Ministry of education of azerbaijan republic sumgayit state university

Magistrantların XXI Respublika Elmi konfransı, 17-18 may 2021-ci il 
274 
IX BÖLMƏ 
 
EKOLOGİYA 
 
 
MƏİŞƏT TƏYİNATLI KİMYA MALLARININ SAĞLAMLIĞA TƏSİRİ 
 
Abazəliyeva S. İ.
 
Azərbaycan Dövlət İqtisad Universitetinin
E-mail: 
[e-mail]
 
Son bir neçə on illiklərdə dünyada baş verən dinamik dəyişikliklər zamanı milyonlarla insanlar 
yoxsulluqdan çıxdılar və bir sıra ölkələr orta gəlirli ölkələr statusuna nail oldular. Lakin bu nailiyyətlər və 
dəyişikliklər ətraf mühitə çox baha başa gəldi. Artan təlabat enerji, ərzaq, su və digər resursların 
tükənməsinə, çirklənməyə, ətraf mühitin deqradasiyasına və iqlim dəyişikliyinə gətirib çıxardı. 
Davamlı inkişafa keçid davamlı inkişafa nail olmağın əsas elementlərindən biridir. Ətraf mühitin 
mühafizəsi üzrə işçi qrupun, dünya bazarında 2000-dən çox məişət təyinatlı kimya mallarının üzərində 
araşdırması göstərdi ki, onların bir çox ciddi sağlamlıq problemləri ilə bağlı maddələr ehtiva edir. 
Məlumdur ki, bəzi təmizləyici maddələrin qarışığı sağlam insan da belə astmanın inkişafına belə səbəb 
ola bilər. Müstəqil testlər, tanınmış markaların çoxsaylı təmizləyici vasitələrində 1,4 dioksanın (C
4
H
8
O
2
) 
varlığını ortaya qoydu. Bu tənəffüs simptomları yüksək risk intrauterin təsiri ən azı səkkiz il ərzində 
saxlanıla bilər. Digər məhsullar kanserogen formaldehidin aşağı səviyyədə olmasını təmin edən 
konservantlardan (Alkil dimetil benzilammonium xlorid, didecildimetilammonium xlorid, dietanolamin, 
dioctil 
dimetilammonium 
xlorid, 
distearildimonium 
xlorid, 
etanolamin, 
formaldehid, 
glutaral, 
monoetanolamin sitrat, sulfat turşusu, trietanolamin və s.) ibarətdir. Bu maddələr özləri astmagen 
olmadıqlarına baxmayaraq, onlar tanınmış astmagen olan fomaldehidi ayrılırlar. 
Dördüncü ammonium birləşmələri və ya benzalkonium xlorid antibakterial təmizləyici maddələr, 
dezinfeksiya edici hava təravətləndiricilərinə mikrobların qatilləri kimi əlavə olunur. Ən pis hal isə ondan 
həmçinin toxuma yumşaldıcı kimi istifadə edilməsidir.
Etanolaminlərdən adətən məhsulun turşunu (ph) nəzarət etmək və eləcə də təmizləyici vasitələrin bir 
çox siniflərində yuyucu vasiələr kimi istifadə olunmasıdır.
On ölkədə ilkin astma xəstəliyindən əziyyət çəkməyən 3500-dən çox insanın iştirak etdiyi tədqiqat 
göstərdi ki, doqquz il sonra heç olmasa həftədə bir dəfə evlərini təmizlək üçün aerozol təmizləyiciləri və 
spreylərdən istifadə edənlər tədqiq olunan müddət ərzində astmanın inkişaf riski 30-50% artıb. Bu 
assosiasiya əsasən hava təravətləndiriciləri, mebellərin təmizlənməsi üçün şüşə təmizləyiciləri və bu kimi 
geniş istifadə olunan spreylərlə əlaqələndirilmişdir. 
Bəzi təmizləyici maddələr kimyəvi yanmalara və zəhərlənmələrə və eləcə də güclü qıcıqlanmalara və 
allergiyalara səbəb ola bilər. İstehlakçılar çox vaxt təmizləyici maddələrin tərkibləri haqqında istehlakçılara 
kifayət qədər məlumat vermirlər. Bu isə istehlakçıların məhsullardan istifadə etdikləri zamanı, 
sağlamlıqlarına zərər verə biləcəklərini bilməli, istənilən vaxt ehtiyatla istifadə etməsi lazım olduğunu 
göstərir.
Dövlət müəssisələri və müstəqil elmi-tədqiqat institutları təmizləyici vasitələrin tərkibində olan 
çoxsaylı maddələrin təhlükəsizliyini kifayət qədər qiymətləndirməmişdilər. Elmi və tənzimləyici orqanlar, 
xərçəngə səbəb olan kimyəvi maddələrə və eləcə də beyin və sinir sistemi, hormonal sistem və digər orqanlar 
üçün zərərli ola biləcək maddələrin qiymətləndirilməsi üçün daha çox resurs ayırmalıdır.
Əhalinin və ətraf mühitin sağlamlığı üçün təmizləyici vasitələrlə bağlı risklərin bütün spektrinin 
öyrənilməsi təxirəsalınmaz prioritet olmalıdır.
Sağlamlığa güclü və xroniki təsirə malik kimyəvi təmizləyicilərin qeyri-adekvat qiymətləndirilməsi, 
təhlükəsizlik testi tələb edən zəhərli maddələrin hüquqi məhdudiyyətlər qoyulmaması Federal qaydaların 
olmaması ilə bağlıdır.
İstehlak mallarının təhlükəsizliyi komissiyası təhlükəli təmizləmə vasitələrinə nəzarət etmək üçün 
məsuliyyət daşıyır. 

---