazılan, şeirləri dərc olmuşdur. Beləliklə də S.Rüstəm, tam əsasla deyə bilərik ki, əsrin 20-ci illərindən başlayaraq yeni dövr poeziyasını yaratmaq kimi böyük və çoxcəhətli bir yaradıcılıq vəzifəsini həyata keçirmiş (şairdir. Bu, məlum ədəbi faktdır; ancaq biz onu bir daha qeyd edirik. Qeyd edirik ona göra ki, bu tarixdən etibarən S.Rüstəm təxminən əsrin axırıncı onilliklərinə qədər müstəsna bir yaradıcılıq ehtirası, tükənməz bir enerji ilə yazıb-yaratmışdır; - yaradıcılıqda, poetik axtarışlarında rahatlıq, nəfəsdərmə, dinclik nə olduğunu bilməmişdir və indi biz tam əsasla deyə bilərik ki, şairin şeirdə, sənəldə, ədəbi mübarizələrdə keçən ömrü bütün əsrin poeziyasında altmış beş illik dövrü əhatə edir. Deməli, S.Rüstəm özü bütöv bir epoxadır. İlk kitabı - Almas İldırımla birgə yazdığı "Dün-bu gün" 1926-cı ildə çıxmışdır. Gənc şairin təxminən dörd illik poetik fəaliyyətini əks etdirən "Ələmdən nəşəyə" kitabı isə 1927-ci ildə nəşr olumuşdur. Bu, yeni poeziyanın başlanğıcı idi. Bir il sonra N.Hikmətin "Günəşi içənlərin türküsü" kitabı, 1929-cu ildə isə M.Rəfilinin milli sərbəst şerin ilk hadisəsi olan "Pəncərə" kitabları çapdan çıxmışdı. Bu kitabların hər biri dövrün poeziyasında qeyri-adi, böyük, yeni, novator hadisə olmuşdur və tənqid, ədəbi fikir onları məhz belə qarşılamışdır. S.Rüstəmin "Ələmdən nəşəyə" kitabının isə bu prosesdə yeni müstəsna olmuşdur. Çünki bu kitab sadəcə istedadlı bir şairin şeirlər toplusu deyildi, həm də poeziyanın yeni istiqamətini, yeni poetik meyllərini, yeni poetikasını təmsil edən, başlayan bir şairin meydana çıxdığını xəbər verirdi. Başlıca cəhət S.Rüstəmin poetik şərhində və mətnində "Ələmdən nəşəyə" sadəcə şeirdə sevincə, fərəhə, həyatın nikbin duyumuna üstünlük verməkdə deyildi. Əgər biz bunu belə məzmunda izah etmiş olsaq, yalnız kitabın yox, S.Rüstəmin və onun poeziyada açdığı yolun prinsiplərini müəyyən mənada məhdudlaşdırmış olarıq. Şairin poetik görüşlərinə görə ələmdən nəşəyə daha dərin və konseptual bir məzmunu, estetik təfəkkürü əks etdirirdi. Poeziya quruculuq prosesinin, həyatın və məişətin yenidən qurulmasının ayrılmaz tərkib hissəsi olmalıdır. Ələmdən nəşəyə - poeziyanın dünyanı, zamanı epik lirizmlə, vüsətli və miqyaslı bir lirika ilə qavrayışına doğru açılmış bir yola demək idi. Məhz buna görə şairin lirik "Mən"i özündə yalnız fərdi-şəxsi aləmi yox, böyük aləmi, böyük zamanı təmsil edirdi. S.Rüstəmin poeziyada başladığı yolun ümumi səciyyəsi, ideya-poetik konsepsiyası belə idi, və bu yalnız bir şairin yaradıcılığı miqyasında yox, təşəkkül etməkdə olan yeni poeziya miqyasında çox əhəmiyyətli, perspektivli bir təmayül idi. S.Rüstəm şeirlərinin birində "Şair, varlıqdan yaz, yoxluqdan yazma" deyirdi. Bu söz yox ki, romantikanın inkarı kimi başa düşülə bilməz; təsadüfi deyil ki, bir ______________Azərbaycan Milli Kitabxanası_________________ 7 qədər sonra yadığı şeirlərindən birini "Gecənin romantikası" adlandırırdı, Şairin şerində poetik mətnində romantika mistik-xəyali aləmi deyil, real həyat mənzərələri, insanların coşqun qəlb və fikri fəaliyyətini ifadə edirdi. Bu yatmış küçələrdə bu gecə mənəm ayıq, Mənəm addımlarımla bu sükuta yaraşıq. Qeyd yalnız bu gecə bir çox gecələr belə Çıxaraq küçələrə gəzirəm gülə-gülə Yeriyirəm, xəyalım, ürəyim, beynim - atəş, Sonsuz nəşə duyuram bu sonsuz gəzhagəzdən. Ayaqlar silməsinlər deyə, qurudur günəş Küçələrdə yazdığım şerimi səhər tezdən Bu gecə tək başıma gəzirəm küçələri Baxaram birləşmədən gözlərimin çəpəri. Yeriyirəm, şerimi ötərək dodaqaltı, İşığam qaranlıqda, deyiləm bir qarallı Bu ulduzlu, bu aylı , bu ilhamlı gecədə Yeriyirəm, mənimlə yeriyir bu gecə də... Bu şeir parçasının yeniliyini yalnız obrazlarında, metaforalarında axtarmaq düz olmaz: əsas yenilik burada dünyanı poetik qavramanın, poetik dərketmənin və duyumun mahiyyətində və məğzindədir; şerin poetik obrazlılığı da, metaforik gözəlliyi və qeyri-adiliyi də məhz bu poetik dərketmə ilə şərtlənir. Və S.Rüstəmin bütün sonrakı poeziyasının novatorluğu barədə düşünəndə, bu novatorluğun poetik prinsiplərini və tələblərini qiymətləndirmək istədikdə istər-itəməz şairin "Ələmdən nəşəyə"sini xatırlamalı oluruq. Çünki şairin poeziyada keçdiyi uzunillik böyük yolunun, poeziyada kəşf etdiklərinin mənliyi, başlanğıcı məhz bu kitabda bəyan etdiyi sənət prinsiplərindədir: Yəni həyat başlayırkən üzümüzə gülməyə Keçdim artıq gülə-gülə mən ələmdən nəşəyə... Məsələ bundadır ki, bir müddət şairin şeirlərində ələm də, kədər də, göz yaşı da olmuşdu - o, məhz ələmdən nəşəyə keçmişdir və bu, heç də asan və yüngül keçid olmamışdır. Poeziyada bu monəvi aktı icra üçün şair özünü yenidən qurmuş, yenidən yaratmalı olmuşdur. "Ələmdən nəşəyə" kitabında şair bundan kifayət qədər danışmışdır-özü də əsaslı və inandıncı bir şəkildə da- ______________Azərbaycan Milli Kitabxanası_________________ 8 nışmışdır... S.Rüstəmin nəşəsi sadəcə həyatı həzz, keyf olaraq qəbul və etiraf etmək deyildi; bu, iztirabdan və bədbin hisslərlə mübarizədən doğan bir həyat duyğusu idi; bu, mübarizə və quruculuq, fəaliyyət və hərəkat, dərkettmə və yaradıcılıq nəşəsi idi; deməli, yeni keyfiyyətli bir bəşəri sevinci idi, yeni poetik dünyagörüşü idi. O da təsadüfi deyil ki, bu, bir şairə xas, onun hisslərini vo mənəviyyatını təyin edən nəşədən çox, kollektivin, cəmiyyətin keçirdiyi qurucu, fəal, ehtiraslı nəşəyə idi. Və şairin "mən"i özündə bütöv cəmiyyəti, zamanı daşıyırdı, özündə yeni bir dünyanı təmsil edirdi; o, bu cəmiyyətin, bütövün hisslərini, həyəcanlarını, fikir və ehtiraslarını daşıyırdı, dünyagörüşü mövqeyini əks etdirirdi: Mənim "mən, mən" deməyim sanmayın boş əməkdir – Mənim bu "mən-mən"lərim, bir sözlə, biz deməkdir. S.Rüstəmi lirikasına xas poetik vüsəti, fikir və hissin miqyaslılığını da məhz bu prinsipdə axtarılmalı və görülməlidir. Bu heç də onun poeziyasında lirikanın əsaslarını sarsıtmırdı; bəlkə əksinə, onu daha da qüvvətləndirirdi, li-rikanın dünya və şəxsiyyət üfüqlərini genişləndirirdi. Beləliklə, "Ələmdən nəşəyə" poeziyaya belə bir yaradıcılıq prinsipi gətirdi; onu əsrin aparıcı sənətinə çevirirdi. Məhz buna göra də "Ələmdən nəşəyə" kitabı mərhələ təşkil edən poetik hadisə hesab edilməlidir. S.Rüstəm bu kitabda tapdığı, təsdiq etdiyi yaradıcılıq pıinsiplərini müharibə dövrü lirikası ilə, xüsusilə bu dövrdən etibarən yaradıcılığında əsas bir istiqamət təşkil edən cənub lirikası ilə daha da inkişaf etdirdi. * * * S.Rüstəm 30-cu illərə aid şeirlərinin birində özü haqqında belə deyirdi: Yeriyirəm keçilməmiş şeir yollarında mən, Hər aldığım yüksəkliyə bayrağını sancıram. Qorxutmayır bu yollarda məni yağı, yol kəsən, Mən onları şerimin misrasilə sancıram. Burada yalnız onu qeyd edə bilərik ki, bütün yaradıcılığı boyu S.Rüstəm elan etdiyi bu sənət, poeziya anlayışına sədaqətli qalmışdır. O, müharibə dövründə də, cənub həsrətli poeziyasında da, kommunizmi tərənnümündə də, "İki sahildə"də məhz şerin keçilməmiş rolu ilə addımlayırdı. S.Rüstəm poeziyanı, lirikanı dövlət təfəkkürü ilə əlaqələndirirdi. Bu da onun yaradıcılığında poeziyanın keçilməmiş yollarından biri idi. O, poeziyanı Yüklə 1,73 Mb. Dostları ilə paylaş:
|